Læknablaðið - 15.11.1989, Blaðsíða 64

380
LÆKNABLAÐIÐ
getur það ekki talizt brot gegn jöfnum rétti
manna til að öðlast þessi gæði.
RÉTTUR TIL HEILSU
Það er eðlilegt að öll sú mikla og ýtarlega
þekking á mannslíkamanum, sem menn búa
yfir, sé nýtt til þess að stuðla að betri heilsu.
Það er til lítils að fæðast og komast til vits
og ára, ef aðstæður eru þannig að menn rétt
treina tóruna stutta stund við harmkvæli
og nauð, þar til dauðinn hirðir okkur.
Sérstaklega væri þetta óviðurkvæmilegt, ef
það er mögulegt að gera lífið betra en þeir
möguleikar ekki nýttir. Nú eru margar þjóðir
einfaldlega svo fátækar, að þær hafa ekki
efni á að nýta sér þessa þekkingu. A hverjum
degi deyja drottni sínum margir menn, sem
annars hefðu getað lifað löngu lífi. En þeir
búa við slíka örbirgð, að lífið er rétt sem lítill
ljósblossi, sem slokknar þá minnst varir. I
ríkum þjóðfélögum eins og okkar er eðlilega
sett fram sú krafa að öll læknisfræðileg
þekking og tækni sé undanbragðalaust nýtt
til þess að vemda og varðveita heilsu manna
svo að þeir megi ná hundrað ára aldri án þess
að verða misdægurt. Mál þessi hafa þróast
þannig víða á Vesturlöndum, að ríkisvaldið
hefur tekið að sér að nýta hluta af skattfé
borgaranna til að greiða kostnað, ekki aðeins
við að stuðla að góðri heilsu borgaranna,
heldur einnig við að gera við hvaðeina
sem bilar í líkömum manna (og jafnvel í
sálinni einnig). Ríkisvaldið er þá ekki aðeins
löggjafar-, framkvæmdar- og dómsvald heldur
einnig stofnun, sem tekur að sér að miðla
gæðum meðal borgaranna samkvæmt lögum
og reglum, sem menn telja að feli í sér það að
framfylgja hugsjónum um jafnrétti.
Vandkvæðin við þessa úthlutun hljóta
ætíð að vera fólgin í því að svara
spurningunum:
Hver á skilið að fá hversu mikið? Það er í
samræmi við regluna að lífið sé hið æðsta
gildi, að menn leggja allt hið ýtrasta sem
menn geta til að bjarga manni úr hættu,
forða mönnum frá dauða. En hvað hafa menn
mikinn rétt til þjónustu umfram það? Eiga
menn rétt til þess að öll tækni og öll þjónusta,
sem til er, sé tiltæk fyrir hvem og einn, þegar
honum þykir hann þurfa á að halda? Ef gert
er eitthvað minna en hægt er fyrir mig, þegar
ég þarf á að halda, er þá verið að brjóta á mér
mannréttindi?
Svör við þessum spumingum eru mögulega
margvísleg. Hér verður látið nægja að rekja
tvær stefnur í þessu máli.
Hin fyrri segir eitthvað á þá leið, að hver
maður ber ábyrgð á sjálfum sér. Honum er
það í sjálfs vald sett hvemig hann fer með
lífið, hvemig hann fer með sjálfan sig, hvemig
hann ver þessum fáu ævidögum, sem hann
er ofan moldar. Ríkið eigi að virða þennan
rétt einstaklingsins og ekki neyða neinni
þjónustu upp á borgarana. Ríkið sé ekki
þjónustustofnun eða allsherjar tryggingafélag.
Það er valdsstofnun. Það er sú stofnun sem
beitir almannavaldinu. Það nær yfir þær
stofnanir sem setja lög og framfylgja þeim og
þær sem dæma eftir þeim, þegar menn greinir
á. Þar að auki sé það verkefni ríkisins að efla
og treysta þjóðarvitundina, hvaðeina það sem
þjappar þjóðinni saman, eflir einingu hennar
og eindrægni. Það sé ekki í verkahring ríkisins
að reka fyrirtæki eða þjónustustofnanir. Ríkið
útdeili engum gæðum beint, heldur einungis
óbeint með því að setja lög þau og reglur sem
gilda um þessa útdeilingu.
Hin seinni skoðun felur í sér, að ríkið sé
það sem hér var nefnt. En því er bætt við
að það sé einmitt í verkahring ríkisins að
útdeila gæðum og reka þjónustustarfsemi
af ýmsu tagi. Það sé verkefni ríkisins að sjá
til þess að öllum líði vel með því að reka
atvinnufyrirtæki (svo sem þurfa þykir), spítala,
heilsugæzlustöðvar, skóla o.s.frv. Það sé í
verkahring ríkisins að útdeila heilsu, menntun
og fleiri gæðum jafnt til allra í samræmi við
hið strangasta réttlæti. Skatta eigi helzt að
heimta af þeim sem eiga of mikið til þess
að þeir fái meira sem eiga of lítið. Við þetta
aukist jafnrétti í þjóðfélaginu og allir verða
hamingjusamir.
Þessi síðamefnda skoðun hefur haft mikil
áhrif á félagsmála-fyrirkomulag margra
Evrópuþjóða síðustu áratugi og er fest í
nokkrum alþjóðasamningum. Hún lítur á
ríkið sem allsherjar móðurbrjóst, sem aldrei
má bresta. Komist einhver ekki á brjóstið,
þegar honum finnst hann þurfa, er það
kallað félagslegt óréttlæti, sem hrópi upp í
himininn. Slíkt má að sjálfsögðu ekki gerast.
Vandkvæðin við að framfylgja þessari stefnu
eru fólgin í því, að þarfir manna eru engin föst
stærð. Þær vaxa hraðar en auga fær á fest.
Ríki, sem tekur að sér að fullnægja öllum