Læknablaðið - 15.08.1991, Blaðsíða 35

LÆKNABLAÐIÐ 1991; 77: 241-5.
241
Arthur Löve
DVERGVEIRUR
INNGANGUR
Dvergveirusýkingar í mönnum hafa vakið
talsverða athygli á nokkrum undanfömum
árum einkum vegna þess, að þær geta leitt
til fósturláts. Einnig hefur komið í ljós,
að dvergveirur valda bamasjúkdómnum
faraldsroða (erythema infectiosum). Verður
hér greint frá ýmsum atriðum varðandi
dvergveirur og dvergveirusýkingar.
Dvergveiruættbálknum (parvoviridae)
má deila í þrjár ættir (1). Ein þeirra er
dependoveiruættin, en til að fjölga sér
þurfa þær veirur hjálparveiru, sem oftast
er adenoveira (2). Allstór hluti fólks hefur
mótefni gegn þessum veirum, og er það
til merkis um fyrri sýkingu, en hins vegar
hefur ekki tekist að tengja neinn sjúkdóm
við þær. Önnur ætt eru densoveirur, sem eru
skordýraveirur. Þriðja ættin er hin eiginlega
dvergveiruætt, en þær veirur valda ýmsum
sjúkdómum í mönnum og dýrum (3). Enn
annar hópur veira eru svokallaðar litlar
hnattveirur (»small round viruses«), en þær
eru líklega, en ekki örugglega, dvergveirur
(4). Sjást þær í rafeindasmásjá í saursýnum og
valda líklega einkennum frá meltingarvegi, þá
helst niðurgangi.
Fjöldi dvergveira veldur sjúkdómum í dýrum.
Hafa flestar þann vaxtareiginleika að fjölga
sér best í hratt vaxandi vefjum og verður
sjúkdómsmyndin, sem þær valda í samræmi
við það. Sem dæmi um dvergveirusýkingar
í nýfæddum dýrum má nefna, að Kilham
rottuveiran veldur vansköpun andlits og
»mongoloid« svip vegna áhrifa á vaxandi
bein. Einnig veldur hún frumudrepi og
þar af leiðandi vanþroska á litla heila (5).
Ymsar dvergveirur í dýrum valda einkennum
frá meltingarvegi, þar sem þær fjölga sér
Frá rannsóknastofu Háskólans í veirufræði.
í hratt vaxandi frumum þar (6). Margar
dýradvergveirur geta valdið ófrjósemi og
fósturlátum (5,7). Aleutian minkaveiran
getur valdið langvarandi sjúkdómi, einkum í
minkum af Aleutian stofni, en þeir eru haldnir
erfðagalla í ónæmiskerfinu (Chediak-Higashi
syndrome), og eiga því erfitt með að útrýma
sjúkdómsvaldinum (8). Afleiðing verður
ónæmisfléttusjúkdómur (immune-complex),
einkum með nýrahnoðra- og æðabólgum.
MANNADVERGVEIRAN B19
Fyrstu merki um dvergveirusýkingu í mönnum
voru, að óþekkt veira í sermi olli falskt
jákvæðum svörum í prófum fyrir lifrarbólgu
af B stofni (9). Sást veiran í rafeindasmásjá
og var um 20 nm að stærð og hafði útlit
dvergveira. Var þessi veira nefnd B19.
Síðar hafa verið gerðar ítarlegar rannsóknir
á eiginleikum þessarar veiru. Er hún eins
og aðrar þekktar dvergveirur tólfhymingur
með tuttugu fleti (icosahedron) og hefur
einstrent DNA sem erfðaefni. Hefur það
verið raðgreint að fullu (10). Erfðaefni
veirunnar mælir annars vegar fyrir myndun
tveggja eggjahvítusameinda, sem verða að
byggingarsteinum veirunnar og hins vegar
fyrir myndun einnar eggjahvítusameindar,
sem gegnir stjómunarhlutverki í fjölgun
veirunnar. Tilgáta hefur verið sett fram um,
að síðastnefnda sameindin gegni lykilhlutverki
í frumudrápi, þar sem kjamsýrubút, sem
eingöngu myndar þá sameind, hefur verið
komið fyrir í ræktuðum frumum og veldur
þar frumudauða (11). Ekki hefur tekist að
rækta B19 veiruna í venjulegri frumurækt,
en hægt er að sýna fram á margföldun hennar
í ræktuðum forstigsfrumum rauðra blóðkoma
(12).
B19 dvergveirusýking í blóðfrumukreppu
(aplastic crisis). Arið 1981 tókst að sýna
fram á tengsl B19 dvergveirusýkingar og
blóðfrumukreppu í sjúklingum með arfgenga