Sagnir - 01.06.1995, Page 35

Holdsveikraspítalinn í Laugarncsi á árunum 1920-1930.
um. Hreinlæti var mikilvægt þessum
sjúklingum, þá aðallega hreinsun vökvans
sem lak úr sárum niður á fatnað þess og
átti til að þorna þar. Ekki hefur það bætt
lyktina sem lagði frá þeim.
Það var á árunum 1869-1874 sem
norski læknirinn Annauer Hansen fann
bakteríuna sem olli myndun þessara
hnúta sem einkenndu holdsveikina. Þar
með var kenningin um arfgengi sjúk-
dómsins úr sögunni því hér var um smit-
sjúkdóm að ræða. Engin lækning var til
við þessum sjúkdómi en meðgöngutími
hans gat verið langur þar til fyrstu ein-
kenni fóru að gera vart við sig.40 Holds-
veiki dró sjúklinginn að lokum til
dauða.41
Arið 1894 kom hingað til landsins
danskur húðsjúkdómalæknir, Edvard
Ehlers að nafni, til að kynna sér út-
breiðslu holdsveikinnar. Hann komst að
raun um að hún var mun útbreiddari hér
á landi en menn höfðu haldið í fyrstu.
Niðurstöður hans um útbreiðslu sjúk-
dómsins voru birtar í Kaupmannahöfn
árið 1895. „Er þar veikinni lýst, tíðni
hennar . . . og þeim þungu búsifjum, er
landsmenn sættu af hennar hálfu.“42 Þá
kynnti Ehlers dönskum stjómvöldum
niðurstöður sínar og dró þar upp ömur-
lega rnynd af heilbrigðisástandi þessara
sjúklinga á Islandi sem meðal annars var
svohljóðandi:
Komi menn, þegar . . . 13-16 menn
liggja í svefni, inn í . . . baðstofu á fá-
tækum bæjum, þar sem holdsveikin er
skæðust, þá finnur maður þegar svo
mikinn hita, sem óefað bæði surnar og
vetur svipar til hitans í hitahúsi róm-
versku baðanna, en að öðru leyti er það
ólíkt. Fyrir manni verður svækja, sem
ætlar að kæfa fólk og óhollur þefur.
Hann stafar frá votu og mygluðu heyi,
frá æðardúnssængunum eða ullar-
ábreiðunum, sem sjaldan eða aldrei
eru þurrkaður eða viðraðar. Sökum
þess, að vefnaðarvara úr ull þolir ekki
suðu . . . þá verður þvottur rekkju-
voða þessara óömggari að því er sótt-
næmisefnið snertir og útbreiðslu
þess . . . Náttúrulega hefur það og
mikla og ískyggilegu þýðinga fyrir
sóttnæma sjúkdóma, er fleiri en einn
sofa í rúmi saman og svo rnargri menn
sofa og halda til í sama herbergi.43
Þessi ömurlega lýsing Ehlers sýnir glögg-
lega að aðbúnaður holdsveikra hér á
landi hefur stuðlað enn frekar að út-
breiðslu sjúkdómsins.
Herferð gegn holdsveiki
Rétt um miðja 19. öld höfðu holds-
veikraspítalar verið starfræktir hér á landi
um nokkurt skeið en þar hafði enga
læknishjálp verið að fá. Virðast spítalamir
hafa verið einhvers konar geymslustaðir
fyrir þessa sjúklinga. Arið 1848 gekk
skæður mislingafaraldur í landinu og dóu
þá flestir holdsveikisjúklingarnir á þessum
spítölunum sem voru þá lagðir niður.44
Þegar Ehlers var hér á ferð árið 1894 hitti
hann 146 holdsveikisjúklinga sem bjuggu
inni á heimilum ósýktra. Hann taldi að
holdsveikraspítalarnir sem höfðu verið
starfræktir hér fyrir 1848 hefðu að ein-
hveiju leyti heft útbreiðslu sjúkdóms-
ins.45
Engar áreiðanlegar tölur em til um
fjölda holdsveikisjúklinga hér á landi fyrr
en árið 1896 en árið áður fyrirskipaði
landshöfðingi öllum héraðslæknum „að
byija svo fljótt, sem auðið er, á fullkom-
inni og nákvæmri talning á öllum holds-
veikum, sem í héruðum þeirra
em . . ,“46 Eftir talninguna greindust 236
sjúklingar með holdsveiki. Tafla 2 sýnir
^ölda holdsveikra á ámnum 1896-1920.
Samkvæmt þessari töflu minnkaði út-
breiðsla sjúkdómsins til muna þegar frá
leið. Það var Ehlers sem boðaði herferð
SAGNIR 33