Helgafell - 01.03.1942, Blaðsíða 48

34
HELGAFELL
Brandes var búinn mörgum þeim kostum, sem foringja mega prýða. Hann
var töfrandi í persónulegri umgengni, gæddur ísmeygilegri ljúfmennsku,
sem hann beitti óspart, ef því var aS skipta, og teygSi því til sín unga menn.
SkoSanir sínar túlkaSi hann af mælsku og spámannlegum krafti, sem löng-
um hefur veriS kynfylgja hins postullega ættbálks GySinga. Og hann flutti
þær á máli, sem viS brugSiS hefur veriS fyrir fegurS, mýkt og þrótt. Brandes
olli þáttaskiptum í ritun lauss máls í Danmörku, tungan batt hann traustust-
um böndum viS ættjörSina, enda sagSi hann í elli sinni: Danskan er föS-
urland mitt.
Hann kom eins og hressandi svali inn í lognmollu danskra bókmennta,
sem mótaSar voru fábreytni prestsetranna og blóSlitlu frjálslyndi borgara-
stéttar, sem hafSi ekki enn hrist af sér útkjálkabraginn. Danska þjóSin var í
sárum eftir ófarirnar í styrjöldinni viS Prússland. SviSinn af missi Hertoga-
dæmanna var sár, hinar háfleygu vonir skandinavismans voru aS engu
orSnar, guSmóSurinn var gufaSur upp jafnskjótt og púns stúdentamótanna
var drukkiS. f atvinnulegum efnum var þjóSin aS skríSa saman, og menn
íeyndu aS vinna þaS inn á viS, sem glatazt hafSi út á viS. En bókmenntir
Danmerkur tróSu enn marvaSann, hamfarir andans, hinnar evrópsku menn-
ingar, höfSu fariS fyrir ofan garS og neSan. ESa svo fannst Brandes aS
minnsta kosti, er hann hljóp fram og opnaSi allar gáttir fyrir stormum tím-
ans. Hann vildi dæla lífsblóSi aldarinnar í kalkaSar æSar danskra bók-
mennta, veita hugsjónum hennar og markmiSum brautargengi á norrænum
slóSum. En þetta var þyngri róSur en hann hafSi búizt viS í fyrstu. Hann
taldi sig yzta útvörS evrópskrar menningarhreyfingar og evrópskra vísinda
og þóttist því geta úr flokki talaS. En þjóSfélagsöfl Danmerkur urSu ekki
lögS aS velli, þótt þessi útvörSur væri bæSi harSskeyttur og beinskeyttur.
Hann eignaSist volduga andstæSinga, þar sem var hin þjóSernissinnaSa
borgarastétt Danmerkur og lýSháskólahreyfing Grundtvigs. ÞaS hefur veriS
svo allt fram á okkar öld, aS börn betri borgara hafa orSiS aS lesa rit Brand-
esar á laun. En hatur hins danska afturhalds á Brandes kom þá berast fram,
er honum var neitaS um prófessorsstöSuna í fagurfræSi viS háskólann í
Kaupmannahöfn. Hann varS aS setjast aS í Þýzkalandi áriS 1877, því aS í
Danmörku gat hann ekki haft ofan af fyrir sér meS ritstörfum einum. Fimm
árum síSar kvöddu velunnarar hans og aSdáendur hann heim til Danmerkur
og greiddu honum prófessorslaun á ári hverju, svo aS Danmörk mætti njóta
hæfileika hans og hann gæti veriS firrtur búksorgum og matarstriti. Þegar
flokkur Vinstri manna tók völd rétt eftir aldamótin, veitti danska ríkiS hon-
um prófessorslaun í heiSursskyni og prófessorsnafnbót, en hann var ekki
skyldur til aS flytja háskólafyrirlestra. Þannig reyndi Danmörk aS bæta fyrir
afbrot sín gegn einum sinna merkilegustu sona.
En þegar þangaS var komiS sögu, var Brandes ekki lengur sá, er hann