Læknablaðið - 15.11.1989, Blaðsíða 37

LÆKNABLAÐIÐ 1989; 75: 359-65
359
Einar Guömundsson, Jón G. Stefánsson
HUGUR
SJÚKLINGA TIL NAUÐUNGARINNLAGNAR Á
GEÐDEILD
INNGANGUR
Þann 1. júlí 1984 öðluðust gildi ný lög um
lögræði. Samkvæmt þeim er maður sjálfráða
16 ára gamall og ræður þá einn öðru en fé
sínu en fjárráða 18 ára gamall og ræður þá
einn fé sínu. Sá sem er sjálfráða og fjárráða er
lögráða. Aðalnýmæli þessara laga fjallar um
bráðabirgðavistun manns á geðsjúkrahúsi án
samþykkis hans.
Samkvæmt eldri lögum var reglan sú að svipta
þurfti mann sjálfræði ef vista átti hann á
sjúkrahúsi án samþykkis hans og auk þess
að fá samþykki dómsmálaráðuneytisins fyrir
vistuninni. I raun hafði þó framkvæmdin
verið önnur og í könnun, sem gerð var á
Kleppsspítala 1981 (1), kom fram að af 114
sjúklingum sem vistaðir voru þar gegn vilja
sínum árin 1977 og 1978, voru aðeins fjórir
sviptir sjálfræði með dómi.
Með lögunum frá 1984 er heimiluð
nauðungarvistun á sjúkrahúsi í allt að 15
sólarhringa án þess að sjálfræðissvipting
þurfi að koma til en eigi lengur nema
áður hafi verið gerð krafa fyrir dómi um
sjálfræðissviptingu. Beiðni um vistun geta
eftirfarandi aðilar lagt fram: Maki, ættingjar
í beinan legg og systkin, lögráðamaður
vamaraðila og félagsmálastofnun eða
samsvarandi fulltrúi sveitarstjómar á
dvalarstað hans.
Um nauðungarvistun er sérstaklega mælt í 13.
gr. laganna og segir þar:
»Sjálfráða maður verður ekki vistaður á
sjúkrahúsi gegn vilja sínum.
Þó má hefta frelsi manns ef hann er haldinn
alvarlegum geðsjúkdómi eða ofnautn áfengis
eða ávana- og fíkniefna. Slík frelsisskerðing
Frá geðdeild Landspítalans. Barst 27/06/1989. Samþykkt
21/07/1989.
má eigi standa lengur en tvo sólarhringa nema
til komi samþykki dómsmálaráðuneytisins.
Með samþykki dómsmálaráðuneytisins má
vista mann gegn vilja sínum til meðferðar í
sjúkrahúsi ef fyrir hendi em ástæður þær sem
greinir í 2. mgr. og vistun þykir óhjákvæmileg
að mati læknis.«
í greinum þeim sem á eftir fara era settar
nánari reglur um þetta efni. Þar segir meðal
annars í 17. gr.:
»A vegum dómsmálaráðuneytisins skal
starfa trúnaðarlæknir sem ráðuneytið getur
leitað umsagnar hjá ef þörf krefur áður en
heimild er veitt til.vistunar. Trúnaðarlæknir
ráðuneytisins hefur jafnan heimild til að kanna
ástand sjúklings sem dvelst á sjúkrahúsi
gegn vilja sínum.« I 18. gr. er fjallað um
rétt sjúklings og segir þar m. a.: »Heimilt er
þeim, sem vistaður hefur verið á sjúkrahúsi
án samþykkis síns skv. 14.-17. gr. hér að
framan, að leita úrlausnar dómstóla um
ákvörðun ráðuneytis um vistunina og skal
trúnaðarlæknir ráðuneytisins sjá um að
sjúklingnum sé gerð grein fyrir þeim rétti.«
Lögræði er tvímælalaust meðal allra
dýrmætustu mannréttinda. Því er í löggjöfinni
reynt að búa svo um hnútana að þessi
grein gerhæfis njóti öruggrar réttarvemdar.
Réttaröryggið í þessu sambandi felst fyrst
og fremst í því að lögræðissvipting verður
aðeins ákveðin með dómi af dómara.
Akvæði um heimild til nauðungarvistunar á
sjúkrahúsi í allt að 15 sólarhringa án þess að
sjálfræðissviptingardómur þurfi að koma til er
frávik frá megin stefnu lögræðislaga en þetta
frávik er gert af tillitssemi við sjúkling og til
þess að komast hjá þeirri harkalegu aðgerð
sem sjálfræðissvipting er.
Þótt nauðungarvistun á sjúkrahúsi í
stuttan tíma án dóms sé mildari aðgerð en