Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.12.2012, Qupperneq 22

22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23.12. 2012
Heilsa og hreyfing
S
jö glímumenn fóru á Ólympíuleikana í London 1908 á
vegum Ungmennafélags Íslands. Þar sýndu þeir
glímu tvívegis á aðalleikvanginum og forsprakki
þeirra, Jóhannes Jósefsson, keppti í grísk-rómversk-
um fangbrögðum. Þátttakan í leikunum í London vakti mikla
athygli meðal landsmanna og íslenskir íþróttamenn litu
bjartsýnir fram til næstu leika. Á þeim skyldu Íslendingar
mæta, í það minnsta til að halda sýningu á glímunni. Í Lond-
on varð Íslendingum ljóst að ættu þeir að gera sér vonir um
sjálfstæða þátttöku í leikunum yrðu þeir að hafa samband
við Alþjóðaólympíunefndina, jafnvel að stofna íslenska ólymp-
íunefnd. Af því varð ekki og bið varð á því að eitthvað yrði
gert til að undirbúa þátttöku í leikunum.
Möguleikar á þátttöku í Ólympíuleikunum í
Stokkhólmi kannaðir
Guðmundur H. Sigurjónsson var einn Íslendinganna sem
sýndu glímuna í London. Á Sambandsþingi Ungmennafélags
Íslands (UMFÍ) í júnímánuði 1911 flutti hann tillögu um að
ungmennafélögin stæðu að stofnun íþróttasambands. Sú hug-
mynd hafði verið rædd á jórðungsþingi Sunnlendingafjórð-
ungs UMFÍ í lok maí og fimm manna milliþinganefnd falið
að skoða málið. Ásamt Guðmundi skipuðu kunnir íþrótta-
menn nefndina. Tillaga Guðmundar á sambandsþinginu var
felld því margir óttuðust að slíkt samband gæti orðið keppi-
nautur UMFÍ. Ekki er ólíklegt að tillagan hafi tengst Ól-
ympíuleikunum í Stokkhólmi árið eftir. Guðmundur og fé-
lagar hans í Ungmennafélagi Reykjavíkur höfðu áhuga á
íslenskri þátttöku í leikunum. Í septembermánuði skrifaði
hann í nafni félagsins bréf til Bjarna Jónssonar frá Vogi og
bað hann að kanna möguleika á þátttöku Íslendinga í leik-
unum, þ.e. hvort Íslendingar ættu kost á sjálfstæðri þátttöku
í leikunum og sýningum á glímunni á leikunum sjálfum.
Bjarni var viðskiptaráðunautur landsins, mikill áhugamaður
um íþróttir og þekkti vel til á Norðurlöndum. Hann var um
þær mundir staddur í Osló.
Bjarni kom erindi Guðmundar strax á framfæri við Ís-
landsvininn Ragnar Lundborg í Karlskrona sem beindi því til
skipulagsnefndar leikanna í Stokkhólmi. Sú nefnd vísaði er-
indinu til sænsku ólympíunefndarinnar og lét um leið dönsku
ólympíunefndina vita af því. Danska nefndin brást snarlega
við og lét skipulagsnefndina vita að Íslendingar væru danskir
þegnar og því heyrði hugsanleg þátttaka þeirra í leikunum
undir dönsku nefndina.
Sigurjón spyrst einnig fyrir
Um svipað leyti sendi Sigurjón Pétursson einnig erindi til
sænsku ólympíunefndarinnar og fór þess á leit að íslensk
íþróttafélög fengju að senda menn á leikana. Hann fékk þau
svör að þar sem Ísland væri ekki sjálfstætt ríki og hefði eng-
an lögskipaðan fána yrðu Íslendingar að leita til dönsku ól-
ympíunefndarinnar og hún að flytja mál þeirra. Í byrjun
nóvember skrifaði Sigurjón stutta grein sem birtist í Ísafold
og Vísi. Í henni spyr hann íþróttamenn og íþróttavini hvort
Íslendingar geti tekið þátt í leikunum í Stokkhólmi, hverja
og hve marga væri hægt að senda og í hvaða íþróttum þeir
geti keppt? Síðan segir hann: „Hvernig sem allt fer megum
við til að senda menn til að sýna íslensku glímuna og það
mega ekki vera færri en sex menn af öllu landinu, og það
væri mest gaman, ef þeir gætu gert eitthvað fleira.“ Hann
fullyrðir að Íslendingar muni, ef til kemur, geta fengið að
koma fram sem sérstök þjóð við leikana og brýnir landa sína
með því að þátttaka Íslendinga í leikunum sé mál sem komi
öllum landsmönnum við og öllum félögum sem vilji vinna að
heill og heiðri þjóðarinnar beri að taka það að sér. Sigurjón
minnist ekki á nauðsyn þess að stofna íþróttasamband sem
gæti staðið að þátttökunni.
Í lok ársins lá fyrir að hvorki skipulagsnefnd leikanna né
sænska ólympíunefndin vildu ganga gegn vilja dönsku ól-
ympíunefndarinnar. Afstaða Dana var hins vegar skýr.
Danska ólympíunefndin leit svo á að Ísland væri að ríkisrétti
hluti af konungsríkinu Danmörk. Þar af leiðandi heyrðu ís-
lenskir íþróttamenn undir danska ríkið og því væri loku fyrir
það skotið að þeir gætu tekið þátt í leikunum sem sjálfstæð
þjóð. Nefndin vænti þess að þeir Íslendingar, sem hygðust
taka þátt í leikunum, færu eftir skipulagsskrá leikanna og
létu nefndina um að tilkynna þátttöku þeirra rétt eins og
hún myndi sjá um að tilkynna þátttöku annarra danskra
þegna.
Bréf Sigurjóns til dönsku ólympíunefndarinnar
Þessi afstaða dönsku ólympíunefndarinnar kom fram í bréf-
um sem áðurnefndur Bjarni Jónsson frá Vogi fékk frá
sænsku skipulagsnefndinni í lok ársins. Trúlega hafa Sig-
urjón Pétursson og félagar hans í Reykjavík fregnað af þess-
um bréfum og séð í hendi sér að semja yrði við dönsku ól-
ympíunefndina. Sigurjóni var það kappsmál að tryggja
þátttöku Íslendinga í leikunum og sjálfur ætlaði hann að
keppa í grísk-rómverskum fangbrögðum á leikunum. Hann
stefndi að því að dvelja í Danmörku um veturinn við æfingar.
Hinn 5. janúar 1912 skrifar hann dönsku ólympíunefndinni
bréf. Í því leitar hann eftir samningum við nefndina. Hann
segir að nokkrir íslenskir íþróttamenn hafi áhuga á því að
taka þátt í leikunum í Stokkhólmi. Þeir hafi fregnað að Ís-
lendingar uppfylli ekki þau skilyrði leikanna að þeir geti
komið fram á þeim sem sjálfstæð þjóð sem óskir þeirra
standi þó til. Því næst spyr Sigurjón hvort nefndin samþykki
að taka á móti tilkynningu um þátttöku sex íslenskra íþrótta-
manna í leikunum. Hann segir að Íslendingar hafi hugsað
sér þátttökuna þannig að þeir kæmu fram sem sérstök sveit
(særskilt islandsk hold) með Dönum en undir hinu löglega
merki Íslendinga (hvítur fálki á bláum feldi). Einnig segir
hann Íslendinga stefna að því að sýna glímu og ef til vill
keppa í henni, jafnframt að einhverjir úr hópi þeirra keppi í
öðrum íþróttagreinum, t.d. fangbrögðum, hlaupi og sundi.
Undir bréfið ritar hann nafn sitt og titlar sig formann
Íþróttasambands Íslands (Formand for Islands Idræts-
forbund).
Eins og á leikunum í London 1908 var það mikið hitamál
meðal landsmanna með hvaða hætti Íslendingar kæmu fram
í Stokkhólmi. Krafan var að Íslendingar kæmu þar fram sem
sjálfstæð þjóð og á þann hátt að eftir því væri tekið. Forðast
skyldi með öllu að lúta danskri forustu. Samningar við
dönsku ólympíunefndina voru því í meira lagi eldfimir.
Það skal látið liggja á milli hluta hvers vegna Sigurjón
leyfði sér að skrifa undir bréfið sem formaður Íþrótta-
sambands Íslands, sambands sem ekki hafði verið stofnað.
Líklega hefur hann talið það vísast til að tryggja að danska
nefndin myndi svara bréfinu og taka upp viðræður við hann
um þátttöku Íslendinga í leikunum.
Bréf Sigurjóns til stjórnvalda
Nokkrum dögum síðar, hinn 10. janúar, ritaði Sigurjón ís-
lenska stjórnarráðinu bréf í nafni íslenskra íþróttamanna og
skýrði frá því að íslenskir íþróttamenn hefðu í hyggju að
taka þátt í leikunum á sumri komanda og koma þar fram
undir „skjaldarmerki voru“ og „við hlið hinna dönsku íþrótta-
manna“. Hann bendir á að Íslendinga vanti „ýmis réttindi til
þess að fá leyfi til sérstakrar þátttöku samkvæmt lögum Ól-
ympíuleikjanna, verðum vér því að snúa oss til hinnar
dönsku nefndar með umsókn þar að lútandi“. Síðar í bréfinu
segir Sigurjón reyndar að þeir félagar hafi fengið tryggingu
fyrir því að „vér fáum leyfi til þess að koma fram á Ólympíu-
leikunum svo sem áður er um getið“. Í lok bréfsins fór Sig-
urjón fram á að stjórnarráðið veitti styrk að upphæð 3.000
krónur til fararinnar. Með bréfinu fylgdi afrit af bréfinu til
dönsku ólympíunefndarinnar frá 5. janúar. Sigurjón og fé-
lagar ætluðu sem sé að standa fyrir þátttöku í leikunum og
stjórnarráðið átti að veita þeim fé til að kosta förina. Í bréf-
inu er ekki einu orði tæpt á því að til standi að stofna
Íþróttasamband Íslands. Einungis er í bréfinu talað um að
skipa skuli sérstaka nefnd til að velja þá íþróttamenn sem
sendir yrðu utan.
Boðað til stofnfundar í skyndi
Sigurjón hafði kynnt sig sem formaður Íþróttasambands Ís-
lands í bréfinu til dönsku ólympíunefndarinnar og jafnframt
lýst því yfir að sambandið vildi semja við nefndina um þátt-
töku í leikunum í Stokkhólmi. Það lá því beinast við að drífa
í því að stofna sambandið og láta samninga við Dani í hendur
þess. Um stofnun slíkra heildarsamtaka fyrir íþróttirnar í
landinu hafði verið rætt fyrr. Sigurjón lét hendur standa
fram úr ermum og fékk m.a. Guðmund Björnson landlækni
og Axel V. Túliníus, fyrrverandi sýslumann, til liðs við sig.
Með þeim boðaði hann til fundar í Bárubúð í Reykjavík hinn
18. janúar í þeim tilgangi að stofna íþróttasamband fyrir allt
landið. Fundurinn var bersýnilega boðaður í skyndi. Ekkert
blaðanna í Reykjavík sagði frá því að til stæði að halda hann
og stofna sambandið. Eingöngu stjórnir allra íþróttafélag-
anna í Reykjavík, níu að tölu, fengu boð um að senda fulltrúa
á fundinn (fulltrúarnir voru um 30). Aðeins fulltrúar frá einu
þessara félaga höfðu umboð til þess að samþykkja stofnun
hins fyrirhugaða sambands. Svo virðist sem ekkert samráð
hafi verið haft við stjórn UMFÍ eða íþróttasamtök utan
Reykjavíkur. Yfir 160 íþrótta- og ungmennafélög voru um
þetta leyti starfandi á landinu. Hugmyndin um stofnun
íþróttasambands var vel tekið á fundinum en kom þó „nokk-
uð flatt upp á suma“ eins og segir í fundargerð fundarins. Á
því gaf Guðmundur Björnsson þá skýringu að menn hefðu
eigi gert sér nógu ljóst hverja þýðingu slíkt samband myndi
Fyrstu kynni
Íslendinga af
Ólympíuleikum
ÍÞRÓTTASAMBAND ÍSLANDS VAR STOFNAÐ HINN 28. JANÚAR 1912. HELSTI HVATINN AÐ
STOFNUN ÞESS VAR ÁHUGI ÍÞRÓTTAMANNA Í REYKJAVÍK Á ÞÁTTTÖKU Í ÓLYMPÍULEIKUNUM
Í STOKKHÓLMI SUMARIÐ EFTIR. ÞAÐ VAR SIGURJÓN PÉTURSSON GLÍMUKAPPI, SÍÐAR
KENNDUR VIÐ ÁLAFOSS, SEM GEKKST FYRIR STOFNUNINNI. STUTTU ÁÐUR HAFÐI
HANN SKRIFAÐ BRÉF TIL DÖNSKU ÓLYMPÍUNEFNDARINNAR UM ÞÁTTTÖKU
ÍSLENDINGA Í LEIKUNUM OG TITLAÐ SIG FORMANN ÍÞRÓTTASAMBANDS ÍSLANDS.
Texti: Ingimar Jónsson ingimarj@ismennt.is
Myndir: Íþróttabókin - ÍSÍ saga og samfélag í 100 ár
HVERS VEGNA VAR ÍÞRÓTTASAMBAND ÍSLANDS STOFNAÐ?