Fréttatíminn - 31.05.2013, Blaðsíða 12

Prófaðu Sensodyne vörurnar og finndu muninn.
Sensodyne fyrir viðkvæmar tennur
D
Y
N
A
M
O
R
E
Y
K
JA
V
ÍK
NÝ OG BE
TRI
HÖNNUN
!
TANNBURSTAR OG
TANNKREM FYRIR
VIÐKVÆM SVÆÐI
E itt algengasta orðið í umræðu um íslensk efnahagsmál um þessar mundir er snjóhengjan
svokallaða. Eins og orðið gefur til
kynna hangir hún ógnandi yfir þjóð-
inni sem vonast til þess að áður en
hún falli verði hægt að gera ráðstaf-
anir til þess að hún færi landið ekki í
kaf. En hvað er þessi margumtalaða
snjóhengja, hvernig varð hún til og
hvers vegna er hún svona hættuleg?
Svo snjóhengjan sjálf sé fyrst út-
skýrð – áður en lengra verður haldið
– þá má í einföldu máli segja að hún
sé samansafn af íslenskum krónum,
sem eru í eigu erlendra aðila, sem
urðu innlyksa hér á landi þegar gjald-
eyrishöftin voru sett á haustið 2008.
Gjaldeyrishöftin voru sett til þess að
stöðva fall krónunnar, sem var í frjálsu
falli eftir hrunið. Þau bönnuðu fólki
að flytja gjaldeyri út úr landinu og
þess vegna sitja þessir krónueigendur
fastir með krónur sínar hér á landi.
Krónueign þeirra fjárfesta sem sitja
uppi með íslenskar krónur varð meðal
annars til með þeim hætti að á ár-
unum 2005-2007 voru innlánsvextir á
Íslandi mun hærri en í öðrum löndum.
Fjárfestar nýttu tækifærið og gerðu
sér mat úr lágum vöxtum á ýmsum
öðrum gjaldmiðlum, svo sem jap-
önskum jenum, þar sem útlánsvextir
voru um 4 prósent. Útlánsvextir hér á
landi voru á sama tíma 12 prósent og
munurinn því allt að 8 prósentum –
sem fjármagnseigendur högnuðust á.
Þetta voru hin svokölluðu jöklabréf.
Á fyrstu árunum eftir hrun var talið
að jöklabréfin næmu um 300 milljörð-
um króna en nú hefur komið í ljós að
þau eru nær 400 milljörðum. Á undan-
förnum misserum hafa nýjar upp-
lýsingar sífellt komið fram sem leitt
hafa í ljós að snjóhengjan svokallaða,
krónur í eigu erlendra aðila, er mun
stærri en sem nemur jöklabréfunum,
og er nú talað um 800-1200 milljarða.
Sú upphæð er fjórþætt:
Í fyrsta lagi eru það jöklabréfin, sem
nema um 360 milljörðum.
Í öðru lagi þrotabú gömlu bankanna í
eigu kröfuhafa – og verða varla seldir
fyrir gjaldeyri, því lítill áhugi er er-
lendis að kaupa banka hvað þá íslensk-
an banka. Þeir verða því væntanlega
seldir innlendum aðilum fyrir íslensk-
ar krónur – sem þrotabúin eignuðust
og þær krónur yrðu eign erlendra að-
ila sem síðan þarf að skipta yfir í gjald-
eyri. Hinir föllnu bankar hafa verið
metnir á allt að 200 milljarða.
Í þriðja lagi eru kröfur í krónum, sem
hinir föllnu bankar eiga á innlenda
aðila. Þær eru metnar á um 200 millj-
arða króna.
Í fjórða lagi þarf að taka með í mynd-
ina svokallað Landsbankabréf, skulda-
bréf sem nýi Landsbankinn, sem er
að mestu í eigu íslenska ríkisins, tók
til þess að greiða hluta af kaupverði
þeirra eigna sem Landsbankinn tók
yfir umfram skuldir og jafnaði með út-
gáfu skuldabréfs. Skuldabréfið nemur
nú um 360 milljörðum en er í erlendri
mynt og er á gjalddaga eftir árið 2015.
Ástæðan fyrir því að Landsbankabréf-
ið reiknast sem hluti af snjóhengjunni
er að ætlunin var að greiða lánið með
afborgunum af lánum veittum útgerð-
inni sem skuldar í gjaldeyri og borgar
í gjaldeyri með gjaldeyristekjum
sínum. Sá gjaldeyrir verður hins vegar
ekki notaður líka til þess að skipta
yfir í krónur og því þarf að draga
hann frá. Líklegt er að takast muni að
endursemja um þetta lán, annað hvort
með því að lengja í því eða endurfjár-
magna.
Snjóhengjan flækir losun hafta
Vandamálið við snjóhengjuna felst í
nauðsyn þess að losa um þau tíma-
bundnu gjaldeyrishöft sem hér voru
sett árið 2008. Í fyrsta lagi gera al-
þjóðlegir samningar á borð við EES
samningurinn og OECD samstarfið
okkur óheimilt að hafa hér viðvarandi
gjaldeyrishöft. Okkur er hins vegar
heimilt að hafa þau tímabundin vegna
þeirra hættu á óstöðugleika sem út-
streymi fjármagns hefur í för með sér.
Okkur ber hins vegar að afnema þau
að ótilgreindum tíma liðnum.
Gjaldeyrishöftin eru okkur jafn-
framt mjög dýr, hvort sem horft er
til beins eða óbeins kostnaðar. Beinn
kostnaður ríkisins er metinn á um
50 milljarða á ári. Sá kostnaður er til
kominn vegna þess að snjóhengjan
krefst þess að gjaldeyrisvaraforði
Seðlabankans þarf að vera mun stærri
en ella. Gjaldeyrisvaraforðinn er tek-
inn að láni og greiðum við árlega 50
milljarða króna í vexti af þeim lánum.
Til samanburðar hefur verið bent á að
rekstur alls heilbrigðiskerfisins sé um
40 milljarðar árlega. Vaxtagreiðslur
ríksins vegna snjóhengjunnar eru því
meiri en sem nemur rekstri heilbrigð-
iskerfisins. Einnig hefur verið bent á
að óbeinn kostnaður af gjaldeyrishöft-
unum sé verulegur. Þau skekkja eðli-
legar fjárfestingar og stöðva jafnvel
og draga úr samskiptum og samvinnu
við erlenda aðila. Þá hefur verið bent á
að þau geti jafnframt valdið siðrofi og
skapað jarðveg fyrir stórfellt svindl.
Einnig hafa verið færð rök fyrir því að
höftin minnki trú á innlent efnahags-
líf.
Ekki er hins vegar gerlegt að losa
gjaldeyrishöftin án þess að leysa fyrst
það vandamál sem snjóhengjan skap-
ar. Ástæðan er sú, að ef gjaldeyris-
höftunum yrði aflétt, myndu erlendir
krónueigendur flykkjast með krónur
sínar úr landi – í erlendum gjaldeyri.
Við það myndi íslenska krónan falla
það mikið að Seðlabankinn þyrfti að
nota allan gjaldeyrisvaraforða sinn til
þess að reyna að styðja við krónuna
og myndi skuldastaða þjóðarbúsins
því versna allverulega, krónan myndi
lækka og verðbólga aukast umtals-
vert. Allt þetta myndi bitna harkalega
á íslenskum heimilum.
Sigríður Dögg Auðunsdóttir
sigridur@frettatiminn.is
Snjóhengjan sem hangir yfir þjóðinni
Fyrir fáeinum
misserum urðu
Íslendingar
sérfræðingar
í Icesave-
flækjunni – nú
er snjóhengjan
á hvers manns
vörum. En hvað er
þessi snjóhengja?
Hvernig varð hún
til og hvers vegna
stafar okkur svona
mikil ógn af henni.
Fréttatíminn
útskýrir það hér á
mannamáli.
Wessman og snjóhengjan.is
Snemma í vor voru stofnuð
óformleg samtök fólks víðs
vegar úr samfélaginu sem vildu
stuðla að aukinni umræðu
um lausn snjóhengjunnar.
Helsti talsmaður þessa hóps
er athafnamaðurinn Róbert
Wessmann sem hefur lýst
hugmyndum sínum um lausn
snjóhengjunnar opinberlega. Ein
af hugmyndum hans miðast að
því að skerpa á gjaldþrotalögum
og að greitt yrði út í íslenskum
krónum ef til þess kæmi, en ekki
erlendri mynt.
Afnema þarf undanþágu sem
er í gildi í dag að þeir sem eiga
íslenskar krónur á reikningum
að þeir geti tekið vextina út í
erlendri mynt. Þessi regla hefur
leitt til þeirrar þversagnar að
þegar Seðlabankinn hækkar
stýrivexti til að hamla gegn
verðbólgu er hærri vöxtum skipt
fyrir krónur, sem fellir gengið
sem veldur verðbólgu.
Fjórar snjóhengjur
Friðrik Jónsson, ráðgjafi hjá
Alþjóðabankanum, hefur bent
á að umrædd snjóhengja sé
ekki einsömul. Auk hennar séu
að minnsta kosti þrjár. Í fyrsta
lagi uppsöfnuð, erlend fjár-
festingaþörf lífeyrissjóðanna,
en til þess að ná lögbundnu
hámarki erlendra eigna þyrftu
lífeyrissjóðirnir að breyta um
700 milljörðum króna yfir í
erlendar eignir. Til þess þarf
gjaldeyri, bendir hann á. Í
öðru lagi myndu Íslendingar
eflaust vilja færa eignir sínar úr
íslenskum krónum í erlendar
fjárfestingar. Í þriðja lagi, nefnir
Friðrik vaxandi fjárfestingaþörf
því vegna lítillar innlendrar fjár-
festingar, takmarkaðs viðhalds
og vegna þess hversu háð landið
er innflutningi um öll aðföng,
mun aukin fjárfesting kalla á
aukinn innflutning – og til þess
þarf gjaldeyri.
12 fréttaskýring Helgin 31. maí-2. júní 2012