Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.12.2012, Qupperneq 48

48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23.12. 2012
H
ún er að mála í smiðju endurhæfingardeild-
arinnar á Grensási þegar okkur Kristin Ingv-
arsson ljósmyndara ber að garði. Þar unir hún
sér best og fær útrás fyrir ríka sköpunarþörf-
ina. Á trönunum er mynd af tveimur spígspor-
andi lundum, máluð af listfengi sem fæst okkar myndu ráða
við. Höfum við þó báðar hendur fullfrískar, Edda Heiðrún
Backman hefur bara munninn.
Það er magnað að fylgjast með henni taka hvern pensilinn
af öðrum upp með munninum, af þar til gerðu statífi, blanda
liti og mála svo bara sem hefði hún hendur til verksins. Edda
Heiðrún heldur út nokkra tíma á dag og tekur sér bara pásu
þegar hún fær þreytuverk í kjálkana, „málverk“ eins og hún
kallar hann. Kímnigáfunni hefur hún ekki glatað.
„Ég get ekki gert neitt annað til að skapa,“ segir Edda
Heiðrún spurð hvers vegna hún hafi lagt málaralistina fyrir
sig. „Ég hef ekki lengur rödd til að skipa fyrir,“ bætir hún við
og vísar þar til leikhússins en Edda Heiðrún sneri sér að leik-
stjórn eftir að hún hætti að geta leikið sjálf á sviði vegna veik-
inda sinna. Hún greindist, sem kunnugt er, með hreyfitaug-
ungahrörnun, öðru nafni MND, fyrir um áratug og hefur verið
í hjólastól undanfarin misseri.
Handalaus undir stýri
Edda Heiðrún byrjaði að mála síðla árs 2008 og fann fljótt að
það átti við hana. Ólöf heitin Pétursdóttir dómstjóri náði einnig
merkilega góðu valdi á því að mála með munninum eftir að
hún lamaðist í slysi og Edda Heiðrún náði að vera fluga á
vegg hjá henni í eitt skipti. Þannig kynntist hún einnig leið-
beinanda sínum og aðstoðarmanni við listmálunina, Derek K.
Mundell. „Hann er mín stoð og stytta,“ segir hún og brosir til
Dereks sem viðstaddur er viðtalið.
Edda Heiðrún er eini íslenski listamaðurinn sem málar með
munninum en síðastliðið sumar hélt hún utan til Englands til
þátttöku í smiðju með munn- og fótamálurum í The Associa-
tion of Mouth and Foot Painters en Edda Heiðrún er aðili að
þeim alþjóðlegu samtökum. „Það var ótrúlegt að hitta allt
þetta fólk og mikil upplifun að sjá það vinna, einkum þá sem
mála með fótunum. Til þess þarf mikla tækni,“ segir Edda
Heiðrún og Derek bætir við að þau hafi farið í ökuferð með
handalausum manni. „Hann sló hvergi af hraðanum,“ rifjar
hann upp hlæjandi. „Þetta fólk getur gert allt.“
Það tekur Eddu Heiðrúnu að jafnaði um mánuð að ljúka við
hvert olíumálverk og hún málar nær eingöngu innandyra. „Það
er ekki auðvelt að mála úti í rokinu hérlendis en ég prófaði
það einu sinni á Húsafelli. Það var svo mikið mý að setja
þurfti net yfir höfuðið á mér. Til að ég gæti málað var síðan
gert gat á netið. Það hefur verið sjón að sjá!“
Hún hlær.
Yndislegt að vera aftur í skóla
Edda Heiðrún byrjaði að mála í olíu en fljótlega sneri hún sér
að vatnsuppleysanlegum olíulitum. Derek segir þá í eðli sínu
eins og olíuliti, þeir lykti bara ekki eins mikið. Þá hefur hún
einnig málað töluvert með venjulegum vatnslitum. Edda Heið-
rún hefur bæði góða aðstöðu á Grensásdeildinni og hjá MS-
félaginu, þar sem Anna María Harðardóttir listmeðferðarfræð-
ingur er henni innan handar. Þá sækir Edda Heiðrún tíma í
módelteikningu í Myndlistarskóla Reykjavíkur en þar hafði
hún frumkvæði að því að stofna tilraunastofu í myndlist fyrir
hreyfihamlaða. „Ég hef ofsalega gaman af þeim tímum, það er
yndislegt að vera komin aftur í skóla.“
Derek segir Eddu Heiðrúnu hafa verið ótrúlega fljóta að
uppgötva aðferðina og eðli litanna og metnaður hennar sé mik-
ill. „Hún málar stórar myndir sem erfitt er að mála og heldur
hvergi aftur af sér. Edda Heiðrún tekur mjög vel leiðsögn, ég
gæti ekki hugsað mér betri nemanda.“
Fleiri hafa séð málarann í Eddu Heiðrúnu. „Auður Ava
Ólafsdóttir rithöfundur og vinkona mín sagði á sínum tíma við
mig, líklega fyrir meira en tuttugu árum, að ég væri á kol-
rangri hillu í lífinu. Ég ætti að vera listmálari. Ég hló bara að
henni þá enda átti leiklistin hug minn allan. En spíra ekki öll
fræ um síðir?“ spyr Edda Heiðrún.
Þess má geta að Auður Ava er menntaður listfræðingur.
Afköst Eddu Heiðrúnar hafa verið mikil. Hún hefur haldið
nokkrar sýningar á verkum sínum, sú síðasta var opnuð í
Þjóðmenningarhúsinu í byrjun þessa mánaðar og stendur til
28. febrúar 2013. Þá komu á dögunum út tvær bækur með
vatnslitamyndum Eddu Heiðrúnar við ljóð vinar hennar, Þór-
arins Eldjárns, „Vaknaðu, Sölvi“ og „Ása og Erla“.
Næsta sýning verður í Ráðhúsi Reykjavíkur 13. júlí á næsta
ári, samsýning með Tom Yendell, formanni Bretlandsdeildar
The Association of Mouth and Foot Painters. Í tengslum við
sýninguna verða bæði fyrirlestur og sýnikennsla.
Edda Heiðrún segir viðtökurnar hafa komið sér á óvart eftir
að hún fór að sýna verk sín opinberlega. „Fólk hefur verið já-
kvætt í minn garð og forvitið að sjá mig vinna.“
Og málverkið auðgar líf hennar. „Ég hef stefnu með þessu,“
útskýrir Edda Heiðrún. „Strax og ég vakna á morgnana fer ég
að velta fyrir mér myndbyggingu og spá í litina. Það gefur líf-
inu gildi.“
Hún segir möguleikann til listsköpunar nauðsynlegan í
hverju samfélagi. „Heilbrigðis- og menntakerfið þurfa vita-
skuld að vera í lagi í öllum samfélögum, eins löggæslan, en
fólk þarf líka að hafa val um menningu, listir, vísindi og trú.
Það eru þessir fjórir þættir sem gera hversdaginn þess virði
að lifa honum.“
Að sögn Eddu Heiðrúnar er þetta ekki síður mikilvægt fyrir
þá sem glíma við veikindi en hina sem heilbrigðir eru. „Grens-
ás stefnir að því að koma öllum aftur út í lífið og þess vegna
er brýnt að fólk fái tækifæri til að mennta sig til þess sem það
þráir.“
Hvorki sósíalismi né kapítalismi
Hinar stóru línur eru henni bersýnilega hugleiknar. „Ég hef
verið að horfa á þætti á BBC sem fjalla um fátækt í þróun-
arríkjunum og þar kemur fram að við Vesturlandabúar neitum
að borga þessu fólki laun og getum ekki lengur keypt vörurn-
ar sem við erum að láta það framleiða. Hvorki sósíalisminn né
kapítalisminn hafa leitt af sér kerfi sem gengur upp. Sósíalism-
inn lamar framtak einstaklingsins og í kapítalismanum breytist
það að græða mjög auðveldlega í græðgi á kostnað hinna fá-
tæku. Þeir sem hafa möguleika eiga að græða upp þjóðfélagið
en ekki tapa sér í græðgi. Peningar eru eins og vatnið; leita
alltaf í sprungurnar þangað til steinninn molnar.“
Spurð hvaða stefnu hún sé að tala fyrir veltir Edda Heiðrún
vöngum. „Ég veit það ekki,“ segir hún síðan. „Ef til vill mann-
úðarstefnu.“
Þrátt fyrir þessa greiningu kveðst hún ekki vera pólitísk.
„Ég var mjög pólitísk þegar ég var yngri en fór síðan yfir í
listirnar. Það er einfaldlega mannúðlegra. Maður er alltaf nem-
andi í listum, eins og í lífinu sjálfu. Við systkinin erum öll list-
ræn, fengum þannig uppeldi. Við lærðum á hljóðfæri og að
Edda Heiðrún nostrar við olíumálverk í smiðju endurhæfingardeildarinnar á Grensási. Hún undirbýr nú sýningu í Ráðhúsinu næsta sumar.
PI
PA
R\
TB
W
A
-S
ÍA
-1
23
55
6