Sagnir - 01.06.1995, Page 7

Germania, anno zero (Þýskaland, árið núll) nefnist kvikmynd sem ítalski leikstjórinn
Roberto Rossellini gerði árið Í947 ogfjallar um lífið í Berlín að lokinni síðari
heimsstyrjöld. Rossellini var í fylkingarbrjósti þeirra leikstjóra sem stóðu að endurreisn
ítalskrar kvikmyndagerðar en hún fólst einkum í því sem kallað var „nýja raunsæið“. Italskar
kvikmyndir voru fyriferðarmiklar á bíómarkaði heimsins eftir stríðið. Þjóðverjar voru vart farnir
úr Rómaborg árið 1944 þegar leiftursókn ítala á kvikmyndasviðinu hófst. Rossellini reið á
vaðið árið Í945 með Roma, cittá aperta (Róm, opin borg). Hver myndin rak síðan aðra.
Nýja raunsæiskvikmyndin horfðist á
miskunnarlausan hátt í augu við þann
veruleika sem við blasti í Evrópu að
styijöld lokinni og leikstjóramir lögðu
sig fram um að takast á við vanda samtíð-
arinnar. Vonbrigði, öryggisleysi og
svartsýni hinna stríðshijáðu Evrópuþjóða
voru túlkuð á nærgöngulan hátt og fjall-
að var af hreinskilni og samúð um
óbreytt fólk, vandamál þess og örlög.
Nakinn og grímulaus veruleikinn var
tekinn til tafarlausrar krufningar og fáum
virtist jafn vel gefið að tjá auðnina og
tómið eftir hildarleik heimsstyijaldarinn-
ar og Itölum.
Italska endurreisnin í kvikmyndagerð
fékk hljómgrunn meðal þjóðanna, í það
minnsta fóru kvikmyndimar sigurför um
flest ríki Evrópu og sumar slógu jafn-
framt í gegn í Bandaríkjunum.1 Fleiri
listgreinar túlkuðu þann vanda sem þjóð-
ir Evrópu áttu við að etja að lokinni
heimsstyrjöld og slógu á svipaða strengi
og gert var i kvikmyndunum en bíó-
myndirnar náðu þó til flestra. „Kvik-
myndir Roberto Rossellinis og félaga
hans eru myndirnar um vora tima,“ var
ritað í íslenskt tímarit árið 1949.2
Nýraunsæið og íslendingar
Roberto Rossellini valdi árið „núll“ svo
sannarlega ekki af handahófi þegar hann
gerði Berlínarmyndina árið 1947. Að
síðari heimsstyijöldinni lokinni stóðu
stríðshraktar þjóðir Evrópu á tímamót-
um. Raunar urðu straumhvörf í allri £f-
unni árið 1945. Fá ríki vora þó jafn gjör-
samlega í rúst í lok stríðsins og Þýska-
land. Þar áttu margir fullt í fangi með að
hafa í sig og á. Ofá ríki önnur áttu við
erfiðleika að glíma. Fyrir mörgum þjóð-
um Evrópu táknaði árið 1945 að vissu
leyti árið „núll“.3
Heimurinn var breyttur. Nasisminn
hafði verið brotinn á bak aftur en her-
kostnaðurinn var gifurlegur. Milljónum
mannslífa hafði verið fórnað, fjölmargar
borgir jafnaðar við jörðu. Sársaukinn var
víða ómælanlegur. Þjóðir heims stóðu
andspænis nýafstöðnum hildarleik en
ekki dugði að leggja árar í bát. Evrópa
varð að rísa úr öskustónni. Hefjast þurfti
handa um endurreisn álfunnar þrátt fýrir
örvæntingu og erfiðleika, en hún var
ekki með öllu þrautalaus. Evrópubúar
stóðu þó ekki einir að uppbyggingu álf-
unnar. Risinn í vestri - Bandaríkjamenn
— studdi þá dyggilega og í austrí bjó ann-
ar jötunn — Sovétríkin. Ekki leið á löngu
uns risaveldin tvö höfðu meiri eða minni
áhrif á líf og starf Evrópumanna, það í
austri með afgerandi hætti. Sovétmenn
sögðu flest riki Austur-Evrópu tilheyra
áhrifasvæði sínu og töldu sig geta ráðið
þar gangi mála að mestu eftir eigin höfði.
Jámtjaldið féll. A rústum álfunnar varð til
ný heimsmynd. En skuggi fortíðarinnar
hvíldi á Evrópu eins og mara eftir heims-
styijöldina. Kvikmyndagerðarmennirnir
skynjuðu þjáningar þess fólks sem hafði
orðið að þola raun stríðsins og búa við
það hugarvíl sem því fylgdi. Ibúar hinna
stríðshgáðu samfélaga hópuðust í bíó-
húsin til að beija kvikmyndimar augum.
„Nýja raunsæismyndin" var skuggsjá
tímans.
Reykjavik var gluggi Islendinga að
umheiminum um miðja 20. öld. Þar
námu erlendir menningantraumar yfir-
leitt fyrst land. Kvikmyndahúsin vora
með öflugustu boðberam útlendra áhrifa
í höfuðstað Islands. Þangað flykktust
bæjarbúar tugþúsundum saman á ári
hveiju og teyguðu í sig kvikmyndimar.
Hins vegar virtust Reykvíkingar lítt
hrifnir af nýju ítölsku raunsæismyndun-
um. I það minnsta bar ekki mikið á
áhuga þeirra í þau fáu skipti sem þær
vora sýndar í reykvískum bíóhúsum.
Þegar Róm, opin borg hafði farið sigurför
um heiminn barst hún til Islands en þar
var henni fálega tekið og sýnd við fremur
dræmar undirtektir.4
Vitaskuld fóru Islendingar ekki var-
hluta af síðari heimsstyijöldinni en hafi
„nýtt tímatal" tekið gildi í hugurn
margra Evrópumanna þegar stríðinu lauk
urðu fremur skeiðskipti á Islandi fimm
áram fyrr eða við hernám landsins vorið
1940. Hernám Breta og síðan hervernd
Bandaríkjamanna 1941 gjörbreytti stöðu
landsins út á við og innanlands fór samfé-
lagið á fleygiferð.
Örlög Islendinga urðu önnur en flestra
annarra Evrópuþjóða og vart sambærileg
við þau því Islendingar högnuðust vel á
stríðsárunum, meiri auður safnaðist í
landinu en nokkra sinni fýrr. Þannig
hafði stríðið umtalsverð áhrif á Islandi
engu síður en í öðrum Evrópulöndum
þótt skilyrði væra þar talsvert önnur.
Færi gafst á að hefja gagngera uppbygg-
ingu á fjölmörgum sviðum þjóðlífsins
þótt vissulega væri við margvíslegan
vanda að etja. „Nýja Island" þurfti að
byggja en gleði og bjartsýni sátu fremur i
fýrirrúmi í hugskoti Islendinga en auðnin
og erfiðleikarnir sem ítölsku nýraunsæis-
mennimir gerðu að yrkisefni í sínum
myndum. Líklega hefur það verið ein
ástæða þess að ítalskar myndir gerðu
stuttan stans í bíóhúsum á Islandi fýrst
eftir seinna stríð.
Aðrar myndir en þær sem komu frá
Bandaríkjunum eða Bretlandi áttu einnig
örðugt uppdráttar eftir stríð, t.d. rússn-
eskar og danskar kvikmyndir.5 Þeir sem
ekki vildu missa af slíkum myndum urðu
að vera fótfráir og geysast í bíó, helst á
frumsýningu, ef þeir vildu vera öraggir
um að sjá þær. Annars var viðbúið að
þeir gripu í tómt. Þeir sem höfðu lítinn
áhuga á þess konar myndum höfðu úr
nógu að moða en líkt og löngum fýrr og
SAGNIR 5