Læknablaðið - 15.08.1995, Blaðsíða 50

624
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
an texta hugsar líklega sem svo.
Já, þeir gerðu læknisaðgerðir á
þessum tíma í Noregi. Líklega
hafa þeir sótt þekkinguna suður
í Evrópu, því nafn læknisins
bendir til þýsks uppruna þó það
gæti líka verið engilsaxneskt. Á
þessum tíma stóð læknisfræði í
blóma í sunnanverðri Evrópu,
til dæmis í Salerno á Italíu.
Petta gæti því staðist.
Læknir sem les frásögnina
hugsar sem svo. Þeir hafa verið
snjallir læknarnir á þessum
tíma, og svo færi hann að velta
því fyrir sér hvaða aðferð skurð-
læknirinn hafi notað og með
hverju hann hafi saumað sárið.
Dæmigerðar læknisfræðilegar
vangaveltur, en þeim mun oftar
sem ég les þessa frásögn verður
mér ljósara hvað er merkilegast
við hana, en það er hvað hún er
blátt áfram og eðlileg og það
leiðir aftur hugann að stöðu
læknisfræði í N-Evrópu á þess-
um tíma. Var þekking manna
meiri en haldið hefur verið,
hvaðan kom hún og hvað varð
af henni næstu aldirnar, því það
er ekki fyrr en um miðja 16. öld
sem Ambrosé Paré lýsir aðgerð
sem þessari.
Konungur spyr Þórð kakala,
hvort hann hafi ekki hugsað um
að láta gera að lýtum frænda
síns. Það hlýtur að þýða að kon-
ungur hafði vitneskju um að það
væri hægt, og að slík aðgerð hafi
verið gerð. Hvaðan kom sú
vitneskja? Þórður biður konung
að ráða sér heilt í því efni og
segist ekki vilja spara til fé. Það
segir okkur að læknisþjónusta
kostaði peninga, ef til vill mikla
peninga, og að sjúkratryggingar
voru ekki komnar á. Konungur
lætur leita uppi lækni þann er
Vilhjálmur hét. Nafnið gæti
bent til þýsks uppruna, en það
er annað í frásögninni athyglis-
vert. Hann lætur leita uppi
lækni þann er Vilhjálmur hét.
Voru fleiri en einn læknir við
hirðina? Er hugsanlegt að þá
þegar hafi verið vísir að sérhæf-
ingu og Vilhjálmur þessi hafi
sérhæft sig í lýtaaðgerðum?
Menn börðust á þessum tímum í
návígi með högg- og lagvopn-
um, og sárin hafa varla verið
saumuð primert. Því hljóta and-
litslýti að hafa verið algeng og
boðskapur sögunnar er að
menn hafi að minnsta kosti ekki
alltaf sætt sig við þau.
Læknirinn finnst og þeir
verða kaupsáttir. Ekki er þess
getið hvort greitt hafi verið fyrir
aðgerðina fyrirfram og ekki
heldur hvert gjaldið hafi verið
fyrir aðgerð sem þessa, en ein-
hverja viðmiðun hljóta þeir að
hafa haft. Konungur er svo við-
staddur aðgerðina, sennilega
fremur í virðingarskyni við þá
frændur, en að hann hafi verið
að skipta sér af. Þorgils bregst
karlmannlega við, um annað
var varla að ræða, því enn voru
sex aldir í deyfingar og svæfing-
ar.
Sagan segir að árangur hafi
verið svo góður að Þorgils var
lýtalaus eftir og fegri yfirlits en
áður. Smáör hefur varla angrað
menn að ráði í þá daga og aldrei
er minnst framar á skarðið.
Ekki er þess getið að lundarfar
Þorgilsar hafi batnað að neinu
ráði við aðgerðina, enda rættist
á honum spásögn Guðmundar
góða, sem biskupaði hann
tvævetran, en hann sagði. „Ef
þessi maður bíður aldurs og
þroska, þá mun hann verða
hraustur maður og mikill höfð-
ingi. En eigi kemur það mér að
óvörum að hann verði ekki elli-
dauður. “ Þorgils var veginn að
Hrafnagili í Eyjafirði rösklega
þrítugur að aldri eða 12 árum
eftir aðgerðina.
í frásögninni af steinnámi
Hrafns Sveinbjarnarsonar er
þess sérlega getið að Hrafn hafi
látið lesa fimm faðirvor fyrir að-
gerðina, sem vafalaust átti að
vera guðleg baktrygging,
hvernig sem færi. Það segir okk-
ur að þetta hafi verið sjaldgæf
og hættuleg aðgerð, sem í dag
mundi vera sagt frá í fjölmiðl-
um.
Menn greinir á um hvar
Hrafn hafi numið læknislist
sína, en dr. Guðrún Helgadóttir
telur að hún sé fengin úr ritum
Paulus Aeginetas, Araba nokk-
urs frá um 700 eftir Krist, en þau
eru þýdd á latínu í Liber Regalis
eftir Hali Abbas íbyrjun 11. ald-
ar. Ennþá minna vitum við um
lækninn Vilhjálm, sem svo vel
gerði við Þorgils skarða. Nafnið
gæti, eins og áður er sagt, bent
til þýsks uppruna. Ekki er fjarri
lagi að álykta, að hann hafi líka
sótt þekkingu sína í arabísk rit,
eða sem er ennþá líklegra, að
hann hafi numið læknislist í Bo-
logne eða Salerno. Menn flækt-
ust víða á þessum tíma. Mér
finnst líka ástæða til að geta þess
að frá þessu sama tímabili eða
fyrr eru til handrit, eða slitur af
handritum, frá Bretlandseyj-
um, sem kennd eru við svokall-
aða „blóðsugulækna" eða
„leech doctors“ þar sem lýst er
margvíslegum lækningum.
Nafnið útilokar ekki að títt-
nefndur Vilhjálmur hafi verið
Engilsaxi.
Enn er heil öld í ítalska lækn-
inn Tagliacossi, sem hingað til
hefur verið talinn fyrstur
evrópskra lækna til að fram-
kvæma lýtaaðgerðir. Að vísu
voru Indverjar búnir að gera
slíkar aðgerðir í meira en 1000
ár, en er líklegt að hirðlæknir
Hákonar Noregskonungs hafi
haft aðgang að Veda bókum
þeirra, og þó svo væri, verið læs
á þær?
Lokaorð
Hver var Vilhjálmur lýta-
læknir, hirðlæknir Hákonar
gamla? Hvaðan kom hann og
hvar aflaði hann sér þeirrar
þekkingar sem dugði honum til
að framkvæma svo merkilega
aðgerð með svo góðum árangri,