Sagnir - 01.06.1995, Page 53

Sagnir - 01.06.1995, Page 53
„Faðir,“ sagði Tómas og snéri sér hálf- vegis frá púltinu. ,Já, sonur,“ sagði ábóti áhugalaus, hann ætlaði ekki að láta te§a sig alveg strax. „Lögvextir af hundraði eru tólf álnir, er það ekki?“ „Maður skal eigi selja fé sitt dýrra á leigu en tíu aurar sé leigðir eyri til jafhlengdar, hvatki fé sem er,“ sagði ábótí, eins og hann læsi það líka af spjaldinu. „Þá em tveir aur- ar eftír hundraðið, það em tólf álnir,“ bætti hann við í tón sem gaf í skyn að talinu væri lokið. Bróðir Tömas hlaut að vita þetta, hann var bara að reyna að koma honum af stað að spjalla. „En faðir, kýrin kostar hundrað þegar þú leigir hana?“ „Ekki meira en hundrað, sumir segja níu tugi. Við teljum kúna hundrað." „Hvað er kýr lengi leigufær?11 „Það er misjafnt, það veistu.“ „En venjulega, varla meira en tíu ár? Hún er ekki leigufær fyrr en þrevetur. Þrettán vetra kýr er varla leigufær, ekki meira en svo?“ „Nei, varla meira.“ Svo hélt ábóti áfram í lestrartón aftur: „Að Þórarni prest hundrað og lögvöxtu. Að Gesti fimm hundruð og lögvöxtu." Tómas sneri sér að púltinu og skrifaði hratt. Sneri sér svo að ábóta aftur: „Faðir, ef þú leigir hundraðsgilda kú í tíu ár þá færðu aldrei meira en hundrað í leigu fyrir hana. Svo kemur Þórður með kúna aftur og skilar henni og þú lætur hann hafa þrevetra kú í staðinn. Þú færð ekkert fýrir alla þína fýrirhöfn nema af- lóga kú, ef hún er þá ekki sjálfdauð áð- ur.“ „Við vomm búnir með Þórð,“ sagði ábóti. „Og Þórarin og Gest. Knykur er næstur." „Eg veit það,“ sagði Tómas. „En það er eins með þá. Staðurinn fær ekkert fýrir að leigja þessar kýr. Engar þeirra. Og þegar henn leigir ær, þá em þær ekki leiguferar nema í sex eða sjö ár. Þú færð“ — og nú hugsaði hann sig um — „þú ferð tólf aura fýrir að leigja hundrað í ám, tvær álnir átt- unda tugar, kannski fjórar álnir níunda tug- ar, ef þú ert heppinn." Abóti stóð á fætur og leit á perga- mentið á púltinu eins og svarið væri þar. „Eg er ekki viss urn að þetta sé kristi- leg hugsun, sonur.“ „Nú?“ „Þú talar eins og Gyðingur.“ Það sljákkaði svolítið í bróður Tómasi við þetta. Hann tók upp hnif af púltinu og fór að skera pennann, þó að þess þyrfti ekki. Það sýndi skriftin. „Skerðu pennann ekki meira en þarf,“ sagði ábóti. „Við fáum ekki fjaðrir fýrr en í surnar." „Fræddu mig meira um Gyðinga, faðir," sagði bróðir Tómas með svolítið ísmeygilegu lítillæti. „Eg hélt að þeirra óguðlega athæfi væri að byggja dautt fé á leigu. Er nokkuð ókristilegt að byggja lifandi fé á leigu? Staðurinn byggir líka jarðir á leigu, tólf álnir fýrir hundraðið á hveiju ári. Þær þarf aldrei að endurnýja. Samt eru þær leigðar jafnhátt og ær og kýr. Er það þá okur?“ „Gættu að Guði, drengur. Það er lög- leiga á hvaða fé sem er.“ ,Já, en það er ekkert vit í því. Það er ekkert vit í því heldur að kaupa unga og gamla gripi jafndýrt, því að ungir gripir eiga eftir að gera gagn lengi en gamlir gripir stutt. Þú hefur sjálfsagt sagt okkur söguna af deilum Þorgils og Hafliða. Þú sagðir að Hafliði hefði heimtað bætur fýrir fingur sinn og sett það skilyrði að ekkert hross mætti vera yngra en þrevetra og ekkert eldra en tólf vetra, ef Þorgils greiddi í hrossum. Þá hefði Þorgils getað goldið honum skammarbætur og sent honum hross sem voru að verða húðar- jálkar, eftir þijú eða §ögur ár. Þetta varaðist Hafliði ekki þó að hann væri mikill höfðingi." „Ætlar þú, drengur minn, að þú hefðir getað sagt Hafliða Mássyni til við að segja upp sættir?“ sagði ábóti hneykslað- ur. Þá þagði hann um stund og sagði svo: „Kannski borgar sig samt að leigja. Það kostar varla neitt hundrað að ala upp kú eða sex ær, þegar allt er tekið heima.“ „Hvers vegna kaupum við þá ekki kýr á hundrað, eða seljum? Hvers vegna ölum við ekki upp kýr og ær í hópum og seljum bændum, ef það kostar minna en hundrað? Þá gæti staðurinn eflst og þrifist ..." „Sonur,“ mælti ábóti af þunga. „Við skulum ekki vera ágjarnir. Hvað er það annað en ágirnd sem hefur blásið höfð- ingjunr þessa lands í brjóst þeim djöful- skap að þeir reka biskup okkar af stól sínum svo að hann hefur mátt hrekjast um landið eins og förumaður? Þú hefur heyrt hvernig hann var tekinn heima á staðnum fýrir skemmstu og fluttur suður að Hvítá í Borgarfirði á börum og hest- arnir voru keyrðir undir honum svo hart að barirnar hrutu í sundur og biskup dragnaði um gijót og móa og hafði af engum þeirra hjálp.“ „Þú veist það betur en ég, faðir, að Guðmundur biskup hefur alltaf brýnt fýrir okkur að vera örlátir við snauða menn. Við gætum gefið margfalt meira ef við seldum búfé í staðinn fýrir að leigja það fýrir minna en ekki neitt.“ „Við skulum láta þetta nægja í dag, sonur,“ sagði ábótin. „En, faðir, við vorum rétt að byga. Eg skal halda áfram að skrifa." „Við skulum láta þetta nægja,“ endur- tók ábóti. „Og ég held að það væri rétt að þú færir sjö sinnum með Credo á hverju kvöldi í viku.“ „A ég að skilja blaðið og ritferin eftir á púltinu?" „Já, gerðu það, sonur. Og sjö sinnum Pater noster líka.“ Bróðir Tómas sleikti úr pennanum, lagði hann á púltið og gekk út þegjandi. Eftir þetta var hann aldrei beðinn að hjálpa ábóta við skriftir. Og hann gætt þess að tala aldrei um búfjárleigu við ábóta, hvorki við Þórarin né Vermund, eftir að hann tók við ábótadómi. Heimildir íslenzktfombréfasafn I (Kh., Bókmenntafélag, 1857-76), 398-99 (nr. 101). Janus Jónsson: Uin klaustrin á Islandi. Ljósprentun úr Tímariti Hins íslenska bókmenntafélags 8. árgangi 1887 (Rv., Endurprent, 1980), 185. Grágás. Lagasafn íslenska þjóðueldisitis (Rv., Mál og menning, 1992), 155 (Um fjárleigur, 1. kap.). Sturlunga saga (Rv., Sturlungaútgáfan, 1946) I, 49-50 (Þorgils saga ok Hafliða, 31. kap.), 272 (Islend- inga saga, 36. kap.). Snúið er í smásöguform meginhugmynd greinarinnar „Um hagfræði íslenskra miðaldamanna. Athug- un á búfjárverði og búQárleigu“ (Ný Saga VI (1993) enn óbirt). SAGNIR 51

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.