Morgunblaðið - 21.03.2012, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. MARS 2012
Gaman Sæmundarstund fór fram við styttuna af Sæmundi á selnum hjá aðalbyggingu Háskóla Íslands í gær. Börnin á Mánagarði sáu um söngatriðin og undu sér vel við styttuna þess á milli.
Kristinn
Ríkisstjórnin lagði
fram samgönguáætlun
fyrir árin 2011 til 2022 í
byrjun ársins og er hún
nú í vinnslu hjá sam-
göngunefnd Alþingis.
Sú staðreynd að gert er
ráð fyrir litlum sem
engum framkvæmdum
á stórum landsvæðum
auk lítils fjármagns til
viðhalds á næstu 10-15
árum eru alvarleg skila-
boð bæði fyrir íbúa einstakra lands-
hluta, sveitarfélög, verktakafyrirtæki
víðsvegar um landið, aðila í ferða-
þjónustu o.fl.
Hærri skattar á eldsneyti, minni
framkvæmdir og viðhald
Þær tekjur sem ríkissjóður hefur
af sölu eldsneytis og annarri skatt-
lagningu á umferð og bifreiðar eru á
engan hátt að skila sér til samgöngu-
framkvæmda. Samkvæmt fjárlögum
fyrir árið 2012 er gert ráð fyrir því að
tekjur af ökutækjum nemi 54 millj-
örðum. Þar af er ráðgert að tekjur
ríkissjóðs af eldsneyti nemi 21 millj-
arði en skatttekjur vegna vörugjalds
á eldsneyti hafa hækkað um 163% frá
árinu 2008. Í heildina hafa skattar á
eldsneyti hækkað um 71,81%.
Á sama tíma er einungis 15,7 millj-
örðum varið til vegagerðar. Fram-
lögin hafa dregist mjög saman og
ekki er gert ráð fyrir aukningu um-
fram hagvöxt á næstu árum. Þeir
sem til þekkja segja að einungis hafi
verið varið 40% af því sem þarf til við-
halds á síðustu 4 árum. Vegakerfið sé
að eldast og ljóst að við blasi millj-
arðatjón ef ekki verður aukning um-
fram það sem gert er ráð fyrir í sam-
gönguáætlun.
Litlar framkvæmdir og slæm
staða innlendra verktaka
Mörg landsvæði hafa glímt við
mikla fólksfækkun á undanförnum
árum. Bættar samgöngur eru grunn-
urinn að því að efla byggð um allt
land og margir horfðu til samgöngu-
áætlunar í þeirri von að nú færi dag-
inn að lengja. Áætlunin sýnir því mið-
ur hið gagnstæða og
dregur ekki upp bjarta
mynd af næsta áratug.
Nái áætlunin fram að
ganga munu stór land-
svæði búa við óbreyttar
samgöngur næstu 10-15
árin en víða er ekki gert
ráð fyrir neinum fram-
kvæmdum til ársins
2022.
Í því ljósi má fastlega
gera ráð fyrir að ekki
dragi úr uppsögnum og
fjárhagsvandræðum
hjá verktakafyrirtækjum enda lítið
að gerast í öðrum mannaflsfrekum
framkvæmdum. Það er samfélags-
lega dýrt að tapa einstaklingum úr
landi en þeir sem missa vinnuna eiga
helst von um vinnu í Noregi. Sam-
hliða því hefur sjaldan verið flutt jafn
mikið út af vinnuvélum en þær eru í
dag fluttar út á gjafverði og dýrt
verður að endurnýja þessi tæki að
nokkrum árum liðnum. Þessar stað-
reyndir hefur ríkisstjórnin ekki tekið
inn í myndina þegar ákvarðanir um
fjárveitingar til samgöngumála voru
teknar.
Stefna ríkisstjórnar birtist í þeim
málum sem hún leggur fram. Við
fyrstu umræðu málsins kom fram
vilji hjá nefndarmönnum innan ríkis-
stjórnarliðsins til að gera breytingar
á samgönguáætlun áður en hún verð-
ur samþykkt. Það er vonandi að þau
orð standi vegna þess að algjört
framkvæmdaleysi á stórum land-
svæðum til ársins 2022 væri reiðar-
slag og myndi til lengri tíma verða
mjög kostnaðarsamt fyrir ríkissjóð.
Eftir Ásmund Einar
Daðason
» Tekjur ríkissjóðs
vegna skatta á öku-
tæki og eldsneyti verða
54 milljarðar á þessu
ári, þar af verður ein-
ungis 15,7 milljörðum
varið til vegagerðar.
Ásmundur Einar
Daðason
Ásmundur Einar Daðason, alþing-
ismaður Framsóknarflokksins og
fulltrúi í samgöngunefnd Alþingis.
Samgönguáætlun
2011-2022
Baráttan gegn ristil-
krabbameini er mikil-
væg og verður að
halda áfram, en mars-
mánuður er helgaður
þessari baráttu víða
um heim. Mörg und-
anfarin ár hefur at-
hyglinni, í ræðu og riti,
verið beint að þessum
sjúkdómi. Heilbrigð-
isyfirvöld hér á landi
hafa lítið aðhafst til að fyrirbyggja
sjúkdóminn og fækka dauðsföllum
af hans völdum, þrátt fyrir að ristil-
og endaþarmskrabbamein sé þriðja
algengasta krabbameinið hér á
landi.
Sjúkdómurinn er oftast dauðans
alvara þegar hann greinist. Krabba-
meinið er lúmskt, myndast og
stækkar á löngum tíma og einkenni
sjúkdómsins eru lítil lengi vel. Þetta
krabbamein er önnur algengasta or-
sök dauða af völdum alls krabba-
meins meðal Íslendinga, en rúmlega
50 einstaklingar deyja árlega vegna
sjúkdómsins eða um einn ein-
staklingur á viku hverri.
Óvissan tekur völdin
Margir eru í blóma lífsins, karlar
og konur, oftast fimmtíu ára og
eldri þegar þeir greinast. Höggið
kemur þegar fólk ætlar að njóta
fjölskyldu, frístunda og starfsloka.
Við tekur erfið meðferð og lífsgæði
skerðast. Óvissan tekur völdin. Er
von á lækningu eða mun sjúkdóm-
urinn leiða til dauða? Hvað var
hægt að gera til að forðast þessi ör-
lög?
Krabbamein í ristli og endaþarmi
hefur góðkynja forstig. Mögulegt er
að greina þetta forstig, fjarlægja
það og fyrirbyggja krabbameinið.
Skimun bjargar lífi
Áratugum saman hefur mikil
þekking legið fyrir um helstu
áhættuþætti þessa krabbameins.
Það tekur að jafnaði 10 ár að góð-
kynja ristilsepi breytist í krabba-
mein. Það er því nægur tími til að
beita forvarnaraðgerðum. Um fjórð-
ungur þeirra sem eru
yfir fimmtugt hafa
sepa í ristlinum. Flest-
ir separnir eru án ein-
kenna, en til að finna
sepana og fjarlægja þá
þarf að leita hjá ein-
kennalausu fólki.
Fjölmargar rann-
sóknir hafa sýnt fram
á gagnsemi skimunar
(leitar). Síðastliðin tvö
ár hafa tvær stórar
rannsóknir sýnt fram á
verulegan árangur í að
fækka dauðsföllum vegna rist-
ilkrabbameins (31-53%) með því að
spegla ristilinn og fjarlægja sepana.
Vakin athygli, en lítil viðbrögð
Víða í Evrópu er verið að skima
fyrir þessu krabbameini með skipu-
lögðum eða óskipulögðum hætti.
Heilbrigðisyfirvöld, krabbameins-
félög og áhugafélög beita sér beint
eða óbeint í þessu máli. Á undan-
förnum 20-25 árum hafa margir lagt
sitt af mörkum til að vekja athygli á
þessum algenga sjúkdómi hér á
landi. Gerð var könnun á gildi skim-
unar á vegum Krabbameinsfélags-
ins 1984-1986, margar ráðstefnur og
fyrirlestrar hafa verið haldnar auk
fjölda greina skrifaður í dagblöð og
tímarit. Fræðsluþættir hafa verið
sýndir í sjónvarpi og fræðsluátakið
Vitundarvakning gegn ristilkrabba-
meini fór fram fyrir áratug.
Á Alþingi, 17. mars 2007, var
samþykkt þingsályktunartillaga um
að hefja undirbúning að skimun. Ít-
arleg skýrsla var gerð árið 2008 af
ráðgjafahópi þáverandi heilbrigðis-
ráðherra. Þar var lagt mat á for-
varnir með bólusetningum og skim-
unum og m.a. mælt með að hefja
skimun fyrir ristil- og endaþarms-
krabbameini meðal fólks á aldrinum
60-69 ára.
Engar aðgerðir hafa hins vegar
séð dagsins ljós.
Á alþjóðlegum baráttudegi gegn
krabbameini, 4. febrúar síðastliðinn,
ritaði velferðarráðherra grein í
Fréttablaðið, þar sem m.a. er fjallað
um lungnakrabbamein, legháls-
krabbamein, brjóstakrabbamein og
almennar framfarir í meðferð
krabbameins. Þar segir hann: „Við
eigum mörg vopn í baráttunni gegn
krabbameini og eigum að beita þeim
öllum á markvissan hátt, því sókn er
besta vörnin. Forvarnir skipta
miklu máli.“ Það vekur furðu að
ekki var minnst einu orði á krabba-
mein í ristli. Þessi orð ráðherrans
eiga hins vegar mjög vel við um
ristilkrabbamein sem má fyr-
irbyggja og lækna ef það finnst
nógu snemma. Hér virka forvarnir
best og skipta sköpum um líf eða
dauða.
Frá aðgerðaleysi til athafna
En stóra spurningin er: Hver ber
ábyrgðina á aðgerðunum, eða öllu
heldur aðgerðaleysinu? Hvar liggur
ábyrgð þeirra sem eiga að veita for-
ystu um velferð, líf og heilsu fólks?
Stjórnmálamenn hljóta að skoða
gang sinn í þessu máli. Næg vitn-
eskja liggur nú fyrir um ábata að-
gerða gegn krabbameini í ristli og
endaþarmi. Þetta er ein af fáum
tegundum krabbameins sem upp-
fyllir öll skilyrði víðtækrar skim-
unar. Landlæknir hefur mælt með
skimun á Íslandi í áratug, en það er
ekki farið eftir því.
Með skimun björgum við manns-
lífum, bætum lífsgæði og spörum
okkar févana þjóð stórar fjárhæðir.
Mun það sannfæra þá vantrúuðu
sem ráða ferðinni í þessum efnum?
Nú má orðræðunni ljúka, en hefj-
um þegar undirbúning að skimun
fyrir þessum lævísa og lúmska sjúk-
dómi. Spurningin er ekki hvort,
heldur hvenær og ekki síður, hver
vill eiga heiðurinn?
Eftir Ásgeir
Theódórs »Næg vitneskja ligg-
ur nú fyrir um ábata
aðgerða gegn krabba-
meini í ristli og enda-
þarmi. Þetta krabba-
mein uppfyllir öll
skilyrði víðtækrar skim-
unar.
Ásgeir Theódórs
Höfundur er meltingarlæknir og
sérfræðingur í heilbrigðisstjórnun.
Ristilkrabbamein,
gerum betur