Helgafell - 01.03.1942, Blaðsíða 61

BÓKMENNTIR
47
ingu, að hún lýsi fremur hinum björtu hliðum
lífsins en forsælu þess, og ætti slíkt að vera
meira en vítalaust, ef vel væri á haldið. Slíkar
bækur eru og líklegar til vinsælda nú um hríð,
meðan vel lætur í ári á landi hér, og valda því í
senn (auk árferðis) misjafnlega heiðarlegur áróð-
ur gegn ,,ádeiluskáldunum“ og eðlileg tilbreyt-
ingarþörf hins almenna lesanda. En eins og öll
þau sagnaskáld, er ætla sér að segja sögu, sem er
ef til vill lítið eitt fallegri en mannlífið sjálft
er að ölium jafnaði, má Þórunn gæta þess að
fegra ekki það sögufólk sitt, sem hún hef-
ur sérstakar mætur á, svo mjög á kostnað
sennileikans, að hún geri það að einskonar gljá-
myndum í einum fleti. Því fer og fjarri, að þetta
verði sagt um allar persónur hennar, en aðal-
söguhetja hennar, Leifur, virðist vera í miklum
háska af framangreindum ástæðum, og í raun-
inni er sá piltur ekk^rt, nema lýtalaus, þegar hún
skilur við hann í þessu bindi.
Þetta er ekki sagt til að boða þá skoðun, að
þeir rithöfundar einir eigi rétt á sér, sem lýsa
mannlífinu eins og Bólu-Hjálmar Akrahreppi,
en það er nú einhvernveginn svo, þótt undarlegt
sé, að skáldskaparýkjur í fegrunaráttina verða að
öllum jafnaði stórum leiðinlegri bókmenntir en
hinar, sem falsa sannleikann um lífið með öfug-
um hætti, nema þar sem snillingar einir fara um
höndum. Þórunn ætti því ekki að láta sveigjast,
meira en eðli hennar sjálfrar stendur til, fyrir
kröfum, sem nú eru bornar fram um ,,fallegar“
og ,,jákvæðar“ þjóðlífslýsingar, í landkynning-
arskyni eða af öðrum lakari ástæðum, en vissu-
lega ætti hún erindi inn í bókmenntir vorar, ef
henni tækist að lýsa ,,fyrirmyndarfólki“ með
list og líkindum, því að sannleikurinn er sá, að
viðfelldið fólk af því tagi er miklum mun fá-
gætara í bókmenntunum en í mannlífinu sjálfu.
Ritleikni Guðmundar Daníelssonar virðist
einnig vera á framför í fyrsta bindi framhalds-
sögu hans, Af jör&u ertu ^ominn, þó að enn
verði honum á hrjúfar setningar og orðaval hans
mætti á stundum íslenzkara vera.
Að efni sýnist þessi nýja saga ætla að verða
veigamesta og stórbrotnasta skáldrit hans, þó
að enn verði engu spáð til hlítar um það, hvern-
ig hann kemst frá henni. Þetta fyrsta bindi er í
rauninni nokkrar langar smásögur, fremur laus-
lega tengdar, en þó svo, að rofa sést fyrir sögu-
heild í bókarlok. Höfundur virðist sízt vera í
vandræðum með söguefni, því að þau eru í
rauninni mörg í þessu fyrsta bindi, eins og þeg-
ar er sagt, en ekki verður annað séð en höfund-
urinn geri þeim mjög sæmileg skil og stefni
örugglega að því að flétta saman þá þræði, sem
virðast eiga að mynda uppistöðu heildarsög-
unnar, þó að enn liggi þeir nokkuð á lausu, er
fyrsta bindi lýkur.
Þrátt fyrir góðar náttúrulýsingar, eðlileg sam-
töl víðast hvar og ýmsar eftirminnilegar mann-
lýsingar, get ég þó ekki varizt því að finnast ein-
hver annarleg hula hvíla yfir atburðum, um-
hverfi og sögufólki þessa bindis, eins og allt
væri þetta í nokkrum fjarska. Ef þetta er rétt,
liggur næst að halda, að höfundur hafi gert sér
far um að ná slíkum blæ, ef þeim góðu og gildu
ástæðum, að hér sé um forsögu að ræða, í
nokkurri fjarlægð frá atburðarás meginsögunn-
ar. En engu síður getur þessi tilfinning verið af
því sprottin, að sögufólk og viðburðir eru stund-
um með nokkuð óvenjulegum, og jafnvel ósenni-
legum hætti.
Annars er ekki ástæða til að rekja hér efni
sögunnar, meðan hún er ekki lengra komin á-
leiðis. Ég hef þegar drepið á ýmislegt, sem ég
tel bókinni til gildis, en verð að bæta nokkrum
aðfinnslum við frá mínu sjónarmiði.
Faktorsfaðerni Gísla í Gröf sýnist fremur ó-
þarft bragð til skýringar á eðli hans og örlög-
um, og minnir óþægilega á prestlegan uppruna
rangfeðraðra íslenzkra sögugarpa fyrir heims-
styrjöldina fyrri, og reyndar öðru hvoru fram á
þennan dag, ekki sízt vegna þess að vafasamt
má telja, að séra Gylfi væri í söguna borinn án
slíks faðernis — þar sem er Gestur eineygði.
Séra Gylfi, sem virðist eiga að verða sögu-
hetja og ef til vill píslarvottur höfundar, er að
líkindum ekki fullmótaður, þegar skilizt er við
hann í þessu bindi, enda langsamlega þoku-
kenndasti og órökstuddasti sögumaður bókarinn-
ar, og má höfundur gæta þess, að honum verði
ekki hálla á þeim guðsmanni en orðið er.
Þá verður það ekki látið óátalið, að Guðmund-
ur Daníelsson gerist allt að því ósæmilega djarf-
tækur, er hann sýður ,,lögmál Grafarmanneskj-
unnar“ upp úr ,,Janteloven“ hjá Sandemose, á
þann hátt, að ekki getur þar verið um óvituð
(né ,,dulvituð“) áhrif að ræða, og eru höf-
undi það engar málsbætur, þótt svipað kunni
að hafa komið fyrir á góðbúum annarra skálda
og rithöfunda hér á landi. Væri vel, að einhver
yrði til að kynna sér og öðrum til nokkurrar
hlítar, hversu mikið hefur kveðið að slíkum
vinnubrögðum í íslenzkum skáldmenntum á síð-
ari árum. Og ekki skyldu ungir og upprennandi