Helgafell - 01.11.1954, Blaðsíða 35

ÞÖRBERGUR ÞORÐARSON
33
finna, hverra helzta íþrótt er að rangfæra orð sér vitrari manna. Um þá segir
Þórbergur á einum stað, að þeir hafi enga dímensjón aðra en lygina).
Þegar svo verkinu var lokið, hafði söguritarinn hvað eftir annað orð á
því, að nú væri hann eins og strandað skip eða reiðalaust flak, sem ræki fyr-
ir vindum og straumum eins og verkasi vildi, og að hann vissi naumasí, hvað
hann ætti af sér að gera. Svo mjög saknaði hann samstarfsins við sögumann
sinn og meistara. Og að séra Árna láínum mælir hann eftir þennan samverka-
mann sinn meðal annars á þessa leið:
„Og þegar hann er dáinn, þá kann enginn lengur að segja frá á Islandi.
Þá er enginn skemmtilegur maður lengur á Islandi. Þá er enginn frumlegur
maður lengur til á Islandi. Og þá er enginn til á Islandi, sem tekur á móti
manni í forstofunni með þessari náttúrlegu hýru og segir: „Elsku vinur! Eg
hef verið að hugsa um það í morgun, hvað það er einkennilegt, þegar draugar
gera almættisverk“. Hvernig fer maður hér eftir að lifa í landi, þar sem allir
hugsa eins og lélegt dagblað og engum dettur í hug, að draugur geti gert al-
mættisverk?“
Mér er spurn: Hefur nokkur íslenzkur prestur haldið hjartnæmari eða
snjallari minningarræðu um látinn vin?
Og varðinn, sem Þórbergur hefur reisí þessum vini sínum með því að færa
í búning æviminningar hans, á lengi að standa. Saga Árna prófasís Þórarins-
sonar er algerlega einstætt verk í íslenzkum bókmenntum. Það er kannski
áhættusamt að spá nokkru um það, hvað af því, sem ritað er í dag, verði les-
ið eftir eina öld eða tvær. En það hygg ég vera muni spá margra viturra manna,
að þetta verk verði lengi lesið, svo framarlega sem íslenzk þjóðarvitund verði
ekki þurrkuð út með einni vítissprengju eða kaffærð í hringiðu erlendra áhrifa-
strauma á næstu áratugum.
11
Það var aldrei ætlunin með þessu rabbi að fara að telja upp öll rit Þór-
bergs, leggja dóm á þau hvert fyrir sig eða freista að ákvarða honum stað,
í íslenzkum bókmenntum. Það verður hlutverk bókmenntafræðinga, en ekki
get ég efast um, að hann muni hljóta veglegt og virðulegí sæti á rithöfunda-
þingi. Fyrsti áfanginn á ferli hans var Bréf íil Láru, en með þeirri bók ávann
hann sér þjóðfrægð samtímis því sem hann varð til að leysa úr álögum blund-
andi snilligáfur, losa um hömlur hátíðlegrar alvöru, slíta fjötra sljórrar vana-
hugsunar og segja steinrunnum og forheimskandi hleypidómum stríð á hend-
ur. Að þessu hefur þegar verið vikið. Aftur á móti hafa ekki enn verið nefnd
þau rit Þórbergs, sem með nokkrnm rétti mega teljast höfuðrit hans, en það