Morgunblaðið - 30.03.2012, Síða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. MARS 2012
Ómar
Tíu Ætli menn sér langt er nauðsynlegt að kunna að telja og það vefst ekki
fyrir unga barninu sem fékk samt aðstoð til að komast leiðar sinnar.
Stjórnvöld minnast
stundum á búsetuúr-
ræði aldraðra, ráð-
herrar gefa hástemmd-
ar yfirlýsingar á nokkra
ára fresti um aðgerðir,
það eru haldnar ráð-
stefnur og einstaka
stjórnmálamenn hafa
lagt á sig að nefna þessi
mál í skrifum sínum og
ræðum. Síðan gerist
fátt. Staðreyndin er sú,
að áhugi stjórnvalda á þessum málum
er lítill. Áður fyrr var miklu meiri
áhugi almennt á málefnum aldraðra,
jafnt hjá Alþingi og í sveitarstjórnum.
Bæði ríki og sveitarfélög stóðu áður
fyrr fyrir margvíslegum fram-
kvæmdum sem tryggðu hundruðum
eldri borgara góð búsetuúræði. Í því
sambandi má nefna uppbyggingu
þjónustuíbúða á vegum Reykjavík-
urborgar á árunum 1970 til 1994, þar
sem byggðar voru mörg hundruð
íbúðir í tengslum við þjónustukjarna.
Nú er öldin önnur og hefur t.d.
Reykjavíkurborg byggt fáar þjón-
ustuíbúðir í tæp 18 ár og á síðustu ár-
um hefur átt sér stað afar lítil fjölgun
á félagslegu leiguhúsnæði fyrir eldri
borgara.
Mikilvægir áfangar
Það sem einkum hefur átt sér stað í
eflingu búsetuúrræða fyrir eldri
borgara er bygging öryggis- og þjón-
ustuíbúða Eirar og Hrafnistu og íbúð-
ir á vegum Samtaka aldraðra, þar
sem enginn fjárhagslegur stuðningur
hefur komið, hvorki frá ríki né borg.
Einnig skipti sköpum forysta Reykja-
víkurborgar á árunum 1983-1994 um
byggingu u.þ.b. 600 eignaríbúða í
tengslum við átta öfluga félags- og
þjónustukjarna í hverfum borg-
arinnar, sem Reykjavíkurborg byggði
og rekur. Bygging sérhannaðra íbúða
fyrir eldri borgara á vegum Samtaka
aldraðra síðustu fjóra áratugina hefur
enn frekar fjölgað búsetuúrræðum
fyrir eldri borgara, en á þeirra vegum
hafa verið byggðar 415 íbúðir. Sam-
tök aldraðra hafa unnið fábært starf á
þessum vettvangi og
eiga heiður skilinn.
Einnig hefur Félag eldri
borgara í Reykjavík
staðið að byggingu
íbúða fyrir eldri borgara
og byggir í dag 50 íbúðir
í tengslum við Gerðu-
berg í Breiðholti. Rík-
isvaldið hefur nánast
ekkert lagt af mörkum
hvað varðar fram-
kvæmdir í búsetuúr-
ræðum fyrir aldraða ut-
an byggingu
hjúkrunarheimila.
Hjúkrunarheimilin sinna á hinn bóg-
inn eingöngu þeim sem þurfa á fjöl-
þættri heilbrigðisþjónustu að halda,
þegar ekki er hægt að tryggja hana í
þjónustuíbúðum né í eigin húsnæði.
Meginmarkmiðið er að eldri borg-
arar eigi að hafa val um búsetuúrræði
og að þeir sem vilja og hafa heilsu til
geti búið sem lengst í heimahúsi. En
þeir sem kjósa önnur búsetuúrræði,
m.a. vegna óska um félagslega nær-
veru, eiga einnig að hafa val. Afskipti
ríkis og sveitarfélaga af búsetuúrræð-
um fyrir eldri borgara eiga fyrst og
fremst að miðast við þá eldri borgara
sem þurfa liðsinni vegna bágs efna-
hags og af heilsufarsástæðum.
Hlutverk ríkis, sveitarfélaga
og félagasamtaka
Í dag hafa sveitarfélögin dregið
verulega úr byggingu þjónustuíbúða
og jafnframt nánast ekkert fjölgað fé-
lagslegum leiguíbúðum fyrir eldri
borgara. Vissulega má finna und-
antekningar frá þessu en þær eru
ekki margar. Ríki og sveitarfélög
gætu með ákveðnum aðgerðum auð-
veldað bæði einstaklingum og fé-
lagasamtökum að byggja hagkvæm
búsetuúrræði fyrir eldri borgara. Það
væri t.d. hægt að gera með stofn-
styrkjum vegna byggingar þjón-
ustuíbúða eða sambýla fyrir eldri
borgara, viðráðanlegum vaxtakjörum
og lægri skattaálögum á húsnæði.
Einnig með auknum húsaleigubótum
fyrir eldri borgara og rýmkun reglna
um greiðslu sérstakra húsaleigubóta.
T.d. er staðan sú í dag, að Reykja-
víkurborg greiðir ekki sérstakar
húsaleigubætur til viðbótar hefð-
bundnum húsaleigubótum til þeirra
einstaklinga sem leigja í öryggis-
íbúðum Eirar og sem ekki eru þar í
félagslegu húsnæði á vegum borg-
arinnar. Sama á við um öryggisíbúðir
Hrafnistu og leiguhúsnæði á vegum
Öryrkjabandalagsins. Hér er ein-
göngu átt við þá íbúa sem uppfylla
þær reglur er gilda um greiðslu slíkra
bóta.
Rétt er taka fram að Reykjavík-
urborg taldi sig hafa fulla heimild til
að setja slíkar reglur en innanrík-
isráðuneytið úrskurðaði í nóv. 2010 í
framhaldi af kæru Öryrkjabanda-
lagsins, að þessi regla borgarinnar
væri brot á jafnræðisreglu og beindi
þeim tilmælum til borgarinnar, að all-
ir sem uppfylla skilyrði reglna um að
fá sérstakar húsaleigubætur fái þær.
Enn hefur Reykjavíkurborg ekki
breytt reglunum.
Ef stjórnvöld hafa einlægan vilja til
að efla og styrkja margvísleg búsetu-
úrræði fyrir eldri borgara hvet ég
þau til að kalla saman þá aðila, sem
hafa reynslu af þessum málum, auk
fulltrúa frá Landssambandi eldri
borgara og e.t.v. fleiri hags-
munaaðilum. Þar mætti t.d. ræða
hver sé stefna ríkis, sveitarfélaga og
félagasamtaka og gera tilraun til að
svara spurningunni: Hvert stefnir –
hver á að gera hvað? Ef ekki er áhugi
fyrir slíku, endurspeglar það í raun
það sem ég gat um í upphafi þessarar
greinar, þ.e. að áhugi stjórnmála-
manna á búsetuúrræðum aldraðra sé
lítill.
Eftir Vilhjálm Þ.
Vilhjálmsson » Afskipti ríkis og
sveitarfélaga af bú-
setuúrræðum fyrir eldri
borgara eiga fyrst og
fremst að miðast við þá
eldri borgara sem þurfa
liðsinni vegna bágs
efnahags og af heilsu-
farsástæðum.
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
Höfundur er stjórnarformaður
Eirar og fyrrv. borgarstjóri.
Búsetuúrræði
aldraðra – hvert stefnir?
Hjörleifur Stefánsson arkitekt
reit góða grein í Fréttablaðið 4.
febrúar sl. Þar stakk hann upp á
að Perlan yrði gerð að Nátt-
úruminjasafni Íslands. Perlan
væri tákn Reykjavíkurborgar
með fögru útsýni. Þaðan séð væri
fjallahringurinn ægifagur. – Það
er furða að ekki skuli vera komin
fyrir löngu skilti á svalir staðarins
sem lýsa tilurð þessa hrings.
Skoðum fyrst mynd í norður –
síðan mynd í suður.
Fjallasalur norðursins segir sögu síðustu ís-
aldar, sl. 3 milljónir ára. Vestast er Akrafjall,
en efst á því er jökulberg, Rauðrönd, menjar
fyrsta víðfeðma ísaldarjökulsins. Þetta er við
mynni Hvalfjarðar, en báðum megin eru nú
fornir skriðurunnir sjávarhamrar. Í Kollafirði,
sunnan mynnisins, er askja megineldstöðvar
sem kennd er við Kjalarnes. Aðeins sunnar,
austar og nær í tíma eru leifar öskju í Viðey og
í Vatnagörðum. Varmi sem enn er í iðrum eld-
stöðva í nágrenni Reykjavíkur yljar nú hjarta-
rætur íbúanna í gegnum Hitaveituna. - Akra-
fjall sjálft er 3-5 milljóna ára gamall
blágrýtisstafli, hraunlög frá síðasta hluta tertí-
er-tímans. Skarðsheiði er sama eðlis, en hraun-
lögin þar eru runnin frá megineldstöð Hafn-
arfjalls.
Á síðustu jökulskeiðum ísaldar (síðustu
hundruð árþúsundin) hefur falljökull grafið
hratt á bak aftur þann Hvalfjörð sem við
þekkjum. Köld tunga skriðjökuls hans hefur
oft legið við munnopið og sleikt út um, eins og
sjá má merki um þar. Ávöl austurhlíð Akra-
fjalls og v-laga dalverpi, sem hangir þar niður
undir þessa nú horfnu tungu,
segja sína sögu. Þarna við
mynnið sjáum við glímuvang
Ægis og hrímþursa. Sunnan í
Skarðsheiði hanga líka u-laga
jökuldalir, grafnir af litlum
skriðjöklum niður að meginjökli
fjarðarins. Á efra borði þessa
fjalls og Esjunnar eru leifar
eldri ósýnilegs dalbotns hang-
andi hátt yfir firðinum. Senni-
lega nær sá rofflötur hraunflet-
inum sjálfum sunnar í brún
Kistufells. Austar er ávöl bunga
Skálafells, en þar hefur jökull
gengið yfir andstætt flötum lá-
réttum kolli Kistufells. Þar á milli eru bleikir
Móskarðshnjúkar, ljósgrýtisinnskot eins og
síðustu andvörp megineldstöðvarinnar í Star-
dal. Nú liggur Mosfellsdalur í gegnum öskju
hennar, grafstóna. Ung grágrýtishraun frá
Mosfellsheiði þekja svo dalbotninn og ná vest-
ur út í sundin, en þar stendur Reykjavíkurborg
og perla hennar.
Frá rekbeltinu Þingvellir-Hengill að títt-
nefndu mynni Hvalfjarðar eru 30 km og 3 millj-
ónir ára (elst vestast). Hér birtist því „freðið“
landrekið, kjölfar Ameríkuflekans sem rekur í
vestur einn cm á ári. Þetta staðfestir m.a. aldur
bergs vestast í Esjurótunum, 3 milljónir ára.
Í sjávarhömrum SV-Esjunnar er bláleitt
hverasoðið móberg með kalkspati (þverskor-
inn hryggur), myndað í jökli kuldaskeiðs fyrir
2,5 milljónum ára (kalksteinn þaðan var
brenndur þar sem nú er Kalkofnsvegur) með
sprungusveimi tengdum Kjalarnesseldstöð-
inni. Eldvirknin hefur svo haldið þar áfram
næsta hlýskeið og drekkt móberginu með
hraunlögum sínum. Nú birtist þetta sem mó-
bergsfjall innan í Esjunni.
Þegar horft er til suðurs út á Reykjanes-
skaga sést vel sama fyrirbæri gerast í nútíma.
Hvernig móbergstindar síðasta jökulskeiðs
eru að hverfa undir hraunbreiður síðustu 10
þúsund ára. Af tindi Trölladyngju sér sum-
staðar á koll þeirra í óbrinnishólmum niðri á
hraunsléttunni.
Úti við Reykjanestá (=hæl) gengur „Mið-
garðsormur“, mið-Atlandshafshryggurinn á
land og hlykkjast skástígur þvert norður yfir
landið og stingur sér síðan niður í hafið við Öx-
arfjörð, þó eigi hauslaus.
Reykjanesfjallgarður er líka leiksvið elds og
íss. Þar rísa móbergshryggir myndaðir í jökli
ísaldarskeiða og móbergsstapar með hrauns-
kjöldum sínum á kollinum, til marks um hæð
jökulsins. Þar er Langahlíð, samsettur stapi
krýndur nútímahraunum sem hvíla á grágrýt-
isskildi sem liggur síðan á jafngömlum mó-
bergs-sökklinum. Lögun fjallsins gefur góða
hugmynd um legu og lögun skriðjökulsins sem
faðmaði fjallið. Svipaður skjöldur eða lag er
einnig ofarlega í Vífilsfelli og Bláfjöllum, en of-
an á því liggur lægri móbergshryggur.
Kannski jafnaldra berginu neðan við og sýnir
þá hlé sama goss, sbr. Hlöðufell.
Lengst í austri er svo helgasta vé Fjallkon-
unnar, Þingvellir. Þar eru rætur landsins,
berggrunnsins og menningarinnar sem á hon-
um hvílir. Þar fæddist landið, Alþingi, lögin og
kristnin. Þar fæddust líka sumir inn í nýjan
heim. Og yfir Þingvöllum gnæfa Botnsúlur,
leifar af stapa svipuðum ungri drottningu
öræfanna, Herðubreið. Þar hafa hrímþursar
aðeins bitið í skjaldarrendur, en förin eru dýpri
og ná inn að miðju í Botnsúlum. Þær, eins og
fjöllin sitt hvorum megin Hvalfjarðar, hafa
lyftst í upphæðir og hvort tveggja vegna af-
fergingar við rof. En þær tróna líka á upp-
lyftum vesturbarmi sigdals vallanna.
Máðir grágrýtisskildir Mosfellsheiðar og
svæðisins vestan Hengils greinast illa, en
Reykjavíkurborg að meðtalinni Öskjuhlíð
stendur á slíkum dyngjuhraunum. Öskjuhlíð
var lítil eyja í lok síðasta ísaldarskeiðs, enda
jökullaust landið þá ekki fullrisið undan fargi
hans. Lábarið grjót hinnar fornu fjöru og skelj-
ar í leirsteini Skerjafjarðar (Fossvogslögin)
segja þessa staðbundnu sögu. Sömu sögu segja
lábarðir hnullungar skersins, sem Kópavogs-
kirkja stendur á.
Langt í vestri úti við sjónarrönd rís svo eld-
keila á besta aldri, megineldstöðin Snæfells-
jökull.
Hvergi í heiminum er boðið upp á slíkt sjón-
arspil. Þar yrði sýning íslenskrar náttúru úti
og inni, nær og fjær.
Ekki má láta þetta tákn Reykvíkinga, og
raunar allra Íslendinga, í hendur blindra svo-
kallaðra fjárfesta, sem virðast lítið skynbragð
hafa á annað en fé er – það yrði hneyksli. Sjá
andanna menn við Reykjavíkurtjörn aðeins
„guðslambið“? Á að fórna því, þar sem stutt er
til páska, fyrir skammlíft silfur?
Ef þetta djásn er á leið á krossinn, eigum vér
að gerast musterisriddarar og reka þessa
kauphéðna út úr helgidóminum, musteri nátt-
úrunnar, harðri hendi.
Gerum Perluna að náttúruminjasafni ís-
lensku þjóðarinnar!
Eftir Sigurð V.
Sigurjónsson »Hvergi í heiminum er boðið
upp á slíkt sjónarspil. Þar
yrði sýning íslenskrar náttúru
úti og inni, nær og fjær.
Sigurður V.
Sigurjónsson
Gerum Perluna að náttúruminjasafni
Höfundur er læknir.