Læknablaðið - 15.11.1989, Blaðsíða 61

LÆKNABLAÐIÐ 1989; 75: 377-82
377
Amór Hannibalsson
UM RÉTTTIL HEILSUÞJÓNUSTU
Hér verður rætt um þrennt: Um réttindi, um
heilsu og rétt manna til hennar, og um rétt
manna til að fá aðstoð til að halda sér við
góða heilsu.
UM RÉTTINDI
Það hefur löngum verið eitt höfuðverkefni
þeirra, sem fást við siðfræði og
félagsheimspeki að finna þann grunn, sem
réttindi geta hvflt á. Sá grunnur verður að vera
þannig, að á honum megi byggja fullyrðingar
um afleidd réttindi, svo að byggja megi upp
rökfast kerfi fullyrðinga um hin margvíslegu
réttindi manna.
Það hefur og verið ágreiningsefni hversu
leggja skuli drög að því að ákveða
frumforsendu slíks siðfræðikerfis. Þeir sem
aðhyllast raunhyggju, telja að færasta leiðin
sé að kanna mál á vettvangi og leiða í ljós, á
hvers konar forsendum menn byggja í daglegu
lífi, þegar menn ákveða athafnir. Oftast reikna
menn út, hvað muni þeim henta eða hvað
er gróðavænlegast. Er þá ekki einfaldast, að
gera þetta að höfuðreglu: Ger þú það sem bezt
hentar og þú græðir á!
En ef farið er eftir þessu, hvað kemur
þá út? Þá verður þetta þannig, að
meginhluti þeirra, sem verða fyrir svörum í
skoðanakönnun, segja að þeir velji það helzt,
sem gróðavænlegt er. Þá er þar með komin
höfuðregla. En nú er ekki víst, að höfuðregla
henti vel sem frumforsenda. Með því að segja
sem svo, að flestir menn gera það sem þeir
græða á, er einungis verið að kasta fram
leiðbeiningu, sem hægt er að fara eftir, ef
mönnum þóknast svo. En það er líka hægt
að fara ekki eftir henni. Hvorttveggja athæfið
getur verið jafn gott. Þessvegna leita menn
að reglu sem er þannig, að menn geti ekki
brotið gegn henni án þess að fella yfir sér
áfellisdóm.
Hvernig gæti slík regla litið út?
Leitin að henni hefur verið löng, og ekki víst
að henni sé lokið. En athyglin hefur beinzt
að því, að finna eitthvert slíkt grunngildi,
að ekki verði gegn því gengið án þess að
mannlegt samlíf sundrist og verði að engu.
Það gildi, sem flestir hugsuðir hafa komizt að
raun um, að gegni þessu hlutverki er lífið,
líftóran, það að við erum lifandi og ekki
dauð. Grunnur allrar siðfræði hlýtur því að
vera það, að menn hafi rétt til lífsins, til
að lifa. Sé brotið gegn þessari grunnreglu
er ekkert mannfélag mögulegt. Vissulega
er hugsanlegt, að einhverjir menn aðhyllist
boðorðið: Þú skalt myrða, þú skalt drepa!
í hámenningu Vesturlanda hafa verið uppi
menn, sem hafa hrópað hástöfum þennan
boðskap - og sumir farið eftir honum. Jafnvel
eru þeir til sem hafa haldið að með þessum
boðskap yrði hámenningin endursköpuð
í æðra veldi. En þeim varð ekki að þeirri
trú sinni. Hvarvetna þar sem farið er með
morðum og drápskap siglir sorg og örvænting
í kjölfarið. Það er furðulegt en samt satt að
til hafa verið voldugar stjómmálahreyfingar á
Vesturlöndum, sem hafa barizt fyrir hamingju,
velferð og glæsilegri framtíð mannkyns
með mannhatursáróðri. En nú á dögum ætti
mönnum um það bil að verða ljóst, að með
þeim aðferðum verður engum árangri náð,
sem sæmandi er mönnum.
Það er því full ástæða til að gá að, hvort ekki
næst betri árangur með annarri höfuðreglu.
Hún gæti verið andstæða þeirrar reglu
sem nefnd var: Þú skalt ekki mann deyða.
Þú skalt vernda líf. Þetta er eitt af þeim
boðorðum, sem Móse kunngjörði mannkyni.
En það er ekki nauðsyn að líta á það sem
trúarlegt boðorð. Það er beinlínis nauðsynleg
frumforsenda mannlegs samlífs. Sérhver
sá sem er á lífi hefur, vegna þess eins að
hann er lifandi, rétt til að lifa. Það að menn
eru gæddir þessum eiginleika, að vera á