Læknablaðið - 15.11.1989, Blaðsíða 47

LÆKNABLAÐIÐ
367
heilbrigðisþjónustu og gert allt sem unnt
er til að draga úr einangrun geðsjúklinga.
Geðdeildimar eru nú orðnar eðlilegur og
sjálfsagður hluti af öðrum sjúkrahúsum,
en ekki sér sjúkrahús eins og áður var.
Jafnframt hefur verið lögð mikil áhersla
á göngudeildarþjónustu til að afstýra
innlögnum eða stytta þær, og dagdeildir,
meðferðarheimili, áfangastaði og sambýli.
Með þessu móti hefur þjónustan verið
gerð opin og aðgengileg. Einnig er mjög
mikilvægt að tekist hefur að halda áðumefndri
grundvallarreglu, að læknar einir ákveði
í samráði við sjúklinga og aðstandendur
hvort og hve lengi sjúkrahúsvistar sé
þörf. Lögræðislögin tryggja persónufrelsi
einstaklinganna þannig, að telji þeir sér haldið
að óþörfu á sjúkrahúsi geta þeir leitað réttar
síns fyrir dómi.
Arangur þessarar stefnu sést meðal annars
á því, að nauðungarinnlagnir hafa alla tíð
verið mjög fáar hér á landi og hlutfallslega
miklu færri en á hinum Norðurlöndunum
að Danmörku undantekinni, þar sem
hlutfallslegur fjöldi þeirra hefur verið svipaður
og hér (3, 4). Fjöldi nauðungarvistana á
geðdeildum er mjög breytilegur milli landa
(3) og jafnvel innan sama lands (5). Það er
því sennilegt að fleira en sjúkdómstíðni og
einkenni eða löggjöf skipti máli, eins og t.d.
viðhorf fólks og vinnuvenjur lækna. Reynsla
erlendis sýnir, að þar sem öll bráðaþjónusta
við geðsjúka er á sömu stöðum og önnur
sjúkrahúsþjónusta, em nauðungarinnlagnir
miklu færri en ella (5).
Fyrir nokkrum árum þótti ástæða til að
endurskoða löggjöf hér á landi, annars vegar
vegna þess að sumum þótti ákvæði laganna
um lögræði frá 1947 (2) of þung í vöfum
þegar vista þurfti fólk á geðdeild gegn vilja
þess og hins vegar vegna þess, að öðrum
þótti þau ekki tryggja réttaröryggi nógu
vel. Árangur þessarar endurskoðunar varð
til þess, að lögum um lögræði var breytt
á Alþingi 1984 (1) og er áður vikið að
meginbreytingunni sem varðar innlagnir þeirra
sem haldnir eru alvarlegum geðsjúkdómum
eða ofnotkun áfengis eða annarra ávana- og
fíkniefna.
í þessu tölublaði Læknablaðsins (6) kemur
fram, að fjöldi þeirra sem eru lagðir inn gegn
vilja sínum er svipaður því sem var fyrir
gildistöku laganna (7). Enn fremur kemur nú
fram, að ákvæðið um 15 daga hámarksvistun
gegn vilja sjúklings er nægjanlegt í flestum
tilvikum. Engan þurfti að svipta sjálfræði,
jafnvel þótt meiri hluti sjúklinganna dveldi
lengur en 15 daga á geðdeild. Rúmur
helmingur sjúklinga sem voru lagðir inn á
geðdeild Landspítalans voru strax sáttir við
innlögnina. I fyrri rannsókn (7) voru 4 af 114
einstaklingum, sem voru vistaðir gegn vilja
sínum, sviptir sjálfræði með dómi, enda ætlast
til að dómur væri kveðinn upp sem fyrst eftir
að óskað var sjálfræðissviptingar.
Það er áhugamál hvers geðlæknis og vonandi
hvers borgara, að sem allra sjaldnast þurfi að
þröngva fólki í læknismeðferð. Niðurstaða
þeirra félaga Einars Guðmundssonar og Jóns
G. Stefánssonar (6), að rúmur helmingur
sjúklinganna séu sáttir við innlögnina strax
og þeir koma á deildina, bendir til að
hugsanlega mætti fækka nauðungarinnlögnum
eitthvað. Annað sem bendir í sömu átt
er, að af 49 einstaklingum með aðrar
geðtruflanir en drykkjusýki, voru 39 lagðir
inn á geðdeild Landspítalans, en aðeins 9 á
geðdeild Borgarspítalans og einn á geðdeild
Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri. Ef
þjónustusvæði og mannfjöldi sem deildimar
eiga að þjóna væri skilgreint í samræmi við
stærð þeirra, ættu þessi hlutföll að vera önnur.
Skipting landsins í sjúkrahúsumdæmi sem
hvert um sig sæi ákveðnum fjölda landsmanna
fyrir sjúkrahúsþjónustu og sérfræðilegri
læknismeðferð er eðlilegt framhald af
skiptingu landsins í heilsugæsluumdæmi.
Þannig mætti tryggja fólki sambærilegan
aðgang að sérfræðiþjónustu og almennri
læknisþjónustu og betri samfella yrði í allri
meðferð. 1 svæðisskiptingunni felst ekki að
fólki sé skylt að leita ákveðinna lækna, heldur
að innan þess svæðis sem það býr á skuli
það hafa forgang að ákveðnum sjúkrahúsum
og geti reiknað með því að fá nauðsynlega
sérfræðilega meðferð og eftirlit þar. Með
þessu móti mætti oft koma í veg fyrir að
þær aðstæður skapist sem gera bráða vistun
sjúklinga á sjúkrahúsi nauðsynlega, jafnvel
gegn vilja þeirra. Meðferðin yrði sjúklingum
og læknum geðfelldari og mannafli og
mannvirki nýttust betur.
Tómas Helgason