Helgafell - 01.03.1942, Blaðsíða 29

UPPRUNI ÍSLENZKRAR SKÁLDMENNTAR
15
Islands, þótt ekki væri ég honum samþykkur í öllum atriðum. Kvenna-staðir
Vesturlands reyndust 14,5 af hundraði, Norðurlands 12,2 og Suðurlands
10,1. En á Austurlandi var hundraðshluti kvenna-staðanna 7,9.
Við samanburðinn lét ég ótalda ,,staða“-bæi Vestmannaeyja, því að víst
er, að þeir einu kvenna-staðir, sem þar finnast, hlutu nafn sitt á 13. öld.
Jafnframt er rétt að benda á það, að Finnur Jónsson hefur talið til kvenna-
staða bæina Dísastaði og Kolfreyjustaði í Suður-Múlasýslu, Dísastaði í Ár-
nessýslu og Meiðastaði í Gullbringusýslu, en látið ónefnda í þeim flokki
Torfustaði í Núpsdal og Torfustaði í Bólstaðarhlíðarhreppi. Við þetta er bágt
að una, þótt reyndar skipti það ekki miklu máli. Finnur Jónsson hyggur, að
Dísastaðir hafi að forlið kvenmannsheitið Dís, og er það hrein getgáta.
Konuheitið Dís má hérlendis heita næstum óþekkt frá fyrri öldum, en á
hinn bóginn var dísaátrúnaður allmikill meðal Islendinga í heiðni og finnast
merki hans í örnefnum á Vestfjörðum, svo sem Kálund hefur bent á í íslands-
lýsingu sinni. Torfustöðunum tveim hefur Finnur Jónsson sleppt úr kvenna-
staðaflokknum, sökum þeirrar einkennilegu ímyndunar, að þeir hafi upp-
runalega heitið Torfastaðir. Þetta er öldungis út í bláinn. 1 jarðabók Árna
og Páls eru bæirnir nefndir Torfustaðir. Er þess sízt að vænta, að hið fágæta
konunafn Torfa hafi verið sett í staðinn fyrir karlmannsheitið Torfi, enda
er sjón sögu ríkari um það, að á síðustu tímum hefur einmitt hið gagn-
stæða átt sér stað um báða þessa bæi. Þannig er máli einnig háttað um
Torfustaði í Miðfirði, sem kenndir voru við Skáld-Torfu, móður Bersa. Um
Meiðastaði og Kolfreyjustaði skal hér ekki fjölyrt, en vísað til umsagnar
Hannesar Þorsteinssonar í Árbók Fornleifafélagsins 1923.
Ýmsar athugasemdir mætti einnig gera við skrá Finns Jónssonar yfir
karla-staðina, en því verður ekki við komið í þessum stutta þætti. Nokkrar til-
færslur milli karla-staðaflokksins og flokks þeirra ,,staða“-nafna, sem ekki
hafa mannanöfn eða viðurnefni að forlið, skipta líka litlu við þann saman-
burð, sem hér er verið að gera. Með þeim leiðréttingum, sem nefndar voru,
verða fjöldahlutföll kvenna-staða hinna fjögra landshluta þannig:
Vesturland: ... , .. . 124 staðir. Þar af kvenna-staðir 18 eða 14,5%
Norðurland ... ... 222 29 - 13,1%
Suðurland : . .. ... 156 14 - 9,0%
Austurland: .. ... 214 15 - 7,0%
Þess er auðvitað enginn kostur að draga skýra markalínu milli þeirra
kvenna-staða, er vitnisburð veita um frjálsræði og virðingu fornkvenna, og
þeirra ,,staða“, sem heitnir eru eftir umkomulausum einstæðingskonum. En
það má fullyrða, að flestir kvenna-staðir Austurlands hafa verið furðulega
bágborin býli. Ef við látum ótalda alla ,,staða“-bæi, sem að dýrleika eru tald-
ir undir 10 hundruðum, dregst Austurland stórlega aftur úr. Nú nemur kvenna-