Læknablaðið - 15.08.1995, Blaðsíða 12

592
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
nema tvær voru sýktar af stofngerð 4b. Allir
stofnarnir reyndust næmir fyrir eftirfarandi
lyfjum: Ampicillíni, klóramfenikóli, erýthró-
mýsíni, penicillíni, súlfa/trímethóprími og
tetracýklíni.
Umræða
Þótt sjúkdómar af völdum L. monocytogen-
es hafi verið þekktir í um 65 ár var sjúkdómur-
inn lengst af talinn sjaldgæfur í mönnum. Árið
1971 var nýgengi sjúkdómsins metið 0,5 á mill-
jón íbúa í Bandaríkjunum (15) og 3,6 milli ár-
anna 1980 og 1982 (16). Á árunum eftir 1980
komu nokkrir stórir faraldrar í Bandaríkjunum
og Kanada sem raktir voru til matvæla svo sem
salats (17), gerilsneyddrar mjólkur (18) og
mjúkra (Mexican-style) osta (19). í kjölfar
faraldranna jókst áhugi á sjúkdómnum og með
virkum skráningaraðferðum var nýgengi í
Bandaríkjunum metið 7,4 á milljón íbúa árin
1988-1990 (20) og allt að 11,7 á einstökum
svæðum (21). Hliðstæð þróun átti sér stað í
Evrópu. í Bretlandi fjölgaði skráðum tilfellum
úr 25 á ári 1967, í 291 tilfelli árið 1988 og fjöld-
inn tvöfaldaðist nánast á tveggja ára tímabili
milli áranna 1986 og 1987 (22). Aukningin sem
varð árið 1987 er talin hafa orsakast af mengun
í kryddkæfu (paté), einkum frá einum fram-
leiðanda, og árið eftir að hún var tekin af
markaði fækkaði skráðum tilfellum um 100
(23). L. monocytogenes í mjúkum ostum olli
einnig faraldri í Sviss á árunum 1983-1987
(24,25). Ekki hefur alltaf tekist að finna smit-
leiðir í faröldrum, jafnvel stórum faröldrum
(26) , og sjaldnast er vitað hvernig sjúkdómur-
inn berst í sjúklinga sem sýkjast utan faraldra
en þó er talið að meirihluti sjúklinga smitist af
matvælum. Athuganir hafa verið gerðar á mat-
arvenjum sjúklinga sem talin hafa verið ein-
angruð tilfelli. Sýnt hefur verið fram á fylgni
um fimmtungs slíkra sýkinga við neyslu á
ósoðnum pylsum, vanelduðum kjúklingum
(27) , mjúkum ostum og mat sem matreiddur
var í verslunum (20,28).
Listeríósis er óvíða skráningarskyldur sjúk-
dómur svo gera verður ráð fyrir vanskráningu
og að aukning á tíðninni á síðustu árum sé
líkleg til að vera að einhverju leyti afleiðing
aukins áhuga.
Nýgengi hér á landi, 8,3 tilfelli á ári á milljón
íbúa, verður að teljast hátt. Líkt og um flest
þau tilfelli sem greinast í öðrum löndum er
ekki vitað hvernig sýking barst í þá sjúklinga
sem sýkst hafa hér á landi. Litlar upplýsingar
liggja fyrir um listeríumengun matvæla á ís-
landi og aðeins hefur birst ein grein um það
efni (29). í rannsókninni sem þar var lýst,
fannst L. monocytogenes í fiski og fiskafurðum
svo sem reyktum laxi og silungi, graflaxi, rækj-
um og rækjusalati. Annars staðar hefur L.
monocytogenes fundist víða í umhverfi og í
fjölda matvælategunda, þar á meðal fiski
(30,31). Þó hefur sjávarfang aðeins einu sinni
verið tengt sýkingum (32). Dánartíðni þeirra
sjúklinga sem rannsóknin náði til og ekki voru
með alvarlega ónæmisbælingu, var fremur lág.
Aðeins tveir nýburanna létust. Dánartíðni
nýbura í faröldrum hefur gjarnan verið 16-27%
(16,17,21) og heildardánartíðni 19-51,6%
(16,17,21,33). Ekkert er hægt að fullyrða um
ástæður þessa góða árangurs en benda má á að
dánartíðni íslenskra barna með aðra alvarlega
smitsjúkdóma, svo sem heilahimnubólgu af
völdum Haemophilus influenzae hefur einnig
verið lág (34). Þrír sjúklingar með alvarlega
ónæmisbælingu létust. Þeir voru allir dauð-
vona vegna krabbameins og einn þeirra fékk
ekki sýklalyfjameðferð. Af sjö konum sem
sýktust á öðrum þriðjungi meðgöngu misstu
fjórar fóstur áður en meðferð hófst. Árangur
meðferðar var góður hjá hinum þremur og
börnin fæddust eðlileg og ósýkt. Lýst hefur
verið góðum árangri meðferðar á listeríósis
sem greindist fyrir fæðingu (35,36). Sjúkling-
arnir fengu hefðbundna meðferð og íslensku
stofnarnir höfðu venjulegt næmi samkvæmt
skífuprófum. Ástæða er til að óttast aukin
meðferðarvandamál í framtíðinni því nýlega
hafa fundist fjölónæmir L. monocytogenes
stofnar sem talið er að fengið hafi ónæmi frá
enterókokkum og streptókokkum (37).
Nokkuð kom á óvart hve mikil breyting varð
á stofngerðum á tímabilinu sem rannsóknin
náði til. Á árunum 1985-1993 voru aðeins þrír
stofnar af 15 af stofngerð 4b en hinir ýmist l/2a
eða l/2b. Á fyrri hluta timabilsins eða fram til
ársins 1985 hafði aðeins einn af 13 stofnum
verið af stofngerð l/2a en allir hinir 4b. Mikill
meirihluti listeríusýkinga í mönnum orsakast
af þessum þremur stofngerðum og er 4b al-
gengust og flestir faraldrar hafa orsakast af 4b
(30). Hliðstæð breyting varð á sjúkdómsmynd-
um. Flest tilfellin á fyrri hluta tímabilsins
tengdust þungun en á síðara tímabilinu var
meirihlutinn aldraðir sjúklingar og/eða með
ónæmisbælingu. Ekkert verður fullyrt um