Læknablaðið - 15.08.1995, Blaðsíða 48

622
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Árni Björnsson
Þorgils skarði
Sjúkrasaga
Það er gaman að velta fyrir
sér texta. Texti getur verið bæði
góður og vondur. Vondur texti
getur verið áhugaverður til
fróðleiks en aldrei til skemmt-
unar.
Góður texti þjónar oftast
bæði til fróðleiks og skemmtun-
ar og það einkennir góðan texta
að því oftar sem hann er lesinn
þeim mun fleiri og skemmtilegri
fleti má á honum finna. Þannig
hafa fornsögurnar þjónað okk-
ur til fróðleiks og skemmtunar
um aldir, því þær eru fyrst og
síðast góður texti.
I sögunum er víða minnst á
lækningar. I Islendingasögum
eru lækningar, með nokkrum
undantekningum, sáralækning-
ar og læknarnir oft konur. I
samtímasögum eru lækningar
oftast á einhvern hátt tengdar
trú eða yfirskilvitlegar á annan
hátt, svo sem kraftaverkasög-
urnaríBiskupasögunum. Sjald-
an er þess getið hvernig lækn-
ingin er framkvæmd. Sagt er frá
notkun smyrsla, umbúða,
brennslu og blóðtöku í almenn-
um orðum. Þó er til góð lýsing á
skurðaðgerð í Hrafns sögu
Sveinbjamarsonar, sem hljóðar
svo;
„/ sveit Hrafns var maður
þrotráða, er hét Marteinn og var
Brandsson. Hann hafði stein-
sótt, svo að því mátti hann ekki
þurft sœkja, er steinninn féll
Erindi flutt á Norðurlandaþingi áhuga-
manna um sögu læknisfræðinnar í
Reykjavík dagana 22.-24. júní 1995.
fyrir getnaðarliðu hans. Síðan
tók Hrafn við honum og hafði
með sér lengi og létti hans meini
með mikilli íþrótt. Og svo sótti
meinið að honum, að hann varð
banvœnn og lá bólginn sem
naut. Og þá heimti Hrafn til sín
presta sína og þá menn er vitrast-
ir voru með honum og spurði
hvort þeim þótti sá maður fram-
kominn fyrir vanmegnis sakir,
en allir sögðu að þeim þótti hann
ráðinn til bana, nema aðgjörðir
vœri hafðar. En Hrafn sagði að
hann mundi til taka með guðs
forsjá og þeirra atkvœði. Og þá
fór hann höndum um hann og
kenndi steinsins í kviðinum og
fœrði hann fram í getnaðarlið-
inn svo sem hann mátti og batt
svo fyrir ofan með hörþrœði,
svo að eigi skyldi upp þokast, og
öðrum þrœði batt hann fyrir
framan steininn. Og þá bað
hann að allirskyldu syngjafimm
„pater noster“, þeir er inni voru,
áður hann veitti aðgjörðina. Og
síðan skar hann endilangt með
knífi og tók í brott tvo steina.
Síðan batt hann viðsmjör við
sárið og grœddi hann svo hann
varð heill“.
Þessi frásögn hefur yfir sér
nokkurn helgiblæ, sem segir
okkur að ekki hafi verið um
hversdagsatburð að ræða og
læknirinn hafi viljað liafa bak-
tryggingu ef illa færi með því að
láta lesa paternosterbæn meðan
á aðgerðinni stóð. Minnir þetta
á það þegar kínverskir læknar
gerðu fyrstu heppnuðu hand-
arágræðsluna, árið 1970, og létu
lesa Rauða kverið yfir sér á
meðan.
Það er fróðlegt að velta því
fyrir sér hvort einhverjar lækn-
isaðgerðir, aðrar en sáralækn-
ingar, hafi verið svo algengar,
að sjálfsagt hafi talist að leita
eftir þeim.
Þrátt fyrir hinn mikla bók-
menntaarf okkar vitum við
næsta lítið um daglegt líf for-
feðranna. Hvernig tilreiddu
þeir mat sinn? Undir hverju og
ofan á hverju sváfu þeir? Hverju
klæddust þeir og hvernig bjuggu
þeir sig gegn vosbúð? Hvaða
sjúkdómar hrjáðu þá og hvernig
brugðust þeir við þeim? Sögu-
arfurinn mikli hefur skilað grát-
lega litlu um þá hluti sem máli
skipta í daglegu lífi alþýðu
manna.
Fornsögurnar, hvort sem um
er að ræða Islendingasögur eins
og Njálu og Grettissögu eða
samtímasögur eins og Sturl-
ungu, eru fyrst og fremst sögur
af hetjum og höfðingjum. Al-
þýðan er einhvers staðar á
bakvið og jafnvel hversdagslíf
höfðingjanna var of hversdags-
legt til að ástæða væri til að færa
eitthvað um það í letur, til þess
var bókfellið of dýrt.
Til eru þó textabrot sem segja
meira en séð verður í fljótu
bragði um hluti sem ekki eru
skráðir beint og til þeirra heyrir
sögubrotið um aðgerðina á
Þorgilsi skarða í samnefndri
sögu hans í Sturlungu.
Þorgils Böðvarsson var son-
arsonur Þórðar Sturlusonar og