Læknablaðið - 15.08.1991, Blaðsíða 11

LÆKNABLAÐIÐ 1991; 77: 217-9.
217
NABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Lzknafélag íslands og
Lxknafélag Reykjavikur
77. ARG. - AGUST 1991
KRABBAMEIN í RISTLI:
ER GALLBLÖÐRUTAKA
ÁHÆTTUÞÁTTUR?
Krabbamein í ristli er algengt og hefur
tíðni þess á íslandi sem og annarstaðar
farið vaxandi (1). Lítið er vitað um orsakir
ristilkrabbameins en landfræðilegur munur
bendir til einhverra umhverfisþátta og hafa
augu manna meðal annars beinst að fituríkri
fæðu en við neyslu hennar verður losun á
ýmsum efnasamböndum inn í holrými gama,
t.d. á gallsýrum (2,3). Sumar faraldsfræðilegar
rannsóknir hafa einnig sýnt aukinn útskilnað á
gallsýrum, sérstaklega annars stigs gallsýrum
í hægðum einstaklinga með kirtiltotuæxli og
ristilkrabbamein. Einnig hefur fundist aukið
magn af gallsýrum í hægðum heilbrigðra
einstaklinga sem lifa á svæðum þar sem tíðni
ristilkrabbameins er há (3,4). Aðrar rannsóknir
hafa þó ekki staðfest þessar niðurstöður (5).
Tengd (konjugeruð) gallsölt eru seytuð
af lifrinni og geymd í gallblöðrunni. Við
fæðuinntöku dregst gallblaðran saman
og gallsöltin eru losuð inn í gamir, sem
að mestu leyti er frásogað aftur, en áður
en það gerist er fyrsta stigs gallsöltunum
breytt af bakteríum í mjógimi og digurgimi
í annars stigs gallsýmr (6). Nokkrar
rannsóknir hafa sýnt fram á breytingar á
efnasamsetningu gallsins eftir gallblöðrutöku
með hlutfallslegri aukningu á annars stigs
gallsýrum, aðallega deoxíkóliksýru, sem
líkist krabbameinsvaldandi efnasamböndum
og getur valdið sarkmeini í músum sé henni
sprautað undir húð (6-9). Þessi breyting
er meðal annars talin orsakast af því að
eftir gallblöðrutöku er stöðugt fiæði galls
gegnum meltingarveginn en flæðið ekki
bundið fæðuinntöku eins og í einstaklingum
með heilbrigða gallblöðru. Gallsöltin eru
því í stöðugri snertingu við þarmabakteríur
sem umbreyta þeim í annars stigs gallsýrur
(6). I öðrum rannsóknum hefur ekki verið
sýnt fram á breytingu á efnasamsetningu
gallsins eftir gallblöðrutöku, heldur hefur
þessi breyting sést í einstaklingum með
gallsteina. Breytingamar em því fyrir hendi
áður en gallblaðran er fjarlægð þ.e. samband
er á milli gallsteina og krabbameins í ristli
(5,10). Samsetning fæðunnar getur haft áhrif
á þarmabakteríur og aukið fjölda þeirra og
orsakað aukið niðurbrot gallsalta. Sýnt hefur
verið fram á slíka aukningu í heilbrigðum
einstaklingum sem lifa á svæðum þar sem
ristilkrabbamein er algengt (2,3).
í dýratilraunum hefur verið sýnt fram á
aukin áhrif krabbameinsvaldandi efna á
ristilslímhúð eftir gallblöðrutöku (9,11) og þá
sérstaklega ef dýrin voru nærð á fituríkri fæðu
(12) . Þá virðast gallbindandi efnasambönd
(t.d. cholestyramine), sem auka útskilnað á
gallsýmm, einnig stuðla að auknum áhrifum
krabbameinsvaldandi efna á ristilslímhúð (3).
í öðrum dýratilraunum hafa sést
forstigsbreytingar í ristli eftir gallblöðrutöku
(13) og í mönnum eykst fjöldi frumudeilinga
í ristilslímhúð eftir gallblöðrutöku (14). í
dýratilraunum hefur aðallega verið notað
1,2 Dimethylhydrazin (DMH) sem er
krabbameinsvaldandi efni sem verkar
sérstaklega á ristilslímhúð. í lifrinni er því
umbreytt í Methylazoxymethanol (MAM) sem
síðan er tengt í MAM-B-glýkosíð og skilið
út í galli. Þetta efnasamband er tiltölulega
skaðlaust ef það er gefið dýrum þar sem
bakteríum hefur verið eytt (germ free animals)
en bakteríumar geta vatnssundrað MAM-B-
glýkósíði með B-glúkúroníðasa í gömum
í frítt MAM sem er krabbameinsvaldandi.
Þar sem gallblaðran getur frásogað tengd
lífræn efnasambönd þá er líklegt að í dýrum
sé tengt MAM frásogað að hluta og skilið
út í þvagi áður en það kemst til gama. Þetta
gerist hinsvegar ekki í dýrum sem gengist
hafa undir gallblöðmtöku (9). Þá er einnig
hugsanlegt að einhverjar forstigsbreytingar,
t.d. kirtiltotuæxli, þurfi að vera fyrir hendi sem
gallblöðrutakan hefur síðan æxlishvetjandi