Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.01.2013, Blaðsíða 44

44 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27.1. 2013
E
kki er vitað hvar bókmenntalegir
kvarðar eru samþykktir, en hitt er
víst að þeir þykja álíka óskeikulir og
fornar samþykktir kirkjuþinga kaþ-
ólskra, blessaðar af páfanum, þóttu
áður. Og þannig vill til að í bók-
menntum hefur stundum verið talað um páfa, sem
geta úrskurðað um hvort verk séu góð eða vond.
Þeim úrskurðum verður ekki áfrýjað. Jafnvel ótví-
ræð afstaða almennings, sem birtist í sölutölum bóka
og lestrartölum bókasafna, þykir ekki marktæk.
Þegar það rithöfundalega réttlætismál að greiða höf-
undum fyrir útlán á bókasöfnum náði loks fram að
ganga var ákveðið að greiðslur fyrir útlán bóka vin-
sælla höfunda skyldu að mestu leyti ganga til „góðra
höfunda“, sem skrifað höfðu bækur sem notendur
safnanna höfðu heimskast til að fá ekki til láns og
lesturs. Þessi stefna „kallaðist á“ við ákvarðanir um
að kaupa jafnan flest eintök af bókum góðra höfunda
en færri af bókum hinna. Það varð til þess að langur
biðlisti myndaðist eftir bókum vinsælla en vondra
höfunda. En á móti kom, sem ekki má vanmeta, að
bækur góðu höfundanna geymdust vel og eru enn
eins og nýjar, á meðan engin eða aðeins velkt eintök
eru til af bókum vondu höfundanna. Fróðleiksmenn
um bókmenntir gætu því bent á, og í leiðinni „kallast
á“ hver við annan, að þetta sýnir auðvitað að góðar
bókmenntir endast en þær vondu velkjast.
Flokkanir fortíðar
Einhverjir hafa haldið því fram að forðum hafi það
mestu ráðið um hvort bækur væru góðar og slæmar
hvert höfundurinn hallaði sér í pólitískum efnum, í
bókunum sjálfum eða á mannamótum. Vitrir menn
og fróðir svara því til, að þótt slíkt tal sé einkum
ýkjur þá séu sannleikskornin í því að auki tengd
kaldastríðinu, órum þess og undrum. Hinir muldra
þá, að þótt kalda stríðið sé á bak og burt hafi ekki
allir órar þess né undur slegist í för með því. Og svo
voru og eru gæðin iðulega bundin við bókaflokka.
Betri bækur, raunveruleg skáldverk, standa sér á
einum stað, en annað á hinum. Sumt eru reyfarar
og sumt aðeins afþreyingarbókmenntir, og fer
stundum saman. Sagt er að slíkar bækur lesi menn
sér til hvíldar eða skemmtunar, sem sé óþarfi að
finna að, en ekki til endurnæringar og andlegra
átaka.
Vitrir menn og fróðir viðurkenna þó, þegar vel
liggur á þeim, að ekki sé hægt að útiloka að góð
skáldverk lesi menn einnig sér til hvíldar og afþrey-
ingar, en þá verði menn að búa yfir nægilegum bók-
menntalegum þroska, og vera með bókmenntaleg
móttökuskilyrði. Það er alls ekki víst að nein af
þessum bókmenntalegu viðhengjum geri mönnum
til og ekki er útilokað að þau komi að gagni. Hitt er
staðreynd að allur fjöldinn gerir lítið með þennan
þátt og það er svo heppilegt, að þeim sem gera mest
með hann þykir það fálæti fremur styrkja sinn mál-
stað en hitt.
Margir höfundar liggja ekki á því að þeirra bók-
um sé ekki endilega ætlað mikið lengra líf en vor-
flugunni. Líði lesendum þeirra bærilega þá stund
sem þeir blaða í bókinni sé rithöfundarmetnaðinum
fullnægt. Sú fullnæging fáist meira að segja stund-
um á því augnabliki sem bókin sé borguð við kass-
ann eða á tölvunni. Það sé auðvitað aðeins örskots-
stund, en það á við á öðrum sviðum lífsins líka. Og
aldrei sé hún svo stutt að hún hressi ekki.
Aðrar bækur eru taldar lifa lengur. Þær fá að
vera í bókaskápnum, á heimilum þar sem slíkar for-
tíðarmublur eru enn til, eftir lestur eða bíða lesturs
eftir atvikum. Svo eru þær sem fá að lifa í hinum
hátimbraða heimi bókmenntapáfanna og hvergi
nema þar, en það þykir þó unaðsleg eilífðartilvera
fyrir hverja bók og höfund hennar.
Sumar bækur verða að bíómyndum og þótt óvíst
sé að bókinni sé greiði gerður með því, getur höf-
undurinn oftast vel við unað. Og sumar bækur heið-
rast með því að sniðugir menn eru með bút úr þeim
á vörunum og vitna óspart til þegar tækifæri gefst.
Meira að segja gamlir reyfarar geta fengið slíka
upphefð og eru þá kannski einnig, aldurs síns vegna
og lífsseiglu, komnir með annan fótinn inn fyrir dyr
í hinn bókmenntalega helgidóm. Fleygar setningar
fiðlufiktarans Sherlocks Holmes við trúfasta
tryggðartröllið dr. Watson eru dæmi um þetta og
raunar ummæli snillingsins við aðra en lækninn:
Hin undar-
lega hegðun
hundsins
um nóttina
* Einhverjir hafa haldið því framað forðum hafi það mestu ráðiðum hvort bækur væru góðar og
slæmar hvert höfundurinn hallaði
sér í pólitískum efnum, í bókunum
sjálfum eða á mannamótum.
Reykjavíkurbréf 26.01.13