Vísbending - 17.12.2007, Blaðsíða 21

Landsframleiósla á mann 1901-2006
Myndin sýnir landsframleiðsluna og leitnilínu. Landsframleiðslan liggur nú varanlega undir leitnilínunni.
Mismunurinn er tapið af óðaverðbólgunni. Heimild: Hagstofa Islands.
fjármagnsflutningum og ríkiseignarhalds á bankastofnunum.
íslenskar innlánsstofnanir hafa líklega hafa getað sinnt grunnhlutverki
sínu hvað varðaði greiðsluþjónustu og fjánnálalega milligöngu allt
fram til 1970 - þótt yfirbygging, útbúanet og slíkt væm mun stærri
og dýrari en nauðsyn krafðist. Þegar verðbólgan fór síðan á flug
urðu raunvextir strax neikvæðir og gríðarleg effirspum skapaðist
eftir útlánum en spamaður dróst saman að sama skapi. Við slíkar
aðstæður em útlán í raun niðurgreidd og vextir gjöf en ekki gjald.
Lánastarfsemi breytist í skömmtun þar sem bankastjómcndur geta
aðeins sinnt takmörkuðum fjölda af þeim beiðnum sem þeim berast.
Hér var unnin nokkur bót á með verðtryggingu árið 1979 og
vaxtafrelsi 1985 - þá hættu raunvextir aó vera neikvæðir. En
þar sem íslenska bankakerfið var að mestu leyti í ríkiseigu var
§ ármagnsskömmtunin að töluvert miklu leyti á pólitískum forsendum
þar sem atvinnugreinum, landshlutum ogjafrivel einstaka íyrirtækjum
var raðað í pólitíska forgangsröð.
Þetta fól einfaldlega í sér að stór hluti
af fjármagnsstofninum sem byggður
var upp á verðbólguámniun var
óhagkvæmur - byggði á niðurgreiddu
fjármagni. Þegar flármagni hefur verið
einu sinni breytt í fjárfestingu er ekki
hægt að fá peningana til baka - aðeins
afskrifa. Það var gert í ríkum mæli
eftir árið 1989 þegar atvinnuvegir
landsins gengu i gegnum gagngera
endurskipulagningu og jafnvel heilu fyrirtækjablokkir - eins og SIS
- hurfú af sjónarsviðinu. Það var m.a. ástæðan fyrir því af hverju
efnahagslífið festist í niðursveiflu í heil sjö - en hve varanlegur er
þessi kostnaður?
Hvað kostaði verðbólgan?
Ef hagvaxtarleitni landsins er skoðuð á
meðfylgjandi rnynd er vert að vekja athygli á
fjórum staðreyndum:
1. Hagvöxtur á mann hefur verið nokkuð
stöðugur nálægt 2,5-2,7% á ári allt frá 1901.
2. Arin 1988-1994 skera sig sem lengsta
samfellda samdráttarskeið í íslenskri nútíma
hagsögu þegar landsframleiðsla á mann dróst
saman um 5-6% í heildina þegar hún hefði átt
að aukast 15% með eðlilegri hagvaxtarleitni.
3. Eftir 1994 hefúr íslenska hagkerfið tekið til
við að vaxa á nýjan leik á fyrri hagvaxtarhraða
(2,5-2,7%) en hefúr samt aldrei komist til
baka á fyrri leitnilínu sem lögð var árið 1901.
4. Munurinn á landsframleiðslu nú og ef
hagvaxtarstoppið hefði ekki átt sér stað er í
kringum 7-10% af landsffamleiðslu. Með
öðrum orðum elnahagslífið hefúr aldrei náð
að vinna til baka sjö ára stöðnun 1988-1994.
Þegar þetta femt er dregið saman
er vart hægt að draga aðra ályktun en
landsframleiðsla nú sé um 7-10% minni en ella vegna rangfjárfestingar
á verðbólguárunum þegar fjánnagni var beint í óhagkvæma farvegi.
Þetta er ennffemur varanlegt tap á tekjum þjóðarinnar sem leggst
til á hveiju ári um ókomin tíma og nemur eitthvað í kringum 100
milljarðar árlega miðað við núverandi landsffamleiðslu.
Lœrdómur af sögunni
A síðari ámm hafa augu manna opnast fyrir því hve miklu hlutverki
bankastofnanii- gegna lykilhlutverki fyrir nýtingu fjármagns í
efnahagslífmu. Hagvaxtarstoppið 1989-94 hófst sem þorskaflabrestur
en var raunverulega skipbrot haftakerfis á fjármagnsmarkaði.
Endurreisn íslensks efnahagslífs - endumýjaður ffamleiðnivöxtur
íslensks vinnuafls - eftir 1994 er fyrst og ffemst tilkominn með frelsi
í fjánnagnsviðskiptum og umbótum
í fjármálakerfi landsins. Þratt fyrir að
þensla og verðbólga hafi aftur gert vart
við sig að einhveiju marki seinustu ár
- þá er það undir formerkjum fijálsra
fjármagnsmarkaða og sjálfstæðs
Seðlabanka er vinnur á móti ofhitnun
með vaxtahækkunum. Nú taka fjárfestar
lán á háum raunvöxtum ffá einkareknu
bankakerfi og þótt markaðimir geti
hlaupið útundan sér á stundum með
offjárfestingu á ákveðnum sviðum getur misgengið aldrei orðið
eins stórtækt og verðbólguáratugunum tveim. Hægt er því að líta
milljarðana 100 sem leggjast til á hveiju ári sem skólagjöld íslensku
þjóðarinnar fyrir lærdóm verðbólguáratuganna í efhahagsmálum. H
Kostnaðurinn vegna
verðbólguáranna er
varanlegur og nemur nú
um 7-10% af landsframleiðslu
eða um 100 milljörðum á ári.
VÍSBENDING I 21