Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.10.2012, Blaðsíða 6

Fidel Castro, leiðtogi Kúbu,
ærðist er hann frétti að
Krústsjov hefði samþykkt að
fjarlægja kjarnaflaugarnar frá
Kúbu, án þess að hafa sig með
í ráðum, sparkaði í veggi og
braut spegil með hnefanum.
John F. Kennedy var myrtur
rúmu ári eftir Kúbudeiluna og
1964 var Krústsjov settur af.
Castro komst til valda í bylt-
ingu 1959 og sat til 2006 þeg-
ar hann setti völdin í hendur
bróður síns. Hann er 86 ára
og sést sjaldan. Aðeins rúm
vika er síðan sonur hans sá
ástæðu til að bregðast við
orðrómi um að Castro væri
látinn með yfirlýsingu um að
hann væri
við góða
heilsu.
Heimurinn stóð á barmikjarnorkustyrjaldar 13daga í október 1962. Það
kom bandarískum leiðtogum í opna
skjöldu þegar þeir komust að því
16. október 1962 að teknar hefðu
verið myndir af uppsetningu rúss-
neskra kjarnorkuflauga úr banda-
rískri njósnavél af gerðinni U-2.
John F. Kennedy Bandaríkjaforseti
og nánustu samstarfsmenn hans
höfðu verið sannfærðir um að Sov-
étmenn myndu aldrei voga sér að
stilla upp kjarnorkuvopnum svo
nærri Bandaríkjunum.
Æðstu foringjar Bandaríkjahers
með Curtis le May hershöfðingja í
broddi fylkingar lögðu til að gerðar
yrðu loftárásir á Kúbu og ráðist til
uppgöngu á eyna í kjölfarið. Ro-
bert McNamara varnarmálaráð-
herra og háttsettir stjórnarerind-
rekar voru hins vegar þeirrar
hyggju að setja hafnbann og koma
í veg fyrir að Sovétmenn gætu
flutt fleiri vopn til Kúbu.
Ein fyrsta spurning Kennedys
þegar hann sá myndirnar var
hversu langur tími myndi líða áður
en þær lækju í fjölmiðla. McGe-
orge Bundy, þjóðarráðgjafi hans,
sagði að hann hefði í mesta lagi
viku. Forsetinn fór að þessum ráð-
um og tók sér sex daga til að fara
yfir stöðuna. Hann skipti nokkrum
sinnum um skoðun á þeim tíma, en
tók þann kost á endanum að hafna
ráðum herforingjanna, sem hann
tortryggði eftir hina misheppnuðu
Svínaflóainnrás í Kúbu í upphafi
kjörtímabils síns, og setja hafn-
bann, sem hann tilkynnti 22. októ-
ber. Herinn var settur í viðbragðs-
stöðu. Le May sagði Kennedy að
hafnbann jafnaðist á við að frið-
mælast við Hitler.
Síðar sagði Kennedy að hefði
hann þurft að ákveða sig innan
tveggja sólarhringa hefði hann val-
ið árás frekar en hafnbann og þá
hefði ekki þurft að spyrja að leiks-
lokum.
Næstu daga átti sér stað
skuggalegt reiptog milli stórveld-
anna þar sem allt gat gerst. Boð-
leiðirnar voru ekki alltaf beinar.
Klukkan 9.42 að staðartíma í
Washington fékk sendiherra
Bandaríkjanna í Moskvu bréf frá
Sovétmönnum þar sem lögð var til
lausn á deilunni. Bréfið barst utan-
ríkisráðuneytinu í Washington ekki
fyrr en eftir klukkan níu um kvöld-
ið vegna þess að það þurfti að þýða
það, dulkóða, senda og afkóða.
„Heimsfriðurinn hékk á bláþræði,
en það tók næstum 12 tíma að
senda skilaboð frá einu
risaveldi til annars,“
skrifar Michael Dobbs í
bók sinni um deiluna, „One Minute
to Midnight“.
Þessi vandræði urðu til þess að
tæpu ári síðar var „rauðu línunni“
komið fyrir milli Moskvu og Wash-
ington til þess að leiðtogar risa-
veldanna gætu talast beint við.
Í bréfinu lögðu Sovétmenn til að
þeir myndu fjarlægja kjarnaflaug-
arnar gegn loforði Bandraíkja-
manna um að ráðast ekki á Kúbu.
Daginn eftir bættu Sovétmenn um
betur og kröfðust þess að Banda-
ríkjamenn fjarlægðu kjarnaflaugar
sínar af Júpíter-gerð í Tyrklandi.
27. október hefur verið kallaður
„svarti laugardagurinn“. Þá var
eftirlitsvél af gerðinni U-2 skotin
niður yfir Kúbu. Ráðgjafar Kenne-
dys ræddu loftárásir. Varn-
armálaráðuneytið var með áætlun
um árásir úr lofti á þriðjudegi og
120 þúsund manna innrás hersins í
kjölfarið tilbúnar. Leiðtogar risa-
veldanna virtust vera að missa
stjórn á atburðarásinni, en tókst að
snúa við blaðinu á síðustu stundu.
Bandaríkjamenn hétu því að
gera ekki innrás á Kúbu og sam-
þykktu á laun að fjarlægja flaug-
arnar í Tyrklandi. Sovétmenn hétu
að fjarlægja kjarnaoddana frá
Kúbu. Flaugarnar í Tyrklandi voru
Sovétmönnum þyrnir í augum,
enda voru þær nær Sovétríkjunum,
en flaugarnar í Kúbu Bandaríkj-
unum. Stjórn Kennedys vildi hins
vegar ekki sýna slíkt veikleika-
merki og fékk Krústsjov til að
halda þeim þætti leyndum vegna
þess að upplausn yrði í Atlants-
hafsbandalaginu ef í ljós kæmi að
varnarhagsmunum eins aðildarríkis
hefði verið fórnað í deilunni. Sovét-
menn stóðu við það. Sá hluti sam-
komulagsins var ekki afhjúpaður
fyrr en 16 árum síðar og er enn
þann dag í dag lítið gert úr honum.
Það hefur lengi loðað við frá-
sagnir af Kúbudeilunni að þar hafi
Kennedy dregið línu í sandinn og
Nikita Krústsjov, leiðtogi Sovét-
ríkjanna, látið undan. Þessi útgáfa
hefur síðan orðið að viðmiði fyrir
eftirmenn Kennedys eins og jafn-
vel má greina í deilunni um kjarn-
orkuáætlun Írana um þessar
mundir. Eigi að draga lærdóm í al-
þjóðasamskiptum af Kúbudeilunni
væri nær að benda á mikilvægi
málamiðlana þegar friður hangir á
bláþræði.
Á barmi
kjarnorku-
styrjaldar
FYRIR HÁLFRI ÖLD STÓÐ HEIMSBYGGÐIN Á ÖNDINNI ÚT
AF KÚBUDEILUNNI. AÐ LOKUM NÁÐIST SAMKOMULAG OG
SOVÉTMENN FJARLÆGÐU KJARNAFLAUGAR SÍNAR Á
KÚBU, EN Í 13 DAGA HÉKK HEIMSFRIÐURINN Á BLÁÞRÆÐI.
CASTRO ÆRÐIST
Níkíta Krústsjov og John F. Kennedy leiddu heiminn af barmi hengiflugsins þegar Kúbudeilan brast á fyrir hálfri öld.
AFP
Alþjóðamál
KARL BLÖNDAL
kbl@mbl.is
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.10. 2012
* Við unnum í þessari úlfakreppu vegna þess að viðgetum setið hér og rætt hana 50 árum síðar.“ Sergei Krústsjov, sonur Níkíta Krústsjovs, fyrrverandi leiðtoga Sovétríkjanna,
sagði bæði stórveldin hafa sigrað í Kúbudeilunni á ráðstefnu um hana fyrir viku.
HEIMURINN
BANDARÍKIN
HEMPSTEAD
Forsetaframbjóðendurnir Barack Obama og
Mitt Romney mættust öðru sinni í kappræðum.
Að þessu sinni rétti Obama úr kútnum og þótti
hafa betur en Romney. Þeir eiga eftir að mætast
einu sinni enn. Forsetakosningarnar verða 6.
nóvember og er mjótt á munum milli forsetans
og áskorandans.
KAMBÓDÍA
PHNOM PENH
Jarðneskar leifar Norodoms
Sihanouks, fyrrverandi konungs
Kambódíu, voru fluttar heim
frá Peking þar sem hann
lést af hjartaslagi, 89 ára að
aldri. Rúmlega milljón manns
vottuðu honum virðingu sína á götum úti
þegar kistu hans var ekið um höfuðborgina,
Phnom Penh.
MALÍ
TIMBÚKTÚ
Timbúktú í Malí hefur að geyma margar helgar minjar
og múslímar alls staðar að hafa sótt borgina heim til að
sjá þær. Róttækir uppreisnarmenn, sem hafa náð valdi á
borginni og umhverfi hennar, eyðileggja þessar minjar nú
markvisst og er óttast að lítið verði eftir af menningar-
verðmætum þessarar borgar, sem blómstraði á 14. öld
og var vettvangur verslunar, menningar og fræðimennsku
um aldir.
SVÍÞJÓÐ
STOKKHÓLMI
Kínverski rithöfundurinn MoYan hlaut
nóbelsverðlaunin í bókmenntum. Kínverjar
voru öllu ánægðari að þessu sinni en
þegar Norðmenn veittu andófsmanninum
Liu Xiaobo friðarverðlaun Nóbels í
hittifyrra.