Fréttatíminn - 28.02.2014, Blaðsíða 70

Á tímabili á námsárunum úti var ég að spá í að hætta við að verða flautuleikari og verða
hljómsveitarstjóri. Þá fannst mér það
skemmtileg tilhugsun að vera fyrsti
íslenski kvenkyns hljómsveitarstjór-
inn – síðan eru liðin 25 ár og ennþá
hefur engin önnur farið af stað,“ seg-
ir Hallfríður Ólafsdóttir, 1. flautuleik-
ari Sinfóníuhljómsveitar Íslands, en
á tónleikunum Tónafljóð á sunnudag
stjórnar Hallfríður félögum sínum í
Sinfóníuhljómsveit Íslands og verður
þar með fyrst íslenskra kvenna
til þess. „Ég hef alltaf haft gríðar-
legan áhuga á hljómsveitarstjórn
og tók hana sem hliðargrein í Royal
Academy of Music í London. Síðan
hefur hreinlega verið svo mikið að
gera hjá mér sem flautuleikari, sem
ég er auðvitað mjög þakklát fyrir.
En ég hef þó aðeins tekið í að stjórna
minni hópum þegar tími hefur gefist
til; nemendahljómsveitum og tré-
blásaradeildum, en líka atvinnuhóp-
um eins og Hnúkaþey og Íslenska
flautukórnum og þá mjög oft í frekar
flóknum nútímaverkum. Ég hef í
gegnum tíðina fylgst mikið með því
hvernig hljómsveitarstjórar stjórna
okkur í Sinfóníuhljómsveitinni. Við
fáum marga mjög mismunandi stjór-
nendur og mér finnst athyglisvert
að fylgjast með því hvaða tækni þeir
nota, þannig að ég hef heilmikið spáð
í þetta.“
Hallfríður hefur verið fastráðin
við Sinfóníuhljómsveit Íslands síðan
1997, hún er kennari við Tónlistar-
skólann í Reykjavík og höfundur
metsölubókanna um Maxímús
Músíkus, ásamt Þórarni Má Baldurs-
syni, víóluleikara við Sinfóníuhljóm-
sveitina. Það er heklaður Maxímús
sem situr með okkur við stofuborðið
heima hjá Hallfríði í Garðabænum en
uppskrift að músinni tónelsku er að
finna í „Maríu – heklbók“ eftir Tinnu
Þórudóttur Þorvaldar. „Ég er alveg
nýbúin að hekla hann,“ segir Hall-
fríður og sýnir mér brúðuna. „Heklið
er nýja leiðin mín til kvöldslökunar
í öllum erlinum. Sumir hafa kallað
eftir því að ég láti framleiða brúðu
en ég er engin bisnesskona. Einhver
annar verður að sjá um það. Þeir sem
vilja eignast sinn litla Maxímús geta
allavega nálgast hekluppskriftina
núna.“
Flestar fremstu tónlistarkonur
landsins
Hallfríður situr einnig í stjórn
KÍTÓN, félags kvenna í tónlist og
það fyrsta sinnar tegundar á Ís-
landi, en tónleikarnir Tónafljóð eru
á vegum félagsins og stígur rjóminn
af íslenskum tónlistarkonum á svið
í Hörpu um helgina. KÍTÓN var
stofnað af tónlistarkonum úr öllum
áttum, þvert á tónlistarstrauma og
verður á tónleikunum boðið upp á
popptónlist, rokk, rapp, kórsöng,
djass og sinfóníska tónlist, svo sitt-
hvað sé nefnt. Félagið er rúmlega
árs gamalt og er tilgangur þess að
skapa jákvæða umræðu, samstöðu
og samstarfsvettvang meðal tón-
listarkvenna, en einnig auka á sýni-
leika þeirra. Lára Rúnarsdóttir, sem
einnig situr í stjórn KÍTÓN, birti á
síðasta ári niðurstöður rannsóknar
um stöðu kvenna tónlistargeiranum.
Þar kom í ljós að Í FTT, félagi tón-
skálda og textahöfunda, eru 292
karlar en 42 konur, og aðeins 9,5%
af skráðum verkum hjá STEF eru
eftir konur, og við skiptingu á tekjum
er hlutur kvenna 9,3%. Meirihluti
tónlistargagnrýnenda fjölmiðla eru
karlar og þegar Lára orðræðugreindi
umsagnir þeirra sást að frekar voru
notuð mjúk lýsingarorð um tónlist
kvenna, á borð við „krúttlegt og
kósý,“ og „auka skammtur af krútt-
legheitum,“ en í umfjöllun um tónlist
karla voru notuð sterk lýsingarorð
á borð við „kraftmikið,“ „húmor“,
„sjóðheitt og snaggaralegt.“ „Þetta
eru mjög merkilegar niðurstöður,“
segir Hallfríður.
Tónleikunum Tónafljóð er meðal
annars ætlað að sýna fjölbreytileika
og vídd íslenskra tónlistarkvenna.
Stefnt er að því að tónleikarnir verði
árlegir en þessir fyrstu tónleikar
verða sögulegir fyrir ýmissa hluta
sakir. „Þetta eru tímamót í tónlistar-
sögunni. Þarna er teflt fram frábærri
tónlist sem er öll eftir konur og á
einu bretti verður hægt að hlýða á
flestar fremstu tónlistarkonur lands-
ins, stóra kóra og litlar og stórar
hljómsveitir. Okkur fannst mikilvægt
að sýna að konur geti líka stjórnað og
völdum því kóra með flottum kven-
stjórnendum, Hljómeyki með Mörtu
Guðrúnu Halldórsdóttur og Vox
feminae með Margréti Pálmadóttur
og svo fannst mér líka mikilvægt að
sýna að ég er ekki ein um að geta
veifað sprotanum fyrir framan hljóm-
sveit og bað Hildigunni Rúnarsdóttur
að fá sína hljómsveit, Sinfóníuhljóm-
sveit áhugamanna, til að koma og
spila undir hennar stjórn.“
Á laugardag stendur KÍTÓN fyrir
málþingi um jafnrétti í tónlist í Hörpu
en á sunnudeginum, fyrir tónleikana
sem eru um kvöldið, verður opið hús
þar sem hægt verður að ganga á milli
opinna rýma Hörpu og hlýða á ör-
tónleika.
Börnin full efasemda
En þó öll tónlistin sem flutt verður
sé eftir konur eru ekki aðeins kon-
ur í þeim tónlistarhópum sem koma
fram. „Við búum við ansi gott jafn-
rétti í sinfóníska geiranum og okkur
fannst mikilvægt að sýna það. Flestir
karlkyns kollegar okkar úr Sinfón-
íuhljómsveit Íslands verða því með
og sýna málefninu mikinn stuðn-
ing. Lengi vel voru sinfóníuhljóm-
sveitir meira og minna skipaðar
körlum. Þegar konur fóru í auknum
mæli að fara út á vinnumarkaðinn
áttu þær erfitt með að komast að í
sinfóníuhljómsveitum víða um heim
– burtséð frá þeim hljómsveitum sem
beinlínis gerðu út á að vera skipaðar
körlum, eins og til dæmis Vínarfíl-
harmónían en það vígi er nú fallið.
Þegar ráðið er inn í sinfóníuhljóm-
sveitir er keppt um stöðuna en örlítil
breyting á fyrirkomulaginu, sem
var gerð upp úr 1970, varð til þess
að konur fóru að komast að. Það var
alltaf keppt fyrir opnum tjöldum en
þarna var farið að gæta nafnleyndar
og keppt bak við tjald. Að sjálfsögðu
pössuðu konurnar sig á því að mæta
ekki í hælaskóm svo þær þekktust
ekki á skóhljóðinu, og þarna fyrst
fóru þær að komast að. Þetta er auð-
vitað mjög sláandi og segir okkur að
einhvers konar fordómar hafi ráðið
för, hvort sem menn hlustuðu með
gagnrýnni eyrum á konur eða hvort
þeir kusu einfaldlega frekar að ráða
karla. En eftir þessar breytingar
streymdu konur inn í sinfóníuhljóm-
sveitir.“
Hallfríður segir því að tiltölulega
mikið jafnrétti sé í klassíska tón-
listarheiminum – nema þegar kemur
að hljómsveitarstjórnun. „Það er ekki
hægt að keppa í því á bak við tjald,“
segir hún og brosir. Steríótýpan af
klassískum hljómsveitarstjórnanda
er gráhærður karlmaður með strýið
út í loftið, íklæddur kjólfötum og
sveiflar tónsprotanum af ákafa. „Það
er ótrúlega magnað hvað fólki finnst
skrýtið að sjá eitthvað sem það hefur
ekki séð áður. Í tveimur af bókunum
um Maxímús Músíkus teiknaði
Þórarinn konur að stjórna hljóm-
sveitinni og ég hef heyrt af börnum
sem hafa sagt að þetta geti nú ekki
staðist, að konur geti ekki stjórnað
hljómsveit. Þetta eru börn sem hafa
engar forsendur til að dæma hvort
starfið hæfi körlum frekar en konum
en vegna þess að þau hafa sjálf aldrei
séð konu stjórna hljómsveit þá halda
þau að það sé ekki hægt. Það er heil-
mikið skrifað um það núna að þær
konur úti í heimi sem hafa farið út í
hljómsveitarstjórn hafi fundið fyrir
skeytingarleysi sem er ekki hægt
að skýra með öðru en fordómum og
staðalmyndum, það er minna mark
tekið á þeim og þær komast ekki jafn
hratt upp metorðastigann og karlar.
Við vonum auðvitað að sú verði ekki
raunin hér á landi og mér þótti mjög
vænt að finna mikinn stuðning og
ánægju samstarfsfólks míns á fyrstu
æfingunni á verkinu sem við ætlum
að flytja í lok tónleikanna sem er ball-
ettónlistin Eldur eftir Jórunni Viðar. “
Með því að flokka fólk eftir
kynjunum í samfélaginu, þar sem
sammannlegir þætti okkar eru
skilgreindir út frá karllægum og
kvenlægum viðmiðum, á borð við
blíðu, kraft, umhyggju og þor, þá er í
raun verið að hefta fólk í að vera það
sjálft og njóta alls þess sem mannlegt
líf býður upp á. Með því minnka lík-
urnar á því að hver einstaklingur fari
sína eigin leið og skapi eitthvað sem
skiptir máli í þjóðfélaginu. Í næstu
bók um Maxímús Músíkus, sem
kemur út í vor, er einmitt lagt upp úr
því að vera maður sjálfur, alveg sama
hvað öðrum finnst.“
Fimmtugsafmæli og fleiri
tímamót
Fyrsta bókin um Maxímús kom
út árið 2008. Hallfríður fékk þá
skyndilega hugmynd að bókinni og
fannst það vera góð leið til að kynna
börn fyrir góðri tónlist og veita þeim
innsýn inn í líf hljóðfæraleikarans, en
geisladiskur með upplestri og tónlist
í flutningi Sinfóníuhljómsveitarinnar
fylgir með hverri bók. „Þarna sam-
einaði ég mín helstu áhugamál; bæk-
ur, börn og tónlist. Þetta er bara það
besta sem ég veit. Ég var með börn
á réttum aldri, fædd 1997 og 1999, og
vissi hvað þeim þótti sniðugt. Ýmsir
brandarar frá þeim hafa ratað inn í
bækurnar. Til að mynda fór ég eitt
sinn með strákinn minn mjög lítinn
að hlusta á Stórsveit Reykjavíkur. Ég
vissi að honum fannst djass og swing
skemmtilegt og ég bjóst við að hann
myndi strax byrja að dilla sér þegar
tónlistin byrjaði. Hann stóð hins veg-
ar bara stjarfur og starði á hljóðfæra-
leikarana, horfði svo stóreygur á mig
og hvíslaði: „Það eru allir svo rauðir
í framan.“ Þetta rataði í eina bókina,
hvað blásturshljóðfæraleikararnir
geta orðið rauðir í framan þegar
þeir blása sterkt og mikið. Upp-
haflega átti bara að vera ein bók um
Maxímús. Sinfóníhljómsveitin heldur
árlega tónleika fyrir leikskóla og
við erum vön því að sum barnanna
séu óróleg en á fyrstu Maxímúsar-
tónleikunum fundum við fyrir
ótrúlegum áhuga hjá þeim.“ Fólk
einfaldlega kallaði eftir fleiri sögum
og bækurnar um Maxímús Músíkus
hafa komið út á fjölda tungumála og
sinfóníuhljómsveitir og fílharmóníur
víða um heim flutt verkin.
Næstu mánuðir verða afar við-
burðaríkir hjá Hallfríði. „Á sunnudag
verð ég fyrsta íslenska konan til að
stjórna atvinnuhljómsveit. Þann 20.
mars verð ég svo með einleik með
Sinfóníuhljómsveitinni þar sem ég
spila flautukonsert eftir Mozart. Það
er gaman að ná því að spila það fræga
verk fyrir fimmtugt því svo verð ég
fimmtug í sumar,“ segir hún glaðvær
enda fjöldi tímamóta í vændum. „Og
svo er það fjórða bókin mín. Ég verð
því ekki mikið á hefðbundnum tón-
leikum með Sinfóníuhljómsveitinni
á næstunni en ég hlakka mikið til að
taka mér aftur sæti sem 1. flautu-
leikari sveitarinnar þegar þessu öllu
er lokið því þar vil ég vera. Ég er þó
afar þakklát fyrir þessi verkefni sem
ég hef fengið tækifæri til að sinna –
og því að ég hafði hugrekki og þor til
þess að standa í þeim.“
Erla Hlynsdóttir
erla@frettatiminn.is
SKÓLANEMAR: 25% AFSLÁTTUR GEGN FRAMVÍSUN SKÍRTEINIS!
MEÐ STUÐNINGI REYKJAVÍKURBORGAR & KVIKMYNDAMIÐSTÖÐVAR ÍSLANDS - MIÐASALA: 412 7711
THE CONGRESS (12)
SÝNINGARTÍMAR Á MIDI.IS
BLUE VELVET (16)
SUN: 20.00
Hallfríður Ólafsdóttir mundar tón-
sprotann á sögulegri stund í Hörpu um
helgina en alla jafna er hún 1. flautu-
leikari Sinfóníuhljómsveitarinnar.
Ljósmynd/Hari
Sá sögulegi viðburður á sér stað á tónleikunum Tónafljóð á sunnudag að Hallfríður Ólafsdóttir
flautuleikari verður fyrsta íslenska konan til að stýra félögum sínum í Sinfóníuhljómsveit Íslands.
Hallfríður situr í stjórn KÍTÓN, félags kvenna í tónlist, sem stendur fyrir tónlistarveislu kvenna í
Hörpu um helgina. Hún segir að konur hafi átt erfitt með að komast inn í sinfóníuhljómveitir þar
til sú breyting varð á að áheyrnarprufur fóru fram bak við tjald.
Hljómsveitarstjórinn
Hallfríður
Að sjálfsögðu pössuðu konurnar
sig á því að mæta ekki í hæla­
skóm svo þær þekktust ekki á
skóhljóðinu.
70 menning Helgin 28. febrúar - 2. mars 2014