Helgafell - 01.03.1942, Blaðsíða 44

30
HELGAFELL
höfðu fyrir löngu varpað af sér kufli hinnar júðsku ghettó-tilveru og töldu
sig til þjóðernis þeirrar þjóðar, er hafði veitt forfeðrum þeirra landvist endur
fyrir löngu. En þó að Brandes og ættmenn hans vildu gleyma uppruna
sínum, tókst þeim það ekki frekar en öðrum Gyðingum, sem hafa nú verið
staðfestulausir göngumenn í álfunni í hartnær 2000 ár. Á bernskuárum
Brandesar hrópuðu götustrákar Kaupmannahafnar Gyðingsheitið á eftir hon-
um. Þegar hann var orðinn fulltíða maður, sendu blaðamennirnir og rithöf-
undarnir honum sömu hrópin. Það virðist í rauninni vera svo, að Danir
hafi aldrei getað fyrirgefið Brandes uppruna hans, og þeim var að sumu
leyti vorkunn. Því að Brandes var í flestum efnum frábrugðinn Dönum,
eins og þeir ganga og gerast. Skap hans og gáfnafar var júðskrar ættar.
Eldurinn, sem logaði í sál hans, brann af meiri funa en títt er um menn
af norrænum toga. Heimsborgarabragur menntunar hans leysti hann snemma
úr því tjóðurbandi, sem batt aðra Dani við sögu lands þeirra og heimaerfð-
ir. Og því var Brandes alla stund að hálfu leyti gestur í því landi, sem hafði
borið hann. Fáir hafa verið skyggnari en hann á veilur og þverbresti danskr-
ar menningar og dansks lundarfars, og hann rýndi í þá með glöggu gests-
auga. Honum lætur líka bezt að ræða dönsk málefni eins og áhorfandi eða
aðkomumaður, og hann setur sig þá sjaldan úr færi að löðrunga landa sína,
ef þeir liggja vel við högginu. 1 ræðu, sem hann flutti árið 1900 fyrir minni
Islands, sagði hann, að menning Islands væri aðalsbréf Danmerkur í Evrópu,
en skjaldarmerkinu danska sendir hann þetta skeyti: „Danska ljónið er nú
nánast bara tamið ljón; í Danmörku hafa heldur aldrei verið annað en tam-
in Ijón. í íslenzka fálkanum er villtara blóð. Og þessa stundina er oss meiri
þörf hins villta, þ. e. oss er meiri þörf dirfsku og framtakssemi en bless-
aðrar upplýsingarinnar“. Og hann biður Islendinga þess síðast orða að láta
það ekki á sig fá, að þeir séu fáir: ,,Hvað gerir það til, þótt þið séuð fáir !
Auðvitað eruð þið ekki ýkja fjölmennir. Það eru fleiri sauðir en menn á Is-
landi. En svo er einnig í Danmörku, þótt með öðrum hætti sé, og samt
komumst við af“.
Brandes fyrirleit tömdu ljónin og sauðkindur mannfélagsins. Hann sótt-
ist eftir sálufélagi við hin gömlu goðmögn mannanna, Prómeþeifs, sem gaf
þeim eldinn, og Lúsífer, Ljósberann, engilinn, sem gerði uppreisn gegn Je-
hóva og svipti mennina sakleysi þeirra, en kenndi þeim greinarmun góðs og
ills.
2.
Hinn 3. nóvember 1871 hóf Brandes fyrirlestrana um Meginstrauma í
bókmenntum 19. aldar, í háskólanum í Kaupmannahöfn. Þeir voru síðan
gefnir út í 6 bindum, og veu: síðasta bindið prentað 1890. Tuttugu beztu
ár ævi sinnar helgaði hann þessum bókmenntafyrirlestrum, sem geyma