Helgafell - 01.11.1954, Blaðsíða 18

16
HELGAFELL
bera í þessari stefnu. Það heitir Guernica eftir spánska málarann Picasso.
Guernica var lítið þorp á Norður-Spáni, sem var lagt í eyði, svo ger-
samlega þurrkað út í grimmilegri og tilefnislausri loftárás nazista í spönsku
borgarastyrjöldinni. Strax og listamaðurinn frétti um afdnf bæjanns, hóf
hann undirbúning að þessu verki, og með svíðandi sársauka í blóðinu yfir
þessu ódæðisverki, skapaði hann um þetta ódauðlegt hstaverk.
Það er ekki fagurt, sem þarna er verið að lýsa, en það er blákaldur
sá veruleiki, sem stríðsæðið hefur í för með sór. — Það eru feiknstafir
ótta og örvæntingar — æpandi orðlaus þjámng. Trylltur hestur treður þar
á lifandi og dauðu fólki, mannslíkami hverfur í eldhaf. Ut um glugga
kemur höfuð og handleggur, sem teygir sig í óeðlilegri lengd inn á mynd-
flötinn eins og langdregið neyðaróp. Ótútleg örlagaskepna starir gljá-
köldum, glansandi ausum á áhorfandann — móðir heldur á lemstruðu
barni og tárast tvennum augum, en sorgin rúmast ekki samt — og yfir
öllu þessu skín meinmgarlaus sól, er mest líkist gaddakylfu. — Svo
óhugnanlegum hlutum er hægt að lýsa með dramatískri reisn og listrænni
fegurð, svo vart finnst hliðstætt dæmi, nema ef vera kynm „Inferno"
ítalska skáldsins Dante Allighieri, en mér er þó mest í hug okkar eigin
Matthías, er hann ákallar guð sinn í efasemdanna kvöl og segir: ,,Líkt
og út úr ofni æpi stiknað hjarta“. — Þetta er háexpressiomstiskt og ab-
strakt um leið. Skáldið notar þarna öfgafulla samlíking til að gefa þeirri
tilfinning, er hann vill lýsa, sem sterkast og átakanlegast form. — Þann-
ig getur djarft vængjatak hugmyndaflugsins skapað gullkorn af öfugmæl-
um. — Á þessu hneykslast vitanlega enginn, enda fjölmörg dæmi slíks
í bókmenntum allra landa. En þegar málaralistin tekur sterka liti og
kröftug form í sína þjónustu, — að ég nú ekki tali um, ef listamaður-
inn notar abstrakt frásagnarform eins og skáldið, — þá brestur skoðand-
ann hugmyndaflug til að skilja, og listamaðurinn verður í hans augum
ekki annað en sá sem hneykslunum veldur.
En þið, mínir ungu samherjar, sem hneykslunum valdið, þið sem
hafið valið ykkur það erfiða hlutverk, að yfirgefa troðnar slóðir í leit að
nýjum verðmætum í listinm, þið sem eruð að skapa nýjan þátt í sögu
íslenzkrar myndlistar, hliðstæðan því, sem nú er að gerast hjá öllum menn-
ingarþjóðum álfunnar, ég vænti þess af ykkur, að þið standið af ykkur
storma andúðar og hleypidóma, jafnt og þið hingað til svo blessunarlega
hafið sniðgengið öll þau viðhorf, sem eru listinni óviðkomandi.
Þegar vormenn listarinnar — hins nýja tímabils — frönsku ímpres-
sionistarnir, sýndu verk sín opinberlega í fyrsta sinn, var gert hróp að