SunnudagsMogginn - 08.04.2012, Qupperneq 32

32 8. apríl 2012
Segja má að umræðan um loftslagjarðarinnar hafi aldrei verið jafnofarlega á dagskrá og núna,hvort heldur meðal einstaklinga
eða hjá stjórnvöldum. Aðstæður og lofts-
lagsbreytingar í hinum víðáttumiklu
heimskautslöndum bera þess greinilega
merki að hverju stefnir. Vísindalegar
mælingar á þessum svæðum eru þess
vegna ákaflega mikilvægar. Því er vel við
hæfi nú að minnast þessara tímamóta er
þeir félagar lögðu upp í leiðangur sinn til
Grænlands og skiluðu af sér vísindalegum
niðurstöðum sem koma mega að gagni í
nútímajöklarannsóknum.
Grænland — leiðangrar og rannsóknir
Heimskautslöndin, þar á meðal Græn-
land, voru lengi lítt þekkt. Jafnvel um
miðja 19. öld var mönnum enn ekki að
fullu kunn öll vesturströnd Grænlands og
austurströndin var næsta ókönnuð. Undir
lok aldarinnar verður hér breyting á, þá
rekur hver leiðangurinn annan, kunnust
er skíðaferð Nansens yfir Grænland 1888.
Danir, sem aðallega réðu ríkjum á Græn-
landi, hófu nú í auknum mæli vísinda-
legar rannsóknir með leiðöngrum sínum
þangað. – Um 1900 var nyrsti hluti aust-
urstrandarinnar þó enn ókannaður. Á ár-
unum 1906-1908 mældi og kortlagði
„Danmerkurleiðangurinn“ undir stjórn
L. Mylius Erichsens þetta svæði, en það
kostaði leiðangursstjórann og tvo aðra
menn lífið. Enn vantaði að rannsaka ís-
röndina og fjalllendið Dronning Louisesl-
and sem teygir sig inn í jökulinn. Einnig
var fyrirhugað að fara þvert yfir Græn-
land, þar sem landið er breiðast, frá Dan-
merkurhöfn austanmegin til Upernivíkur
á vesturströndinni og rannsaka þannig
jökulinn. Tveir menn úr „Danmerk-
urleiðangrinum“, danski landmæl-
ingamaðurinn J. P. Koch og þýski veð-
urfræðingurinn dr. Alfred Wegener,
einsettu sér að framkvæma þetta og fóru
strax eftir heimkomuna að undirbúa nýj-
an leiðangur.
„Danmerkurleiðangurinn til Dronning
Louiseslands og um jökulbreiðu Græn-
lands 1912-13“ eins og hann hét formlega,
var hinn fyrsti eiginlegi jöklafræðilegi
leiðangur sem starfaði og hafði vetursetu
á ísnum og framkvæmdi þar vísindalegar
rannsóknir yfir lengri tíma. Fyrri leið-
angrar voru nánast eingöngu könn-
unarferðir þar sem menn mældu, merktu
og lýstu því sem fyrir bar. Þeir Koch og
Wegener skipulögðu hins vegar sínar
rannsóknir og höfðu með sér þau tæki og
tól sem til þurfti til þess að framkvæma
rannsóknirnar. Þetta var líka í fyrsta sinn
sem notaðir voru hestar til flutnings á
heimskautssvæði, og þannig kom Íslend-
ingurinn Vigfús Sigurðsson til sögunnar.
Reynslan hafði sýnt að hundasleðar voru
lítt hæfir til flutnings í hinu úfna landslagi
Grænlands, milli sjávar og jökuls, en úr
því að ákveðið var að nota hesta þurfti að
hugsa fyrir miklu magni af fóðri og flytja
það með sér. Þetta var því nýtt og mikið
verkefni. Fjórði þátttakandi í leiðangr-
inum var Lars Larsen, stýrimaður á
dönsku skonnortunni Godthaab sem
Danir höfðu léð til ferðarinnar til Dan-
merkurhafnar. Sjómannsreynsla Larsens
kom sér vel þegar ferja átti farangurinn á
vélbát og pramma, alls 20 tonn, þar á
meðal flekahús fyrir vetursetuna, sem
Um þvert
Grænland
Nú eru liðin 100 ár síðan danski landmælinga-
maðurinn J. P. Koch lagði upp í rannsóknarleið-
angur sinn til Grænlands við fjórða mann. Þeir
höfðu vetursetu við jökulröndina og lögðu síðan
leið sína vestur yfir þveran Grænlandsjökul.
Einn þessara manna var Íslendingurinn Vigfús
Sigurðsson. Hér segir elsta barnabarn hans sögu
leiðangursins í aðalatriðum.
Elsa M. Tómasdóttir Grimnes
Vigfús afi og Elsa 1946.
Danmerkurleiðangurinn 1906-08
færði sönnur á að þar sem skriðjökl-
arnir á Norðaustur-Grænlandi mæta
sjó eru þeir örþunnir og ekki þver-
hníptir, eins og annars staðar á Græn-
landi.
Leiðangurinn rannsakaði líka ís-
röndina og gerði hæðarmælingar á ísn-
um. Þessar mælingar, bornar saman
við staðarlýsingar nýrri tíma, gefa
hugboð um hve miklu þynnri ísinn hef-
ur orðið á u.þ.b. 100 árum.
Danmerkurleiðangurinn 1912-13
mældi sérstaklega hitastig íssins niðri
á 25 m dýpi, rannsakaði nánar íslögin,
allt frá fáeinum cm að 1 m á þykkt, og
mældi hreyfingar íssins, sem námu
u.þ.b. 1.700 m á ári.
Þá mældi hann hina árlegu viðbót af
snjó í holunum sem grafnar voru og
reiknaðist til að ísinn á botni hlyti að
vera undir bræðslumarki og að ísinn í
hinum miklu skriðjöklum hreyfðist
sem ein heild.
Auk þessa lágu fyrir geysimikil
gögn í sambandi við landfræðilegar og
veðurfræðilegar mælingar og margar
ljósmyndir. Á þessum grundvelli má
rekja sögu jöklarannsókna 100 ár aft-
ur í tímann.
Margvíslegar
rannsóknir
Leið Kochs um jökulinn 1913, þrisvar sinnum lengri en leið Nansens (syðst).