Læknablaðið - 15.08.1991, Blaðsíða 30

236
LÆKNABLAÐIÐ
1971 (8) og hormóninn hreinframleiddur
úr heiladinglum manna 1972 (9). Hérlendis
hafa prólaktínmælingar verið tiltækar
frá 1974, fyrst með hjálp Medicinsk
Laboratorium í Kaupmannahöfn, en 1979
voru geislamótefnamælingar þróaðar á
rannsóknastofu Landspítalans (10) og síðar
á öðrum stofnunum.
Rannsóknir á verkun dópamínagónista leiddu
til uppgötvunar brómergókriptíns 1968
og áhrifa þess á myndun mjólkurhormóns
(11), enda þótt þekking á samsetningu og
verkun hans væri hvergi nærri fullkomin.
Gjörvirk áhrif brómergókriptíns á ofgnótt
mjólkurhormóns af öllu tagi hafa síðan verið
staðfest og umfjölluð í urmul greina.
Kveikjan að söfnun sjúklinga með ofgnótt
mjólkurhormóns voru erindi ýmissa frumherja
í klínískum rannsóknum á þessu sviði, flutt á
fjögurra vikna námskeiði í innkirtlafræðum í
London 1972 (12) og aðgengi íslenskra lækna
að áreiðanlegum mjólkurhórmóomælingum
1974. Á þingi Félags íslenskra lyflækna
1986 voru kynnt fyrstu 20 tilfellin, greind
af höfundi fram til 1985 (13). Þessum
sjúklingahópi eru hér gerð ítarlegri skil.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Sjúklingarnir 20, allt konur, voru greindar frá
apríl 1977 til mars 1985. Þær voru á aldrinum
22 til 50 ára. Konumar hafa verið í eftirliti
hjá öðrum höfunda (SÞG) og famaður þeirra
gerkannaður í mars 1986 og frá síðari misseri
1989 til febrúar 1990. Ferill þeirra er því
þekktur í fjögur til fjórtán ár.
Sjúkdómsgreiningin byggði á sögu um
einkenni ofgnóttar mjólkurhormóns og
endurteknum mælingum hækkaðs prólaktíns í
sermi. Viðmiðunargildi fyrir eðlilegt prólaktín
á tímabilinu voru 3.9-21.4 míkrógrömm í
lítra (mcg/L) hjá Medicinsk Laboratorium og
frá 8-26 fyrst og síðar frá 1.3-20.8 mcg/L á
Landspítala.
Orsök ofgnóttar mjókurhormóns var ráðin af
sjúkrasögu fyrst og fremst, en hefðbundinni
röntgentækni var beitt með tilliti til möguleika
eða útilokunar á æxli í heiladingli fram
til 1981, að tölvusneiðmyndun (TS) varð
tiltæk hérlendis. Annar höfunda (ÓK) hefur
endurmetið allar TS-skoðanir samkvæmt
stigun Hardy (14) á eftirfarandi hátt:
Flokkur 0 = eðlilegur söðull (sella turcica).
Flokkur I = smáæxli í söðli <10 mm í
þvermál (microadenoma).
Flokkur II = stóræxli í söðli >10 mm í
þvermál (macroadenoma).
Flokkar III og IV = ífarandi smá- eða stóræxli
með rofi í söðulveggi fram, aftur eða niður
úr, og hver flokkur síðan stigaður eftir stærð
æxlisins í 1, 2 eða 3, og sé um uppvöxt úr
söðlinum að ræða, er enn undirflokkað í A, B
og C.
Einn sjúklinganna fékk thýroxín, en allir
hinir dópamínvirk lyf, þ.e. brómergókriptín
(Parlodel, Sandoz) í 5-15 mg dagskammti og
þess gætt að byrja smátt og auka hægt. Einn
sjúklingur fékk um skeið annað dópamínvirkt
lyf náskylt, metergólín.
NIÐURSTÖÐUR
Töflur IV-X sýna það sem athyglisverðast
þótti. Frumeinkenni sem fram koma í töflu
IV voru valdurinn að ferð á læknisfund, en
þau ásamt ýmsum öðrum (sjá töflu V) höfðu
verið fyrir hendi í mjög mislangan tíma, eða
frá einni viku til rúmlega 30 ára.
Serum prólaktín kvennanna mældist 44-580
mcg/L. Að staðfestri mjólkurhormónofgnótt
var leitast við að greina orsök með skoðun
sjúkrasögu með tilliti til fæðinga, notkunar
getnaðarvamalyfja, hormóna og annarra lyfja
með áhrif á mjólkurhormónframleiðslu, auk
þess sem sértækum röntgenrannsóknum var
beitt. Þessi atriði eru tíunduð í töflu VI.
Tafla IV. Frumeinkenni.
Einkenni Fjöldi (%)
Amenorrhea secundaria (tíöatap).......... 7 (35)
Sterilitas secundarium (frjósemisbrestur) 5 (25)
Sterilitas primarium (ófrjósemi).......... 3 (15)
Galactorrhea (mjólkurýringur) ............ 2 (10)
Cephalgia (höfuöverkur)................... 2 (10)
Amenorrhea primaria (tíöaleysi).......... 1 (5)
Tafla V. Einkenni um mjólkurhormónofgnótt.
Einkenni Fjöldi (%)
Tíöaleysi ............................. 1 (5)
Tíöatap............................... 11 (55)
Tíöaóregla (Oligomenorrhea)............ 5 (25)
Mjólkurýringur........................ 14 (70)
Höfuöverkur............................ 5 (25)
Sjónsviðsskerðing ..................... 2 (10)