Morgunblaðið - 08.12.2011, Side 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. DESEMBER 2011
Fjör í Firðinum Þessir krakkar í Hafnarfirði láta frostið ekki á sig fá heldur eflast við kuldann en gera sér um leið grein fyrir því að Lækurinn getur verið hættulegur og hafa það í huga.
RAX
Hinn 4. febrúar 2010
lagði félagsskapurinn
Vantrú fram kæru til
siðanefndar Háskóla Ís-
lands, sem beindist að
kennsluefni stunda-
kennarans Bjarna
Randvers Sigurvins-
sonar (BRS) í nám-
skeiði um nýtrúarhreyf-
ingar. Vegna fjarveru
formanns siðanefndar
(undirritaðs) var ekki unnt að halda
nefndarfund um málið fyrr en 25.
mars. Fáum dögum fyrr hafði Pétur
Pétursson, (PP) forseti guðfræði- og
trúarbragðafræðideildar (guð-
fræðideildar), þegið heimboð nefnd-
arformanns til viðræðna um kæruna.
Formaður reifaði möguleika á sáttum
eins og gert er ráð fyrir í 7. gr. starfs-
reglna siðanefndar. Þegar formaður
sýndi Pétri kennslugögn BRS virtist
hann sleginn, en þar var m.a. að finna
afar klámfengna vísu um mikils met-
inn biskup, föður hans. Þessi vísa var
ekki einsdæmi. Formaður og Pétur
skildu í miklu bróðerni og lýsti Pétur
því yfir, að sér væri mjög létt við
finna, að e.t.v. væri kostur á sáttum.
Á fyrsta nefndarfundinum 25.
mars var staðfestur áhugi siðanefnd-
armanna á sáttum. Þá lá fyrir nefnd-
inni bréf til formanns frá PP, þar sem
sagði meðal annars:
„Heill og sæll. Varðandi kæru fé-
lagsins Vantrúar út af kennsluefni í
námskeiði um nýtrúarhreyfingar.
Ég átti fund með Bjarna Randver,
Hjalta Hugasyni og Einari Sig-
urbjörnssyni í dag og við erum sam-
mála um að ræða við siðanefndina á
þeim forsendum að ná sáttum eða
samkomulagi [...]
Við urðum ásáttir um að það
heyrði helst undir mig að ræða við
nefndina (mín auðkenning), þar sem
ég er nú starfandi deildarforseti, var
umsjónarmaður með umræddu nám-
skeiði og er leiðbeinandi Bjarna
Randvers sem er í doktorsnámi í
trúarbragðafræði...“
Siðanefndin hlaut að sjálfsögðu að
starfa í samræmi við þetta bréf og leit
á PP, en ekki BRS sem nánasta aðila
að sáttaviðleitninni. Sú kvörtun BRS,
að hafa ekki verið kvaddur á fund
nefndarinnar á þessu stigi er því
ástæðulaus. Sú skoðun kom raunar
líka fram á siðanefndarfundinum, að
kæran beindist ekki aðeins að BRS,
heldur einnig guðfræðideild. Engin
efnisleg umræða fór fram um
kennsluefnið, enda vildi nefndin gæta
hlutleysis meðan sáttatilraunir stæðu
yfir. Sagt er í nýlegri Mbl-grein að
Einar kannist ekki við, að fundurinn,
sem PP sagði frá, hafi verið haldinn.
Einnig er sagt að bréfið hafi týnst.
Í byrjun apríl þá Reynir Harð-
arson (RH) heimboð formanns. Hann
tók ekki ólíklega í sættir, þótt síðar
kæmi í ljós, að ekki voru allir sam-
herjar hans fylgjandi
þeim. Bæði PP og RH
skildu, að einhvers kon-
ar tilslökun hlyti að
koma til sögunnar hjá
guðfræðideild eða BRS
í skiptum fyrir, að
Vantrú drægi kæruna
til baka. Hinn 14. apríl
var kæra Vantrúar til
umræðu á deildarfundi
guðfræðideildar. Þar
mun hafa verið rætt um
möguleika á sáttum.
Sama dag eða daginn
eftir ræddi formaður við PP um
sáttatexta og féllst hann efnislega á
tillögu að inntaki textans. BRS
hringdi í formann, sem sagði honum,
að hann ætti að sjálfsögðu óskoraðan
andmælarétt, en ekki væri tímabært
að nefndin fjallaði efnislega um málið
meðan fulltrúar guðfræðideildar og
Vantrúar reyndu að ná sáttum. BRS
virðist síðar hafa misskilið þetta
þannig, að formaður hafi neitað að
ræða við hann yfirleitt.
Annar fundur siðanefndar var
haldinn 15. apríl. Formaður kynnti,
að PP hefði fallist óformlega á sátta-
leið, sem fæli í sér yfirlýsingu frá GT,
gegn því að málið yrði dregið til baka.
Lögfræðingur háskólans benti á and-
mælarétt Bjarna sem guðfræðideild
þyrfti að veita honum áður en málið
væri afgreitt í siðanefnd og yfirlýsing
birt.
Sama dag barst tölvuskeyti frá PP
til formanns, þar sem segir m.a.:
„...Varðandi kæru félagsins Vantrúar
á hendur Bjarna Randver. Bjarni
Randver hefur lagt fram hugmyndir
að samkomulagi sem mér finnst
heillavænlegar. Hann er tilbúinn að
endurskoða námsefnið og taka tillit
til sjónarmiða Vantrúar...“
Þarna kemur ljóslega fram, að
BRS er aðili að sáttaviðleitninni.
Formaður siðanefndar svaraði PP
næsta dag: „Að sjálfsögðu getur siða-
nefnd ekkert haft á móti því, að
fulltrúar Vantrúar og guðfræðideild-
ar ræðist við, ef vilji er til að beggja
hálfu. Þetta sagði ég Bjarna, þegar
hann hringdi í mig fyrir tveimur dög-
um. ... Siðanefnd taldi á fundi sínum í
gær, að eðlilegt væri, að Bjarni fengi
fullt tækifæri til að koma at-
hugasemdum sínum á framfæri inn-
an guðfræðideildar. Er þess raunar
fullviss, að hann hefur fengið slíkt
tækifæri. Að sjálfsögðu yrðu at-
hugasemdir hans mikilvægt gagn í
málinu fyrir siðanefnd, ef til þess
kemur, að siðanefnd fjallaði efnislega
um það…
PP svaraði sama dag m.a.: „...Í
samræðum okkar um daginn kom
það fram að siðanefnd hefði at-
hugasemdir við ákveðnar glærur í því
efni sem sent var til nefndarinnar. Ég
er reiðubúinn að harma að þessar
glærur hafi verið sýndar og að þær
geti gefið villandi mynd af félaginu
Vantrú (skáletrun mín). Ég kynnti
málið á deildarfundi á miðvikudaginn
og þar urðu nokkrar umræður.
Næsta miðvikudag mun ég kalla
saman kennarafund. Gott væri að
hafa þá drög að því sáttabréfi sem
nefndin leggur til að skrifað verði
undir. Eins og málum er háttað nú
mun ég ekki stefna þeim saman til
fundar Bjarna Randveri og Reyni...“
Sama dag sendi formaður máls-
aðilum tillögu að sáttabréfi eftir við-
ræður við Reyni og Pétur: „Vísa til
síðasta bréfs Péturs Péturssonar.
Þar kemur fram, að kennarafundur
verði haldinn í guðfræðideild á mið-
vikudaginn m.a. til að fjalla um hug-
mynd siðanefndar að sáttum. Farið
er fram á drög að sáttabréfi. Eftirfar-
andi tillögu að sáttabréfi hef ég nú
borið óformlega undir Pétur Pét-
ursson og Reyni Harðarson og hafa
báðir lýst jákvæðri afstöðu til þess:
– Meðal kennsluefnis guð-
fræðideildar Háskóla Íslands er nám-
skeiðið Nýtrúarhreyfingar. Bjarni
Randver Sigurvinsson hefur annast
kennslu á námskeiðinu. Með bréfi
dagsettu 4. febrúar 2010 barst siða-
nefnd Háskóla Íslands erindi frá
Reyni Harðarsyni sálfræðingi fyrir
hönd félagsins Vantrúar, þar sem
kennsluefni, sem snerti félagið, var
gagnrýnt með ýmsum hætti. Að
beiðni siðanefndarinnar hafa deild-
arforseti og varadeildarforseti guð-
fræðideildar farið yfir umrætt
kennsluefni. Þeir viðurkenna og
harma, að kennsluefnið felur ekki í
sér hlutlæga og sanngjarna umfjöll-
un um félagið Vantrú, málstað þess
og einstaka félagsmenn. At-
hugasemdir Reynis Harðarsonar og
samtaka hans verða teknar til já-
kvæðrar skoðunar, þegar og ef til
þess kemur, að námskeiðið verði end-
urtekið. –
Samhliða var gert ráð fyrir, að
Vantrú drægi kæru sína til baka.
Skemmst er frá því að segja, að PP
fékk engar undirtektir á fundi í guð-
fræðideild (líklega 21. apríl) við hina
sameiginlegu hugmynd deiluaðila og
siðanefndar. Eftir á sagði PP, að
hann hefði verið þvingaður til að
leggja fram sáttatillöguna fyrir guð-
fræðideild. Engin leið er að sjá, hvers
konar þvingunarmeðölum nefndin
hefði getað beitt. Þvingun og sátt eru
ósamrýmanleg hugtök.
Þessi frásögn ber vonandi með sér,
að öll viðleitni siðanefndar og for-
manns hennar snerist um sátta-
tilraunir. Líkja má hlutverki siða-
nefndar í sáttaferlinu við stöðu
ríkissáttasemjara í kjaradeilum. Þeg-
ar ríkissáttasemjari leggur fram
sáttatillögu í kjaradeilu dettur eng-
um í hug, að um sé að ræða djúp-
grundaða efnisniðurstöðu hans á því
hvað séu sanngjörn laun félaganna í
ljósi ábyrgðar, starfsskilyrða, mennt-
unar, stöðu þjóðarbúsins o.s.frv.
Hann leggur fram tillöguna vegna
þess, að honum hefur virst í sam-
tölum sínum við deiluaðila, að sætt
gæti tekist um hana með samþykki
beggja aðila. Formaður siðanefndar
vildi starfa í sama anda.
Eftir ofangreinda atburði í apríllok
virtist girt fyrir frekari tilraunir til
sátta milli deiluaðila. Samtímis fór af
stað gagnrýni á störf siðanefnd-
arinnar, einkum frá hópi kennara
hugvísindasviðs. Þótt formaður teldi
gagnrýnina tilhæfulausa, fannst hon-
um engu að síður nauðsynlegt, að
hann nyti óskoraðs trausts háskóla-
manna. Hann kynnti rektor þá fyr-
irætlun sína að segja sig frá málinu á
fundi þeirra 12. maí. Var þá lokið
tveggja mánaða sáttatilraunum, en
fjórði og síðasti fundur siðanefndar
undir stjórn undirritaðs var haldinn
8. júní. Nefndarstörfin höfðu reyndar
gengið vel og naut nefndin ráðgjafar
lögfræðings háskólans, reynds aðila
úr stjórnsýslunni og virts prófessors
á sviði lögfræði, sem sat alla fundina.
BRS hefur vænt formann um að
draga taum Vantrúar. Var formaður
e.t.v. líklegur til hlutdrægni?
Því má svara í þremur liðum: Í
fyrsta lagi þekkti formaður engan
liðsmann Vantrúar, en marga kenn-
ara guðfræðideildar, t.d. hina virtu
prófessora Einar Sigurbjörnsson og
Hjalta Hugason (sem hafa starfað
með honum í háskólaráði). Formaður
þekkti í annan stað ekkert til Vantrú-
ar við upphaf másins, en er sjálfur
gamaldags þjóðkirkjumaður. Í þriðja
lagi voru kæruþolendur háskólamenn
eins og formaður, sem ber virðingu
háskólans mjög fyrir brjósti.
Einu rökin fyrir hlutdrægni for-
manns koma frá samskiptavef
Vantrúar, þar sem meint munnleg
ummæli voru færð inn í tölvu eftir
minni og síðan tekin ófrjálsri hendi,
slitin sundur og tekin úr samhengi.
Þetta eru marklaus gögn.
Engin leið er fyrir almennan les-
anda að átta sig á þessu máli nema
hafa hugmynd um kæruefnið, sem er
upphaf málsins. Í kæru Vantrúar
segir m.a.: „Að okkar mati hefur
Bjarni Randver orðið Háskóla Ís-
lands til minnkunar í umfjöllun sinni
um trúlausa og félagið Vantrú, þar
sem meðferð hans á tilvitnunum í fé-
lagsmenn, uppsetning o.fl. er hreinn
áróður og skrumskæling á afstöðu
okkar...“
Kannski er þungmiðjan í kærunni
röð af glærum, þar sem BRS birtir
óviðfelldnar og klámfengnar vísur
um þekkt fólk: Forseta, tvo ráðherra,
tvo biskupa og a.m.k einn prest.
Kveðskapurinn er eftir látinn mann,
sem ekki mun hafa gengið heill til
skógar, en tengdist Vantrú. Töldu
vantrúarmenn, að BRS vildi með
þessu sýna nemendum sínum dæmi-
gerðan málflutning Vantrúar. Bentu
þeir á, að mikil ábyrgð væri lögð á ís-
lenska guðfræðinga af lútersskóla að
fjalla um trúarhreyfingar, sem þeir
virtu e.t.v. ekki mikils. Aðrir héldu
því fram, að trúarhreyfingum ætti að
gera skil á vettvangi heimspeki frek-
ar en hefðbundinnar guðfræði.
Á endanum snerist óvissan í mál-
inu og væntanlegt verkefni siða-
nefndar auðvitað um það hver kunni
að vera takmörk þess tjáningarfrelsis
(ef einhver eru), sem háskólakennari
nýtur í túlkun sinni. Sumir telja, að
kennari sé alfrjáls í málflutningi sín-
um gagnvart nemendum. Aðrir
spurðu, hvort siðlegt væri að boða t.d.
nasisma eða kvenfyrirlitningu í kenn-
arastól við Háskóla Íslands. Bent var
á, að nýlega hrökklaðist frá rektor
Harvardháskóla, Lawrence Sum-
mers, vegna málflutnings síns um til-
tekna yfirburði karla umfram konur.
Ekki hefur enn komið til þess, að
siðanefnd Háskóla Íslands úrskurði
um takmörk túlkunarfrelsis. Er
raunar óvíst að úr því verði og það
yrði aldrei svo að öllum líkaði.
Loks er að geta um niðurstöður
hinnar óháðu nefndar háskólaráðs
um störf siðanefndar. Ekkert kemur
fram í niðurstöðum hennar, sem kalla
má áfellisdóm um þau. Til dæmis er
ekkert tekið undir ásakanir um hlut-
drægni. Tvennt er einkum gagnrýnt:
1) Nefndin tók ekki kæruna form-
lega fyrir. Því er til að svara, að með
því að fara í sáttatilraunir var kæran
tekin fyrir. Annars hefði henni verið
vísað frá.
2) Of mikið af starfi nefndarinnar
(formanns) fór fram utan funda
nefndarinnar. Því er til að svara, að
formaður kann ekki aðra aðferð en
trúnaðarsamtöl, ef leita á sátta milli
aðila í viðkvæmu deilumáli.
Að lokum þetta: Alltof mikið hefur
verið gert úr því af hálfu Bjarna og
þeirra sem hafa lagt honum lið að
sjálfgefið sé að siðanefnd hefði kveðið
upp þungan áfellisdóm um hann ef
hún hefði fengið frið til að ljúka mál-
inu. Allir sjá að Bjarni hefur ýmsar
málsbætur, til dæmis vegna þess of-
urkapps sem Vantrúarmenn hafa
lagt á að sækja að honum eftir að
málið hófst. Þeir hafa þannig í raun
að hluta gengið inn í þá mynd sem
Bjarni gefur af þeim í kennslu sinni.
Þetta á þó ekki við um lýsingar
Bjarna á öðrum en sjálfu félaginu.
Hér við bætist að Bjarni er stunda-
kennari og siðanefnd hefði þurft að
taka tillit til þess. Þannig er full-
komlega á huldu hvernig siðanefnd
hefði að lokum greint eða greitt úr
ábyrgð hinna ýmsu aðila í málinu,
hefði henni tekist að ljúka því.
Reykjavík 6. desember 2011.
Greinargerð í siðanefndarmáli
Eftir Þórð
Harðarson
Þórður Harðarson
» Alltof mikið hefur
verið gert úr því af
hálfu Bjarna og þeirra
sem hafa lagt honum lið
að sjálfgefið sé að siða-
nefnd hefði kveðið upp
þungan áfellisdóm um
hann ef hún hefði fengið
frið til að ljúka málinu.
Höfundur er prófessor og er formað-
ur siðanefndar Háskóla Íslands.