Dagblaðið Vísir - DV - 08.06.2007, Blaðsíða 40

Dagblaðið Vísir - DV - 08.06.2007, Blaðsíða 40
föstudagur 8. júní 200740 Ættfræði DV Merkir Íslendingar: ættfræði U m s j ó n : K j a r t a n G u n n a r K j a r t a n s s o n N e t f a n g k g k @ s i m n e t . i s Reykjavík fyrr og nú Tjarnargatan og niðjar Tómasar Sæmundssonar Skipulagshugmyndir Tómasar Þegar Fjölnismaðurinn Tómas kom til Reykjavíkur 1834 frá námi í Kaupmannahöfn hafði hann ferðast meira en aðrir Íslendingar og skoð- að flestar stórborgir Evrópu. Tilgang- ur ferðarinnar var að kynnast fram- andi menningu og fá hugmyndir um ýmislegt sem betur mætti fara hér á landi. Tómas hafði ekki verið hrifinn af Reykjavík, þessum hálf danska kaup- mannabæ, og nú voru liðin fimm ár frá því hann koma þar síðast. Eftir að hafa skoðað erlendar stórborgir fór hann að velta fyrir sér landslagi bæj- arstæðisins og setja fram hugmynd- ir um það hvernig best mætti haga gatnagerð og húsbyggingum þannig að Reykjavík gæti orðið „dásnoturt kaupstaðakorn“. Niðurstöður hans urðu fyrstu skipulagshugmyndir sem settar voru fram um Reykjavík og um þéttbýli hér á landi. Margt er athyglisvert um þessar hugmyndir Tómasar, ekki síst það sem síðar gekk eftir, eins og Aust- urvöllur, götur meðfram honum og Hólavallakirkjugarður á Melunum. Byggingaráform Briemara og umhverfissjónarmið Knud Zimsen Nú eru rúm hundrað ár frá því Tjarnargatan, sunnan �onarstrætis, var lögð. Áður hafði oft komið til tals að leggja þar göngustíg og planta trjám í brekkuna. Meðal þeirra sem settu fram slíkar hugmyndir voru Tómas Sæmundsson, Sigurður mál- ari, Jón Guðmundsson ritstjóri og Þórhallur Bjarnason biskup. Einn helsti áhugamaður um varðveislu Tjarnarinnar og skemmtigarð á þess- um slóðum var Knud Zimsen, verk- fræðingur bæjarins og síðar bæjar- fulltrúi og borgarstjóri. Hann gerði sér vel grein fyrir því að þó bæjar- stjórn væri hlynnt skemmtigarði og friðun Tjarnarinnar, kynni það fljótt að breytast af hagkvæmis ástæðum. Og sú varð reyndar raunin. Fyrsti áratugur tuttugustu ald- ar var um margt líkur okkar tímum. Tímar bjartsýni, þenslu og framfara, upphafs heimastjórnar, togaraút- gerðar, gífurlegra fólksflutninga til Reykjavíkur og áratugur timburhús- anna sem spruttu upp eins og gork- úlur í gamla �esturbænum, Þingholt- unum og Skuggahverfinu. �ið þessar aðstæður hlaut að koma að því að fyrirmenn bæjarins litu hýru auga til svæðisins vestan Tjarnarinnar. Haustið 1904 fóru þrír mektar- bræður af Briemsætt, ásamt Birni Ólafssyni augnlækni, fram á það við bæjaryfirvöld að mjóa ræman und- ir Tjarnarbrekkunni yrði tekin undir byggingarlóðir og þeir fengju sjálfir þar lóðir, enda myndu þeir sjá um að fylla upp út í Tjörnina eins og þyrfti. Þetta kostaboð stóðst bæjarstjórn- in ekki og samþykkti hugmyndina. Náttúruverndarsjónarmið þeirra tíma lutu í lægra haldi en Knud Zimsen sá ekki fyrir að götumyndin í Tjarnargötu ætti eftir að verða ein sú fegursta í Reykjavík. Briemarar og niðjar Tómasar En víkjum nú að þeim íbúum við Tjarnargötuna sem Eggert getur um í niðjatalinu. Bræðurnir af Briemsætt sem sóttu um byggingarlóðirnar voru þeir Páll Briem amtmaður, einn helsti fyrirmaður landsins á sinni tíð, Eggert Briem hæstaréttardómari og Sigurður Briem póstmálastjóri. Í Tjarnargötu 18 sem er sjötta hús- ið á myndinni frá vinstri, bjó Björn Ólafsson augnlæknir og k.h., Sigrún Ísleifsdóttir. Í Tjarnargötu 20 bjó Guðrún Ís- leifsdóttir, systir Sigrúnar á 18, en eiginmaður Guðrúnar var Sigurður Briem póstmeistari. Tjarnargata 22 kemur hér ekki við sögu. Það var hús Klemensar Jóns- sonar, landritara, alþingismanns og ráðherra, föður Önnu, konu Tryggva Þórhallssonar forsætisráðherra, og föður Agnars Kl. Jónssonar ráðu- neytisstjóra. Í Tjarnargötu 24 bjó Álfheið- ur Helgadóttir, ekkja Páls Briem amtmanns sem var bróðir Sigurð- ar póstmálastjóra. Hún var dóttir Helga Hálfdanarsonar, forstöðu- manns Prestaskólans í Reykjavík, og k.h., Þórhildar, dóttur Tómasar Sæ- mundssonar Fjölnismanns. Álfheið- ur var því mágkona Sigurðar Briem og svilkona Guðrúnar Ísleifsdóttur. Auk þess hafði Kristín, systir Guð- rúnar og Sigrúnar, verið gift séra Ól- afi Helgasyni á Stóra-Hrauni, sem var bróðir Álfheiðar. Álfheiður var því einnig mágkona Kristínar. Í Tjarnargötu 26 bjó Jón Helgason biskup. Hann var bróðir Álfheiðar og því jafntengdur Guðrúnu, Sigrúnu og Kristínu og Álfheiður. Tjarnargatan og saga Reykjavíkur Að lokum má svo taka annan vinkil á þessa merku götu því a.m.k. þrír menn sem mjög hafa komið að því þarfa verki að halda til haga sögu Reykjavíkur, tengjast allir götunni. Klemens Jónsson landritari sem var sonur Jóns Borgfirðings skrifaði Sögu Reykjavíkur í tveimur bindum sem er ómetanleg heimild um ým- islegt úr sögu höfuðborgarinnar sem annars hefði farið forgörðum. Jón Helgason biskup er ekki síst þekktur fyrir sínar óviðjafnanlegu vatnslitamyndir af Reykjavík fyrri tíma en þessar myndir hans hafa mikið heimildagildi fyrir bygging- arsögu gömlu Reykjavíkur. Loks má svo geta þess að Álfheiður Helga- dóttir í Tjarnargötu 24, var amma Sigurðar Líndal, lögfræðiprófessors og sagnfræðings sem mjög hefur lát- ið sér annt um sögu Reykjavíkur, og bróður hans, Páls Líndal ráðuneytis- stjóra, sem er höfundur hins vinsæla ritverks, Reykjavík – Sögustaður við Sund. Tómas Sæmundsson Tvö hundruð ár frá fæðingu hans Tómas Sæmundsson Fjölnismað- ur fæddist á Kúfhóli í Landeyjum 7. júní 1807. Hann var sonur Sæmund- ar Ögmundssonar, dbrm. í Eyvindar- holti, og Guðrúnar Jónsdóttur hús- freyju. Tómas er, ásamt Baldvini Einars- syni, Jónasi Hallgrímssyni og Jóni Sig- urðssyni, helsta þjóðfrelsishetja Ís- lendinga á 19. öld. Hann lærði undir skóla hjá séra Steingrími Jónssyni í Odda, síðar biskupi í Laugarnesi, lauk stúdentsprófi frá Bessastaðaskóla 1827 og embættisprófi í guðfræði frá Kaupmannahafnarháskóla 1832. Á árunum 1832-1834 ferðaðist Tómas um Evrópu, dvaldi m.a. í Berl- ín, �ínarborg, Róm, Aþenu, Istanbúl, París og London, lagði sig eftir þýsku, frönsku, ensku og ítölsku og ætlaði síðar að semja ferðalýsingu sem hon- um entist þó ekki aldur til að ljúka við. Er Tómas kom úr suðurferðinni var Jónas Hallgrímsson loks kominn til Hafnar til náms eftir áeggjan Tóm- asar. Tómas fékk konungsveitingu fyrir Breiðabólstað í Fljótshlíð, stofn- aði Fjölni, ásamt Jónasi Hallgríms- syni, Brynjólfi Péturssyni og Konráð Gíslasyni og sigldi síðan til Íslands 1834. Hann hélt norður að Garði í Aðaldal til að kvænast heitmey sinni, Sigríði Þórðardóttur, tók prestsvígslu vorið 1835, settist að á Breiðabólstað og var orðinn prófastur í Rangárþingi ári síðar. Tómas hafði þá sérstöðu meðal Fjölnismanna, að hafa lokið námi og fengið fast embætti hér heima þegar Fjölnir sá dagsins ljós. Hann var ef- laust áhugasamastur þeirra félaga um útgáfu Fjölnis, skrifaði meira í ritið en félagar hans og vildi auka vinsæld- ir þess meðal Íslendinga. Þess vegna var hann ósáttur við einstrengingslega stafsetningastefnu Konráðs og hastar- legar árásir Jónasar á Sigurði Breið- fjörð, rímurnar og Árna Helgason í Görðum. Þá var Tómas stöðugt að reka á eftir félögum sínum í Höfn og grun- aði þá um slór og kráasukk. Sjálfur var Tómas einstakur atorkumaður, kapp- samur, skjótráður og með ólíkindum afkastamikill sem bóndi, embættis- maður og rithöfundur, þrátt fyrir tæpa heilsu á stuttri ævi. Hann var geðrík- ur að eðlisfari og stjórnsamur en þótti jafnframt alþýðlegur, einlægur í við- móti og nærgætinn húsbóndi. Frá því á námsárunum átti Tóm- as við brjóstveiki að stríða sem ágerð- ist og dró hann til dauða þann 17. maí 1841, aðeins þrjátíu og fjögurra ára. Yngsta dóttir þeirra hjóna, Sólveig, sem var þriggja mánaða, lést sama dag og faðir hennar, og önnur dóttir þeirra, Guðrún, eins og hálfs árs, lést á útfar- ardag hans, en tengdamóðir Tómasar lést fimm dögum fyrir andlát hans. �ar því tekin ein gröf fyrir þau öll fjögur en dætur Tómasar voru lagðar í kistuna hjá honum. Líklega hafa fáir ef nokkur Íslend- ingur fengið jafn fögur og harmþrung- in eftirmæli og Tómas. Þar ber hæst saknaðarljóð Jónasar Hallgrímssonar sem hefst á orðunum: „Dáinn, horfinn. Harmafregn“. Síðari hluti síðasta erindisins er á þessa leið: „Flýt þér, vinur, í fegra heim; krjúptu að fótum friðarboðans og fljúgðu á vængjum morgunroðans meira að starfa guðs um geim.“ Ættfræði DV Kjartan gunnar Kjartansson rekur ættir þjóðþekktra íslendinga sem hafa verið í fréttum í vikunni, rifjar upp fréttnæma viðburði liðinna ára og minnist horfinna merkra íslendinga. Lesendur geta sent inn tilkynningar um stórafmæli á netfangið kgk�dv.is Í nýútkomnu niðjatali Tómas- ar Sæmundssonar og Sigríð- ar Þórðardóttur sem tekið var saman af Eggert Ásgeirssyni, er skemmtileg úttekt á fjölskyldu- tengsum milli íbúa í fjórum timburhúsum sem standa við Tjarnargötu í Reykjavík. Það eru annars vegar einstakling- ar af Briemsætt, og hins vegar systkini, niðjar Tómasar Sæ- mundsonar, sem mynda þessi fjölskyldutengsl. Það er vel við hæfi að rifja upp þessi tengsl og birta gamla mynd af Tjarn- argötunni þegar tvö hundruð ár eru frá fæðingu Tómasar. Tjarnargatan Þessi skemmtilega mynd af tjarnargötunni hefur verið tekin á árunum 1908- 1913. Hún sýnir vel húsin sem hér er fjallað um. Mynd Magnús Ólafsson - Ljósmyndasafn Reykjavíkur
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.