Læknablaðið - 15.12.1987, Blaðsíða 19

LÆKNABLAÐIÐ 1987; 73; 429-33
429
Jakob Kristinsson, Magnús Jóhannsson, Þorkell Jóhannesson
EITRANIR AF VÖLDUM PRÓPRANÓLÓLS Á
ÍSLANDI Á ÁRUNUM 1976 TIL 1983
EFNISÁGRIP
Á árunum 1976-1983 mátti rekja 8 dauðsföll hér á
landi til própranólóleitrunar. Mál þessi voru öll
send Rannsóknastofu Háskóla íslands í
lyfjafræði til réttarefnafræðilegrar rannsóknar.
Greint er frá niðurstöðum þessara rannsókna.
Um er að ræða 6 konur og 2 karla á aldrinum
19- 71 árs. Til samanburðar eru rannsóknir á 7
einstaklingum (5 konum og 2 körlum á aldrinum
20- 62 ára) sem voru til meðferðar á Borgarspítala
á árunum 1981-1984 vegna própranólóleitrunar.
INNGANGUR
Própranólól er sá beta-blokkari sem notaður
hefur verið lengst og mest reynsla er af. Byrjað
var að nota lyfið skömmu eftir 1960.
Beta-blokkarar verða að teljast tiltölulega
hættulítil lyf, jafnvel í stórum skömmtum. Á
árunum um og upp úr 1970 var víða til siðs að
nota mjög stóra skammta af própranólóli við
háþrýstingi. Margir sjúklingar fengu meira en
1000 mg á dag (1) og sumir læknar gáfu allt að
4000 mg á dag (1). Var gjarnan byrjað með litla
skammta sem síðan voru auknir smám saman þar
til viðunandi árangur náðist eða aukaverkanir
hindruðu frekari skammtahækkun. Á þennan
hátt var í raun verið að sía úr þá sjúklinga sem
þoldu lyfið sérstaklega vel. Voru þeir síðan vandir
við þessa háu skammta smám saman. Þetta er því
á engan hátt sambærilegt við skyndilega
ofskömmtun hjá sjúklingi sem ekki er vanur
lyfinu nema e.t.v. í litlum skömmtum. Auk þess
er vitað að própranólól þolist mjög misjafnlega,
t.d. hefur verið lýst alvarlegri eitrun eftir töku 800
mg (2), en í öðru tilviki varð ekki vart einkenna
eftir töku 2.000 mg (3). í stuttu máli hefur ekki
fundist samband milli áætlaðs skammts og
eitrunareinkenna.
í birtum heimildum höfum við fundið
upplýsingar um 53 tilvik með ofskömmtun
Rannsóknastofa í lyfjafræöi, Háskóla íslands, Reykjavík.
Barst 04/04/1987. Samþykkt 24/04/1987.
própranólóls (1, 4-6). Af þessum hópi náðu 43
fullri heilsu, 7 fundust látnir, en þrir létust úr
hjartalosti þrátt fyrir meðferð. Einn þessara
síðastnefndu einstaklinga hafði tekið stærsta
skammt af própranólóli sem vitað er um, 9,6 g
(7). Þau einkenni sem einkum hefur verið lýst í
eitrunartilfellum eru hjartabilun,
meðvitundarleysi, krampar, öndunarstöðvun,
lungnabjúgur og leiðslutruflanir í hjarta.
Sjaldgæf en mjög hættuleg eiturverkun er
blóðsykursþurrð.
EFNIVIÐUR
Efniviðurinn skiptist i tvennt.
í fyrsta lagi eru 8 einstaklingar sem létust úr
própranólóleitrun á árunum 1976-1983. Um er að
ræða sex konur og tvo karla á aldrinum 19-71 árs
(meðalaldur 37 ár, sjá töflu I). Athyglisvert er að
flestir (6 af 8) voru innan við fertugt. Var
meðalaldur þessa hóps 10 árum lægri en
meðalaldur allra sem létust úr lyfjaeitrunum á
sama tímabili. Fimm þessara einstaklinga fundust
látnir heima hjá sér en þrír létust skömmu eftir
komu til læknis. í einum þeirra hætti
andardráttur og hjartsláttur, annar missti
meðvitund og sá þriðji fékk hjartastopp. Enginn
þeirra virtist hafa fengið aðra meðferð en
lífgunartilraunir.
í öðru lagi eru 7 einstaklingar sem voru til
meðferðar á Borgarspítala á árunum 1981-1984
vegna eitrunar af völdum própranólóls og
Rannsóknastofunni bárust sýni úr. Um er að
ræða fimm konur og tvo karla á aldrinum 20-62
ára (meðalaldur 32 ár, sjá töflu II). Athyglisvert
er, að í hvorum hóp fyrir sig voru aðeins tveir
einstaklingar yfir fertugt.
AÐFERÐIR
A. Réttarefnafrœðilegar rannsóknir. í 6 tilvikum
voru própranólól og aðrir hugsanlegir
eitrunarvaldar greindir við lyfjaleit í lifur með
aðferð Kæmpes (8), með síðari breytingum. í
tveimur tilvikum var sýnt fram á própranólól og