Sagnir - 01.06.1995, Page 57

Sagnir - 01.06.1995, Page 57
hættu menn að grafa homstafina niður og létu þá í stað þess hvíla á steinum.1 A þennan hátt er timburgrindin eins vel varin jarðvegsfúa og hægt er. Stafverks sér enn stað í gömlum torf- húsum á Islandi svo sem í bænhúsinu að Gröf á Höfðaströnd, skálanum að Keld- uni á Rangárvöllum og á Stóru-Okrum í Skagafirði. Hvað byggingarlag kirkna með staf- verki varðar, þá virðist hér á landi hægt að tala um tvær megingerðir. Annars vegar eru einskipakirkjur þar sem kirkju- skipið er einfalt að gerð og eru torf- kirkjur og einfaldar tintburkirkjur full- trúar fýrir þær. Hins vegar em þrískipa- kirkjur, öðru nafni útbrotakirkjur. Þær em þannig byggðar að frá miðskipi greinast tvö lægri og þrengri hliðarskip, svokölluð útbrot. Utbrotin greinast frá miðskipinu með innstöfum sem bera það uppi. Dómkirkjurnar Toluverð vitneskja liggur nú fýrir um hinar fomu dómkirkjur sem byggðar voru hér á landi frá því biskupsstólarnir voru stofnaðir uns lútherskur siður komst á. Hin fýrsta raunverulega dómkirkja hér á landi var kirkja sú sem Gissur Isleifsson, fýrsti stólsbiskupinn (1082-1118), lét reisa í Skálholti. í Hungurvöku segir að hún hafi verið þrítug að lengd2 og er þá lík- lega átt við álnamál. Væntanlega er þama átt við hina gömlu íslensku alin. Þessi lengdareining gat verið breytileg en raunhæft er að miða við um 50 cm fýrir eina alin.3 Ut frá þessu væri kirkjan ná- lægt 15 metrum að lengd. Næst reis kirkja á Hólum, hinum ný- stofnaða biskupsstóli Norðlendinga. Samkvæmt Jótis sögu Itelga lét biskup reisa mikla kirkju, virðulega eða volduga eftir því hvaða gerð sögunnar er skoðuð. Ekki getur nákvæmlega urn stærð hennar en af atburðalýsingum að dænta, bæði í Slurl- ungu og biskupasögum, gægjast fram ein- stakir hlutar þessarar kirkju Jóns Og- mundssonar sem var biskup á Hól- um 1106-1121. Þótt engin séu málin er víst að Hólakirkja þessi hefur verið veg- leg. Af ofan- greindum rit- heimildum er ljóst að á Hólum hefur staðið kirkja nteð krossörmum og forkirkju.4 Af heimildum að dæma virðist sem kirkja þessi hafi staðið fram yfir miðja þrettándu öld. I Hungurvöku kemur fram að Magnús Einarson, biskup í Skálholti 1134-1148, hafi látið auka mjög kirkju í Skálholti. Hvemig og hversu mikið Magnús hefur látið stækka eða bæta kirkjuna verður þó seint svarað.3 Næstu framkvæmdir við kirkjubygg- ingu í Skálholti urðu snemma í biskups- tíð Klængs Þorsteinssonar (1152-1176) en hvergi segir af örlögum kirkjunnar sem þar stóð fýrir og Magnús hafði svo ný- lega aukið. Hungurvaka þegir um stærð hinnar nýju kirkju en gefur í skyn að smíðin hafi verið ærið kostnaðarsöm fýrir stólinn.6 Það gefur tilefni til að ætla að kirkjan hafi verið bæði stór og vegleg. Páll Jónsson, sem var biskup 1195-1211, lét auka stöph við þessa kirkju.7 Heimildir benda til þess að Jörundur Þorsteinsson sem sat á biskupsstóli 1267- 1313 hafi látið endurreisa Hóladómkirkju í biskupstíð sinni.8 Astæður þeirrar bygg- ingar eru ekki kunnar en ef til vill hefur aðeins verið um gagngerar endurbætur á gömlu kirkjunni að ræða. I seinni tíma heimildum er að finna mál af þessari kirkju og þykja þau alláreiðanleg að mati fræðimanna. Samkvæmt þessu mun kirkjan hafa verið 50 álnir [um 25 m] að lengd, 19 álnir [tæpir 10 m] að breidd um framkirkju, stöpullinn 17 álnir [tæpir 9 m] að lengd og eins á breidd en ekki er minnst á breidd um stúkur né stærð kórs.9 Auðunn rauði Þorbergsson, sem tók við embætti af Jörundi, hófst handa við byggingu steinkirkju á Hólum á biskups- árum sínum. Honum auðnaðist því miður ekki að láta ljúka verkinu og stóð steinhleðslan eins og tótt utan um kirkj- una og þær næstu á eftir og var ekki rifin fýrr en framkvæmdir hófust við þá Hóla- dómkirkju sem enn stendur.1" Margar heimildir segja frá kirkjubruna í Skálholti árið 1309 eftir að eldingu hafði slegið niður í kirkjuna. Fljótlega eftir þetta lét Arni Helgason sem þá var biskup í Skálholti (1304-1320) hefja framkvæmdir við nýja kirkjubyggingu á staðnum. Engin mál eru til af þessari kirkju en í heimildum frá 18. öld er rninnst á mikla stærð hennar. Kirkja þessi varð fýrir miklum skakkafollum af völd- unr veðurs og vinda.11 Kirkja sú sem Jörundur hafði látið gera upp á Hólum fauk í ofsaveðri árið 1394. Þá sat Pétur biskup Nikulásson (1391- 1411) Hólastól. Hann lét gera nýja kirkju í sinni tíð og stóð hún allt fram til 1624. I síðari tíma heimildum hafa varðveist mál af þessari kirkju og samkvæmt þeim hefur hún verið 50 álna löng, stöpullinn 17 x 17 álnir, framkirkjan 19 álnir á breidd en 35 álnir um stúkurnar og kór- inn 17 álnir á lengd. Heimild frá 1616 ber saman við þessar tölur og verða máhn því að teljast nokkuð áreiðanleg.12 Þetta fellur að þekktum máluin Jörundarkirkju og óneitanlega vaknar sú spurning hvort mál Péturskirkju hafi í heimildum færst yfir á Jörundarkirkju með einhveijum hætti. A móti því mælir múrtóftin, sem virðist hafa verið byggð utan um Jörund- arkirkju og gæti hafa orðið til þess að næsta kirkja (Péturskirkja) varð að vera af SAGNIR 55

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.