Fréttatíminn - 09.11.2012, Qupperneq 26

Nýtt fyrirframgreitt kort
Þú stjórnar
með Fékortinu
Það er auðvitað frábært að eyða peningum sem
maður á ekki. En miklu skemmtilegra er að
eiga fyrir því sem maður kaupir hverju sinni.
Farðu á fekort.is, til að sækja um Fékortið, nýtt
fyrirframgreitt greiðslukort fyrir skynsama í
fjármálum. Það er sannkölluð ferð til fjár.
Þ jófur brýst inn til þín og stel-u r t ö l v u n n i
þinni. Þú sérð hann og
veist hver hann er en
ógjörningur reynist að
sanna brot hans því of
langur tími leið frá því
hann framdi brotið þar
til hann var dreginn til
ábyrgðar. En brot hans
er jafn alvarlegt þrátt
fyrir það í þínum aug-
um. Þú veist hver hann
er og þú veist að hann
er þjófur. Hann veit að
hann er þjófur. Hann ER þjófur
hvort sem hann var sakfelldur af
réttarkerfinu eður ei.
Maður brýtur á konu kynferð-
islega, ógjörningur er að sanna
brot hans af ýmsum ástæðum,
orð standa gegn orði eða brot
hans reynast fyrnd samkvæmt
réttarkerfinu þegar þau koma inn
á borð lögreglunnar. Konan veit
hver hann er og hvað hann gerði.
Maðurinn veit hvað hann gerði.
Hann ER kynferðisbrotamaður
hvort sem hann var sakfellur af
réttarkerfinu eður ei.
Um málin er fjallað í fjölmiðlum.
Enginn efast um sök þjófsins en
öðru máli gegnir um kynferðis-
brotamanninn. Svo öfugsnúið
sem það er njóta gerendur kyn-
ferðisbrota meiri vafa en aðrir
brotamenn, sbr. hin algenga orða-
notkun: „meintur gerandi“. Hve
oft er ekki vöngum velt yfir því
hvernig unga stúlkan var klædd
þegar brotið var á henni, hvort
hún var drukkin, hvort hún var
ein eða hvort hún hafði daðrað við
kynferðisbrotamanninn. Ef hún
gerðist „sek“ um eitthvert þess-
ara atriða hlaut hún að bjóða upp
á nauðgun. „Bjóða upp á nauðg-
un“! Það er vissulega öfugsnúin
orðræða. Ef maður sefur við opinn
glugga og ekkert þjófavarnarkerfi
er í húsinu hlýtur viðkomandi að
sama skapi að „bjóða
upp á innbrot“, eða
hvað? Enginn „býður
upp á“ að á honum
sé brotið. Stúlka sem
gengur léttklædd um
bæinn síðla kvölds
með áfengi í blóði á
sama rétt á friðhelgi
og sá sem sefur við
opinn glugga í húsi án
þjófavarnarkerfis. Það
eru sjálfsögð mann-
réttindi að fá að vera
látinn í friði, hvort sem
um líkama eða heimili
er að ræða. Sá sem framkvæmir
brotið, þjófur eða kynferðisbrota-
maður, ber einn ábyrgð á gjörðum
sínum. Hann EINN ber sökina.
„Meintur gerandi“ kynferðis-
brota
Nú má velta fyrir sér hvers vegna
umburðarlyndi fólks gagnvart
kynferðisbrotamönnum er meira
en gagnvart þjófum. Hvers vegna
er kynferðisbrotamaður „meint-
ur“ en þjófur er þjófur? Hvers
vegna er oft leitað skýringa þeg-
ar kynferðisbrotamaður brýtur á
barni sínu, konu eða öðrum ná-
komnum? „Hann var undir álagi“.
„Hann var drukkinn“. „Hann átti
erfiða æsku“. Því miður eru slíkar
vangaveltur allt of algengar. Hvað
veldur? Er það samúð með ger-
anda eða erum við meðvirk með
kynferðisbrotamönnum? Í augum
þolenda er hins vegar, ekkert til
sem heitir „meintur“ gerandi, að-
eins gerandi.
Í viðjum meðvirkni
Sem dregur mig að kjarna máls
míns. Sjö konur komu fram og
sögðu sögur sínar af ofbeldis- og
kynferðisbrotum manns sem mis-
notaði stöðu sína sem trúarleið-
togi. Brotin voru ekki einungis
alvarleg í ljósi aðstæðna þar sem
trúnaðartraust var misnotað gróf-
lega, heldur voru sumir þolendur
hans börn að aldri (13 og 14 ára).
Maðurinn var ekki sakfelldur
(ákærður) fyrir brot sín á þeim
forsendum einum að brotin voru
fyrnd samkvæmt lagaramma rétt-
arkerfisins. Líkt og þjófurinn sem
braust inn til þín þá braut þessi
maður á konunum. Sekt hans er
engu minni hvort sem hann var
fundinn sekur eður ei. Það vita
konurnar og það veit hann. Ekki
má gleymast að fyrning kynferð-
isbrota er ekki það sama og sak-
leysi. Það sem veldur áhyggjum er
sú staðreynd að fjölmiðlar þessa
lands veita manni sem braut á
ungum stúlkum jákvæða athygli
og áheyrn líkt og hefðu brotin
aldrei átt sér stað og málið aldrei
komið fram. Maður þessi kom
fram í fjórum fjölmiðlum í sept-
ember (í útvarpi 12. og 29. sept. og
í blöðum 14. og 20. sept.) þar sem
ýmist voru tekin við hann viðtöl
eða fjallað um hann á jákvæðan
hátt. Nú má velta fyrir sér hvort
viðhorfið „saklaus uns sekt er
sönnuð“ hafi verið haft að leiðar-
ljósi hjá gestgjöfum þáttanna og
blaðamönnum eða hvort við sjáum
hér dæmi um samkennd með kyn-
ferðisbrotamönnum. Í hugum þol-
endanna ER sekt hans sönnuð.
Hún var sönnuð þegar hann braut
á konunum þegar þær flestar voru
kornungar.
Sýnum kjark og höfnum slíkri
samkennd
Ég hvet fjölmiðla og landsmenn
alla til að standa saman og hætta
samkennd með gerendum kyn-
ferðisbrota. Það þarf meiri kjark
til að taka afstöðu með þolendum
en að taka enga afstöðu. Sýnum
kjark! Með jákvæðri athygli og
umfjöllun um kynferðisbrotamenn
erum við að senda þau skilaboð til
barna okkar að kynferðisbrot séu
léttvægari en önnur brot, þvert
gegn betri vitund.
É g vil taka undir greinina sem Ólöf Dóra Bar-
tels Jónsdóttir skrifar
og birtist í dag í Frétta-
tímanum um meðvirkni
með fólki sem beitir of-
beldi. Þar er hún meðal
annars að vísa í mál þar
sem fjöldi kvenna kom
fram opinberlega og
sagði frá kynferðislegu
ofbeldi/áreitni sem einn
maður beitti. Málum
þessara sjö kvenna var
vísað frá vegna fyrn-
ingar og því ekki hægt að aðhafast
meira innan réttarkerfisins. Sönn-
unarbyrðin er þung í ofbeldismálum
og því miður mjög oft sem réttvísin
nær ekki fram að ganga.
Það táknar að sjálfsögðu ekki að
brotin hafi ekki verið framin.
Þó að ekki sé hægt að aðhafast
innan réttarkerfisins þá er ýmislegt
sem hægt er að gera til þess að taka
afstöðu með þolendum og sýna að
við samþykkjum ekki ofbeldi.
Þessi mál eru erfið fyrir alla þegar
þau koma upp en viðbrögðin mega
ekki vera þau að við látum eins og
ekkert hafi gerst. Það er ekki nóg
að hugsa um að ofbeldi sé rangt, við
þurfum að sýna að við meinum það.
Þetta krefst hugrekkis.
Að bregðast engan veginn við
og halda áfram að umgangast ger-
andann eins og ekkert hafi í skorist
er að taka afstöðu með geranda en
ekki með þolanda. Þannig hegðun
er í raun liður í því að reyna þagga
niður í þolandanum sem hefur sýnt
mikið hugrekki með því að segja frá.
Þannig hegðun sýnir að fólk lætur
sér þjáningar þolandans í léttu rúmi
liggja, mikilvægara sé að rugga ekki
bátnum, að láta allt sýnast fínt á yfir-
borðinu.
Þegar manni, sem fjöldi kvenna
veit að hefur beitt þær ofbeldi, er
hampað í fjölmiðlum, er ekki verið
að taka skýra afstöðu gegn ofbeldi.
Það er ekki verið að sýna þolendum
virðingu. Fjölmiðlar bera mikla
ábyrgð og eru oft leiðandi í við-
horfum margra. Er þetta í raun það
viðhorf sem við erum sátt við? Eru
þetta skilaboð sem við erum sátt við
að þolendur fái, börn
sem fullorðnir?
Málin eru misjöfn
og stundum á „saklaus
uns sekt er sönnuð“
við. En við getum ekki
leyft okkur það hugs-
unarleysi að ríghalda í
þessa yfirlýsingu eins
og heilagan sannleika
og líta þannig á að ef
fólk fæst ekki sakfellt í
réttarkerfinu þá sé það
dagsatt og án undan-
tekninga að manneskj-
an sé saklaus.
Ég ætla ekki að fara agnúast út í
réttarkerfið hér, ég veit að það er oft
erfitt að sanna að ofbeldi hafi átt sér
stað, sérstaklega í kynferðisbrota-
málum og ég tel að stöðugt sé verið
að leita leiða til að bæta réttarkerfið
okkar og er það gott.
En höfum í huga að á hverju ári
leita mörg hundruð manns til sam-
taka eins og Drekaslóðar, Aflsins
á Akureyri, Kvennaathvarfsins og
Stígamóta en aðeins er sakfellt í
fáum ofbeldismálum. Við þurfum
að hafa í huga að það er mjög mikið
misræmi á raunverulega frömdu of-
beldi og þeim fjölda mála sem sak-
fellt er í. Þolendur í þeim málum sem
ekki er sakfellt í líður ekkert öðru-
vísi en hinum og eru ekkert „síðri
þolendur“.
Að heyra það stöðugt að allir séu
saklausir uns sekt sé sönnuð getur
orðið eins og vopn til að þagga nið-
ur í þolendum. Tökum ekki þátt í
þessu.
Einstaklingar, samtök, vinnu-
staðir, trúarsöfnuðir, fjölmiðlar,
fagfólk og auðvitað heimili geta lagt
sig fram um að taka afstöðu gegn
ofbeldi með því einu að neita að láta
eins og ekkert sé. Við þurfum að
vera óhrædd við að taka á málunum
og taka afstöðu með þolandanum
gegn ofbeldinu. Eða viljum við í raun
hafa ofbeldisfólk í okkar röðum án
þess að gera nokkuð í málinu? Kom-
um þeim skilaboðum til gerenda
og þolenda að ofbeldi sé ekki liðið
og það verði ekki litið framhjá því.
Hættum að brosa falskt og láta með-
virkni ráða hegðun okkar. Þolendur
ofbeldis eiga betra skilið.
Þjófurinn og kynferðisbrotamaðurinn
Samkennd með
gerendum kynferðisbrota
Meðvirkni með fólki sem beitir ofbeldi
Saklaus uns sekt er sönnuð?
Ólöf Dóra Bartels
Jónsdóttir
stofnerfðafræðingur.
Thelma Ásdísardóttir,
starfsmaður Dreka­
slóðar.
26 viðhorf Helgin 9.-11. nóvember 2012