Læknablaðið - 15.11.1989, Blaðsíða 30

354
LÆKNABLAÐIÐ
fékk slíkar ávísanir og hve stór hluti það var
af þeim sem læknamir greindu geðkvilla hjá.
Hér eins og annars staðar (1-4) kemur í Ijós,
að ekki var nema litlum hluta geðlyfja ávísað
af geðlæknum. Aðeins 17% ávísananna voru
frá geðlæknum og ekki fékk nema einn af
hverjum átta sjúklingum lyf frá geðlækni.
Um 10% svefnlyfjaávísananna og um 20%
annarra geðlyfjaávísana vom frá geðlæknum.
Þetta eru svipaðar niðurstöður og í sænskri
rannsókn þar sem ástæður ávísana voru
greindar á lyfseðlunum (2). I hve mörgum
tilvikum aðrir læknar ávísuðu geðlyfjum
samkvæmt ráðleggingum geðlækna er ekki
vitað. Sennilega er það of sjaldan, því að
oftast hafa aðrir læknar byrjað að reyna að
gefa sjúklingum sínum geðlyf, áður en þeim
er vísað til geðlæknis.
Eins og áður (16) er komið fram er hlutur
geðlækna í geðlyfjagjöf utan sjúkrahúsa
vanáætlaður ef aðeins eru skoðaðir lyfseðlar.
Lyf, sem afhent eru í göngudeildum
geðdeildanna fá sjúklingamir samkvæmt
ávísun geðlækna. Þetta eru í rúmum helmingi
tilvika sefandi lyf, svo að hlutur geðlækna
í ávísun á þau er mun meiri en fram kemur
í þessari rannsókn. Hins vegar er mjög lítið
af róandi lyfjum og svefnlyfjum afhent í
göngudeildunum, svo að hlutur geðlækna í
ávísunum á slík lyf er e.t.v. rúm 13% í stað
12% eins og reikna má út frá töflu II.
Vegna aukaverkana og þeirrar hættu, sem
fylgir notkun geðlyfja, er nauðsynlegt að
ítarleg geðrannsókn sé framkvæmd áður en
geðlyfjameðferð er ákveðin. Það, sem flestir
hafa í huga, er ávana- og fíknihætta (19-21)
ásamt hættu á truflun á minni og dómgreind
(22,23) sem fylgja notkun benzodiazepínlyfja,
jafnvel í þeim skömmtum sem notaðir eru til
lækninga. Síðkomnar vöðvatruflanir (tardive
dyskinesia) er alvarleg aukaverkun samfara
langtímanotkun sefandi lyfja, sem betra er að
koma í veg fyrir en bæta (24). Andkólínergar
verkanir algengustu geðdeyfðarlyfja ásamt
blóðþrýstingslækkun geta verið til óþæginda
í venjulegri meðferð, en leiðslutruflanir í
hjarta, sem fylgja of stórum skömmtum
slíkra lyfja, eru hættulegar (25). Til þess
að koma í veg fyrir þessar aukaverkanir,
eru nákvæmt geðlæknisfræðilegt mat á
persónuleika og einkennum þeirra, sem
eiga að fá benzódíazepín lyf, nauðsynlegt.
Hugsanlegur ávani eða fíkn eru meira tengd
sjúklingnum sjálfum en lyfjunum (26). Avani
og fíkn í þessi lyf er annars konar en í önnur
fíknilyf sem notuð eru sem vímugjafar. Þörf
fyrir sífellt stærri skammta er ekki eins
áberandi. Flestir nota lyfin aðeins í stuttan
tíma, hætta sjálfkrafa, og taka minna en læknir
ráðleggur. Þeir, sem verða langtímanotendur
af illri nauðsyn eða ávana, taka svipaðan
skammt af lyfjunum árum saman (27).
Þunglyndi þarf að meta með tilliti til hvaða
meðferð sé líklegust til að skila árangri og
til þeirrar hættu sem er á því að sjúklingar
taki of stóra skammta af lyfjunum til að skaða
sjálfa sig. Loks þarf að meta sturlunareinkenni
og óróa með tilliti til þarfar fyrir sefandi lyf.
Heimilislæknar gáfu út rúman helming allra
geðlyfjaávísananna, en tæp 60% ávísana
á svefnlyf og róandi lyf. Þeir ávísuðu
lyfjunum oftar í síma en nokkrir aðrir hópar,
eflaust að nokkru leyti vegna þess að þeir
þekkja fólkið vel. Aðrir, og þá sérstaklega
geðlæknar, ávísuðu sjaldnar lyfjum í síma,
meðal annars vegna þess að þeir beita öðrum
lækningaaðferðum jafnframt. Ennfremur eru
sjúklingar, sem til þeirra leita, líklega veikari
og þurfa nánara eftirlit, svo að góður árangur
náist. Geðlæknar gáfu tiltölulega sjaldan önnur
lyf með geðlyfjum, en það gerðu aðrir læknar
í nærri helmingi tilvika. Bendir það til þess,
að sjúklingar þeirra síðamefndu séu jafnframt
haldnir öðrum kvillum. í öðrum rannsóknum
hefur komið í ljós að verulegur hluti sjúklinga,
sem fær geðlyf hjá heimilislækni, er með
alvarlega líkamlega sjúkdóma (12, 28).
Mismunurinn á aldursdreifingu sjúklinga
geðlækna og annarra lækna og dreifingu
ávísana á lyfjategundir eftir sérgreinum lækna
er í nokkru samræmi við faraldsfræðilega
dreifingu geðsjúkdóma (29, 30). Alvarlegir
geðsjúkdómar, sem fyrst og fremst eru á
hendi geðlækna, eru algengari meðal yngra
fólks, enda gefa þeir hlutfallslega mest af
sefandi lyfjum og geðdeyfðarlyfjum. Hins
vegar eru ýmsir geðkvillar, sem fylgja
líkamlegum sjúkdómum, þar sem aðallega þarf
að draga úr einkennum eða veita umönnun og
svefntruflanir, algengari meðal eldra fólks.
Hugsanlegt er að mismunandi aldursdreifing
sjúklinga hjá heimilislæknum, með og án
sérfræðiviðurkenningar, geti skýrt muninn á
fjölda geðlyfjaávísana hjá þessum hópum að