Dagblaðið Vísir - DV - 04.04.2007, Blaðsíða 56

miðvikudagur 4. apríl 200756 Ættfræði DV
Merkir Íslendingar:
ættfræði
U m s j ó n : K j a r t a n G u n n a r K j a r t a n s s o n
N e t f a n g k g k @ s i m n e t . i s
Í fréttum var þetta helst fimmtudaginn 4. apríl 1957
FRIÐRIK ÓLAFSSON VANN EINVÍGIÐvið H. Pilnik
Friðrik Ólafsson skákmeistari
vann skákeinvígið sem þeir Pilnik
hafa háð með sér hér í Reykjavík nú
að undanförnu. Síðasta skák þeirra
hófst í fyrrakvöld og stóð þá yfir í
fimm klukkustundir. Þá fór hún í bið
og var henni framhaldið í gærkvöldi.
Friðrik hafði hvítt og fékk von bráðar
opnari stöðu. Hann fórnaði peði fyr-
ir sóknarfæri í 21. leik, náði peðinu
til baka skömmu síðar og náði síð-
an öðru peði eftir fáeina leiki. Hann
lenti síðan í tímahraki undir lokin,
lék tvívegis illa í 38. og 39. leik, missti
peðið til baka en hélt skákinni þó í
steindauðu jafntefli og vann þar með
einvígið. Þetta er í annað skiptið á
einu og hálfu ári sem Friðrik ber sig-
ur úr býtum í einvígi við Pilnik hér í
Reykjavík.
Friðrik lætur að sér kveða
Íslendingar fylgdust spenntir með
frammistöðu Friðriks Ólafssonar
skákmeistara á þessum árum enda
voru sigrar hans við taflborðið með
ólíkindum. Hann vakti fyrst athygli á
Skákþingi Reykjavíkur 1947, þá aðeins
ellefu ára, varð efstur í meistaraflokki
á Skákþingi Norðurlanda í Reykjavík
1950, sigraði á Skákþingi Íslands 1952,
bar sigur úr býtum á Skákþingi Norð-
urlanda í Esbjerg 1953 og varð fjórði
á Hastings-mótinu fræga áramótin
1953 til 1954. Á heimsmeistaramóti
unglinga 1953 varð hann þriðji ásamt
Ivkov og sjötti á svæðismótinu í Prag
sama ár.
Gegnumbrotið
Um miðjan sjötta áratuginn sýndi
Friðrik svo og sannaði að hann var
kominn í hóp allra sterkustu skák-
manna heims. „Þetta voru dásamlegir
tímar,“ segir Friðrik þegar hann rifjar
upp þetta tímabil. „Þetta var gegnum-
brotið í mínum skákferli. Sá tími þeg-
ar nánast allt gengur upp og manni
fannst maður vera að klífa tindinn.
Líklega eiga allir svona tímabil í sínu
lífi þótt þau séu auðvitað mislöng og
misheilladrjúg. Ég háði skákeinvígi
við argentínska stórmeistarann Piln-
ik í Reykjavík 1955 og lék hann óneit-
anlega grátt. Sama ár varð ég efstur
á Skákþingi Norðurlandanna, ásamt
Bent Larsen, og um áramótin varð
ég efstur á Hastings-mótinu, ásamt
Kortsjnoj. Það var mikill vegsauki. Þar
með þögnuðu þær raddir sem vildu
meina að sigurinn á Pilnik hefði ver-
ið tilviljun.“
Friðrik var útnefndur alþjóðleg-
ur meistari, fyrstur Íslendinga, 1956,
sigraði á Guðjónsmótinu það ár og
tefldi öðru sinni á 1. borði á ólympíu-
skákmótinu. Árið 1957 sigraði hann
Pilnik í öðru einvígi þeirra eins og
getið er um hér að framan, varð annar
á svæðismótinu í Wageningen og fékk
þar með rétt á þátttöku í millisvæða-
mótinu í Portoroz 1958. Þar varð hann
fimmti, ásamt Bobby Fischer, var út-
nefndur stórmeistari það ár og ávann
sér rétt til þátttöku í áskorendamót-
inu 1959 þar sem hann lagði sjálfan
Petrosjan að velli.
Gyðingarnir Pilnik og Najdorf
Hermann Pilnik var gyðingur,
fæddur í Þýskalandi 1914, sonur
efnaðs verksmiðjueiganda, en flutti
til Argentínu 1930. Hann varð skák-
meistari Argentínu 1942, 1945 og
1958 og stórmeistari 1952 og tefldi á
fimm ólympíuskákmótum fyrir Arg-
entínu á árunum 1950-1958. Ásamt
Miguel Najorf var Pilnik þekktasti
skákmeistari Argentínu um þetta
leyti. Najdorf var reyndar einnig
gyðingur, fæddur í Póllandi, en varð
innlyksa í Argentínu eftir ólymp-
íuskákmótið í Buenos Aires 1939
er seinni heimsstyrjöldin braust út.
Hann missti síðan alla fjölskyldu
sína í heimsstyrjöldinni.
Íslandsdvöl ævintýramanns
Pilnik kom til Íslands í september
1955 að áeggjan Freysteins Þorbergs-
sonar skákmanns. Hér tefldi Pilnik
fjöltefli, tók þátt í mótum, háði þessi
tvö einvígi við Friðrik og eitt einvígi
við Inga R. Jóhannsson en þeir skildu
jafnir.
„Pilnik var á hátindi frægðar sinn-
ar þegar hann kom hingað til lands,“
segir Friðrik. „Með árangri sínum á
millisvæðamótinu í Gautaborg 1955
hafði hann áunnið sér rétt til að
keppa á áskorendamótinu í Hollandi
1956. Hann átti því ekki von á að tapa
fyrir strák eins og mér.“
Hér á landi var Pilnik svo meira
og minna búsettur næstu tvö árin.
Hann kynntist hér íslenskri konu,
Erlu Magnúsdóttur, og saman fóru
þau til Frakklands 1957 og þaðan til
Argentínu. Erla giftist síðar þýskum
auðmanni er flutt hafði til Argentínu
eftir stríð, Arnold von Gravenhorst.
„Ég hitti Erlu og Arnold í Buenos
Aires og bjó hjá þeim er ég keppti þar
á sterku skákmóti 1960,“ segir Frið-
rik. „Erla er enn á lífi og er nú búsett
í Flórída.“
En hvernig náungi var Pilnik?
„Hann var óneitanlega töluverður
bóhem. Hann var frábitinn öllu streði
og átti það jafnvel til að tefla eða spila
bridge upp á peninga, meðal ann-
ars í svokölluðum Ásaklúbbi sem var
til húsa í Tryggvagötunni á þessum
árum. En ég er samt ekki í vafa um
að hann lífgaði töluvert upp á skáklíf
okkar með veru sinni hér.“
Síðustu árin var Pilnik búsett-
ur í Venesúela þar sem hann kenndi
skák við herskólann í Caracas. Þar lést
hann árið 1981.
Síðasta einvígisskák
Friðriks og Pilniks 1957:
Hvítt: Friðrik Ólafsson
Svart: Hermann Pilnik
Ricter-árás í Sikileyjarvörn
1. e4 c5; 2. Rf3 Rc6; 3. d4 cxd4; 4.
Rxd4 Rf6; 5. Rc3 d6;
6. Bg5 e6; 7. Dd2 a6; 8. 0-0-0 h6; 9.
Bh4 Db6; 10. f4 DxR;
11. DxD RxD; 12. HxR Bd7; 13. Be2
Bc6; 14. Bxf6 gxf6; 15. Bh5 Hg8;
16. g3 Be7; 17. Hf1 Hg7; 18. Hd2
b5; 19. He1 b4; 20. Re2 e5;
21. Rg1 exf4; 22. Re2 fxg3; 23. Rxg3
Hg5; 24. Hd4 Hb8; 25. Rf5 Kf8;
26. Be2 a5; 27. h4 Hg2; 28. Rxh6 d5;
29. Bf3 Hg6; 30. exd Bd7
31. d6 Bd8; 32. Rg4 Bb6; 33. Hf4 f5;
34. Re5 Hxd6; 35. RxB+ HxR;
36. Hxf5 Hbd8; 37. h5 a4; 38. Be2
He7; 39. h6 Be3+; 40. Kb1 Bxh6;
- Friðrik lék biðleik.
Biðskákin var tefld miðvikudags-
kvöldið 3. apríl og lauk henni þannig:
41. Hd1 HxH; 42. BxH He1; 43.
Hd5 Be3; 44. b3 axb; 45. cxb Hg1;
46. Kc2 Bg5; 47. Be2 Hg2; 48. Kd3
Be7; 49. Ke3 Hg3+; 50. Ke4 Hg2;
51. Bc4 Hxa2; 52. Hf5 f6; 53. Hb5
Ha1; 54. Hb8+ Kg7; 55. Hg8+ Kh7;
56. Hg2 Ha5; 57. Hh2+ Kg7; 58.
Hg2+ Kh6; 59. Hh2+ Kg5; 60. Hg2+
Kg4;
61. Hg7 f5; 62. Kf3 Bc5; 63. Hg2
Ba7; 64. Hg6 Ha2; 65. Hg2 Ha5
66. Hg6 Hc4; 67. Ha6 Bb8; 68. Hb6
Hc8; 69. Hxb Kg5; 70. Hb5 He8;
71. Be6. Hér var samið um jafntefli
og Friðrik vann því einvígið með 4 1/2
vinningi gegn 3 1/2.
Árni Thorsteinsson
f. 5.4. 1829, d. 1907
Árni Thorsteinsson, síðasti land-
fógetinn, fæddist á Arnarstapa á
Snæfellsnesi. Hann var albróðir
Steingríms Thorsteinssonar, rekt-
ors Lærða skólans og eins helsta
skálds síðrómantísku stefnunnar hér
á landi. Foreldrar þeirra voru Bjarni
Thorsteinsson, amtmaður á Arnar-
stapa og einn valdamesti embætt-
ismaður þjóðarinnar á fyrri helm-
ingi nítjándu aldar, og kona hans,
Þórunn, dóttir Hannesar, biskups í
Skálholti Finnssonar, biskups í Skál-
holti Jónssonar. Meðal bræðra Þór-
unnar voru Jón Finsen bæjarfógeti,
faðir Hilmars Finsen landshöfðinga,
og Ólafur Finsen yfirdómari, afi Vil-
hjálms Finsen, fyrsta ritstjóra Morg-
unblaðsins.
Árni lauk lögfræðiprófi frá Kaup-
mannahafnarháskóla 1854. Hann
var sýslumaður Snæfellsnessýslu frá
1856 en skipaður landfógeti og bæj-
arfógeti í Reykjavík 1861, síðan ein-
göngu landfógeti frá 1874 er emb-
ættin voru aðskilin og var veitt lausn
1904 er embættið var lagt niður.
Það fer ekkert á milli mála að Árni
var helsti höfðinginn í Reykjavík á
síðari helmingi nítjándu aldar. Hann
og kona hans Soffía Kristjana Hann-
esdóttir héldu glæsilegt og gest-
kvæmt heimili í húsi sínu sem enn
stendur við Austurstræti númer 20,
sem löngu síðar varð Hressingarskál-
inn og síðar meir hamborgarastað-
ur McDonalds. Í Sögu Reykjavíkur
eftir Guðjón Friðriksson er prýðileg
greinargerð um húsakosti, heimilis-
hald, heimilisbrag, neysluvenjur og
félagslíf þessara höfðingjahjóna við
Austurstrætið.
Þótt Árni væri háttsettur embætt-
ismaður og konungskjörinn þing-
maður verður að telja hann nokk-
uð víðsýnan og framfarasinnaðan.
Hann var bæjarfulltrúi um skeið, að-
alstofnandi sparisjóðs í Reykjavík,
forseti Hins íslenska fornleifafélags,
einn af stofnendum Garðyrkjufé-
lagsins og beitti sér mjög fyrir stofn-
un sjúkrahúss í Reykjavík. Trjágarð-
ur hans sem enn er til bak við húsið
í Austurstræti var rómaður og öðrum
til fyrirmyndar á sinni tíð.
Meðal barna Árna og Soffíu
Kristjönu voru Hannes bankastjóri,
Árni tónskáld og Sigríður, kona Páls
Einarssonar, fyrsta borgarstjórans í
Reykjavík.
Ættfræði DV
kjartan gunnar kjartansson rekur ættir þjóðþekktra íslendinga
sem hafa verið í fréttum í vikunni, rifjar upp fréttnæma viðburði
liðinna ára og minnist horfinna merkra íslendinga. lesendur
geta sent inn tilkynningar um stórafmæli á netfangið kgk�
dv.is
Frá viðureign Íslands og Argentínu á ólympíuskákmótinu í Amsterdam
1954 Friðrik og Najdorf á fyrsta borði en guðmundur S. guðmundsson og
Bolbochan á öðru borði. Freysteinn Þorbergsson fylgist með í bakgrunni fyrir miðju,
og pilnik er lengst til hægri. - mynd í eigu Friðriks Ólafssonar.
Friðrik Ólafsson og Hermann Pilnik Sitja að tafli í fyrra einvígi sínu 1955. - mynd í eigu Friðriks Ólafssonar.