Morgunblaðið - 25.07.2013, Blaðsíða 12

12 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. JÚLÍ 2013
Þar sem að gervihnattabúnaðurinn fæst
ALVÖRU
MÓTTAKARAR
MEÐ LINUX
ÍSLENSK VALMYND
Auðbrekku 3 ~ 200 Kópavogur ~ Sími: 564 1660 ~ oreind.is
25
1988-2013
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Umtalaðir dómar Hæstaréttar vegna gengis-
lána á síðustu misserum hafa leitt til óraun-
hæfra krafna um að lánin skuli endurreiknuð
frá lántökudegi til dómsuppkvaðningar í við-
komandi málum með neikvæðum raunvöxtum.
Þetta er mat Helga Sigurðssonar hæstarétt-
arlögmanns, en hann var lögmaður Lands-
bankans í máli Plastiðjunnar gegn bankanum
sem Hæstiréttur dæmdi hinn 30. maí sl.
Slíkar kröfur séu í raun kröfur um neikvæða
raunvexti sem lánveitendur væru að borga með
lánum sínum sem bitni á öðrum viðskiptavinum
og auki enn á misræmi á milli þeirra sem tóku
verðtryggð lán í íslenskum krónum og þeirra
sem tóku áhættu á gengi íslensku krónunnar.
Verði til dæmis vísað til aðferðar í máli
Borgarbyggðar gegn Arion banka sé það ígildi
þess að gera kröfu um neikvæða raunvexti.
Telur Helgi jafnframt að það leiði af gengis-
dómum Hæstaréttar að lántakar geti ekki gert
kröfu um greiðslur vegna gengislána, nema því
aðeins að þeir hafi áður greitt vexti sem eru
umfram óverðtryggða seðlabankavexti á tíma-
bilinu sem um ræðir.
Með sama hætti geti lánveitendur eftir
endurútreikning á nýjum höfuðstól með seðla-
bankavöxtum ekki gert kröfur um viðbótar-
greiðslur vegna vaxta fyrir liðinn tíma, þegar
fullnaðarkvittun hefur verið gefin út. Er það
mat Helga að upphæðir hlaupi á milljörðum
sem hér séu í húfi vegna þessara og annarra
túlkunaratriða í gengisdómum Hæstaréttar.
Miðað sé við óverðtryggða vexti SÍ
Helgi rifjar upp að Hæstiréttur hafi marg-
sinnis staðfest þá niðurstöðu að miða eigi við
óverðtryggða seðlabankavexti þegar um er að
ræða lán í íslenskum krónum sem bundin voru
gengi tiltekinna erlendra gjaldmiðla, enda sé
slík verðtrygging ólögmæt, en slík lán eru
gjarnan nefnd gengistryggð lán til styttingar.
Þá væri ekki hægt að miða við vaxtaprósentu
slíkra lána, enda hefðu þau tengst órjúfanlega
gengistryggingunni. Í staðinn yrði að horfa til
lægstu vaxta á íslenskum markaði, þ.e. óverð-
tryggðra seðlabankavaxta.
Í máli Lýsingar gegn Guðlaugi Hafsteini Eg-
ilssyni (nr. 471/2010), komst Hæstiréttur að
þeirri samhljóða niðurstöðu að gengislán
skyldu bera óverðtryggða vexti Seðlabankans
frá lántökudegi. Var það meðal annars rökstutt
með því að ekki væri löglegt að miða við Libor-
vexti, „enda lægi fyrir í málinu að á milli-
bankamarkaði í London hefðu aldrei verið
skráðir vextir af lánum í íslenskum krónum“. Í
máli Sigurðar Hreins Sigurðssonar og Mariu
Elviru Mendez Pinedo (nr. 600/2011) hafi verið
fallist á að kröfuhafi gæti ekki eftir endurút-
reikning með vöxtum Seðlabanka Íslands kraf-
ist viðbótargreiðslu vegna vaxta fyrir þann
tíma sem liðinn er og gefin hefur verið fulln-
aðarkvittun fyrir.
Vikið er að því í niðurstöðu Hæstaréttar að
lántakar hefðu staðið skil á afborgunum láns-
ins, sem var upphaflega 19,2 milljónir og átti að
greiðast niður með 120 afborgunum, og er það,
ásamt sjónarmiði um öryggi í viðskiptum, not-
að til rökstuðnings fyrir því að víkja bæri frá
þeirri meginreglu að kröfuhafi, sem fengið hafi
minna greitt en hann átti rétt á í lögskiptum við
skuldara, eigi tilkall til viðbótargreiðslu.
Skiptar skoðanir í Hæstarétti
Bæði meirihluti og minnihluti Hæstaréttar
vísaðu til dóms 471/2010, þ.e. í máli Lýsingar
gegn Guðlaugi Hafsteini, um að miða bæri við
vexti Seðlabanka Íslands frá upphafi kröfunnar
en meirihlutinn taldi hins vegar að kröfuhafinn
gæti ekki eftir endurútreikning samkvæmt
seðlabankavöxtum gert kröfur um viðbótar-
greiðslur vegna vaxta fyrir liðinn tíma vegna
útgáfu fullnaðarkvittana. Í máli Borgar-
byggðar gegn Arion banka (nr. 464/2012) hinn
18. október 2012 komst Hæstiréttur að þeirri
niðurstöðu að eftirstöðvar 200 milljón króna
gengisláns sem sveitarfélagið tók hjá bank-
anum skyldu vera 128,95 milljónir króna. Telur
Helgi að fordæmisgildi þessa mál sé takmarkað
þar sem ágreiningurinn snerist fyrst og fremst
um það hvort víkja ætti til hliðar meginregl-
unni um fullar efndir, þ.e. um viðbótargreiðslu
til lánveitanda eftir útreikning á grundvelli
seðlabankavaxta. Þá hafi ekki verið gerður
ágreiningur um útreikninga á aðalkröfu Borg-
arbyggðar, að undanskildum þeim sjónar-
miðum sem leiða af lögum nr. 151/2010.
En til upprifjunar er þar vísað til laga um
breytingu á lögum um vexti og verðtryggingu,
laga um aðgerðir í þágu einstaklinga, heimila
og fyrirtækja vegna banka- og gjaldeyris-
hrunsins og laga um umboðsmann skuldara.
Eru hér á ferð svonefnd Árna Páls-lög.
Þannig hafi til dæmis ekki verið byggt á því
að miða ætti við væntingar skuldara um stöðu
lánsins, sem yfirleitt komi fram á greiðsluseðl-
um. Í gengislánadómum Hæstaréttar hafi mik-
ið verið lagt upp úr væntingum greiðanda. Það
leiði af réttarfarsreglum að Hæstiréttur geti
ekki byggt á öðrum málsástæðum en teflt er
fram í málinu.
Lengd lánstímans skipti ekki máli
Þriðja málið fyrir Hæstarétti, sem Helgi tel-
ur að skipti mestu máli við uppgjör á gengis-
lánum, er mál Plastiðjunnar gegn Landsbank-
anum, en hann var lögmaður bankans.
Í málinu hafi því verið slegið föstu að lengd
lánstíma skipti ekki máli við mat á gildi fulln-
aðarkvittana, að minnsta kosti þegar um jafn-
greiðslulán er að ræða, eins og eldri fordæmi
höfðu gefið til kynna. Hins vegar hafi fjárkröfu
Plastiðjunnar verið hafnað.
Hæstiréttur kvað upp dóm í málinu hinn 30.
maí sl. og rifjar Helgi upp að málsatvik séu í
stuttu máli þau að Landsbankinn taldi rétt að
endurreikna gengislán Plastiðjunnar sam-
kvæmt óverðtryggðum seðlabankavöxtum,
með vísan til dóms Hæstaréttar í september
2010 í máli Lýsingar gegn Guðlaugi Hafsteini.
Lánið var jafngreiðslulán og taldi bankinn að
með því að reikna með óverðtryggðum seðla-
bankavöxtum afturvirkt kæmi ýmist fram
skuld eða inneign hjá lántaka eftir afborgun
hverju sinni og skyldi mismunurinn færður inn
á veltureikning, til skuldar eða til tekna eftir at-
vikum. Þessu mótmælti Plastiðjan og krafðist
þess að viðurkennt yrði við endurútreikning
lánsins að óheimilt væri að krefjast frekari
greiðslna en þegar hefðu verið inntar af hendi.
Gerði Plastiðjan jafnframt kröfu um að Lands-
bankinn greiddi mismun þeirra greiðslna sem
inntar hefðu verið af hendi og fjárhæða sem til-
greindar voru í endurútreikningi á láninu,
„vegna þeirra gjalddaga sem sá mismunur var
félaginu í hag“, eins og segir í dómnum.
Sagði þar jafnframt að horfa bæri hjá áður-
nefndri meginreglu kröfuréttar, að kröfuhafi,
sem fengið hafi minna greitt en hann átti rétt til
í lögskiptum við skuldara, eigi tilkall til
viðbótargreiðslu, enda lægi fyrir ígildi fulln-
aðarkvittana fyrir hverri greiðslu Plastiðj-
unnar. Þá stæði það nær bankanum „að bera
áhættu af þeim mistökum sem hefðu leitt til
þess að vextirnir hefðu verið vangreiddir“. Var
það niðurstaða Hæstaréttar að Landsbankinn
gæti því ekki krafið Plastiðjuna um viðbótar-
greiðslur eftir endurútreikning með vöxtum
Seðlabanka Íslands vegna þegar greiddra
vaxta aftur í tímann.
Er nánar fjallað um niðurstöðu Hæstaréttar
í málinu í greininni hér fyrir neðan.
Takmarkað fordæmi gengisdóma
 Hæstaréttarlögmaður telur að fara verði varlega í að draga ályktanir af gengisdómum Hæsta-
réttar  T.d. sé lítið fordæmisgildi í máli þar sem neikvæðir raunvextir voru reiknaðir á eftirstöðvar
Morgunblaðið/Kristinn
Lögmaður Helgi Sigurðsson hæstaréttarlögmaður starfar hjá lögfræðistofunni Lagastoð.
Eins og fram kemur í niðurlagi
greinarinnar hér fyrir ofan var það
niðurstaða Hæstaréttar í máli
Plastiðjunnar gegn Landsbank-
anum að bankinn gæti ekki krafið
fyrirtækið um viðbótargreiðslur
eftir endurútreikning með vöxtum
Seðlabanka Íslands vegna þegar
greiddra vaxta aftur í tímann.
Var vísað til máls Sigurðar Hreins
og Elviru Mendez gegn Frjálsa fjár-
festingarbankanum og máls Borg-
arbyggðar gegn Arion banka um að
ekki væri „með almennum lögum
unnt að hrófla svo að íþyngjandi
[...] með afturvirkum hætti við rétt-
arreglum um efni skuldbindinga og
greiðslur skulda frá því sem gilti
þegar til þeirra hefði verið stofnað
og af þeim greitt“.
Hæstiréttur féllst hins vegar ekki
á fjárkröfu Plastiðjunnar á grund-
velli mismunar þeirra greiðslna
sem inntar hefðu verið af hendi og
fjárhæðum sem tilgreindar voru í
endurútreikningi á láninu, enda
hefði Plastiðjan að öllu samanlögðu
ekki ofgreitt af skuldinni. Telur
Helgi að í því felist fordæmi og að
eðlilegt sé að horfa til niðurstöðu í
því máli um eftirstöðvar kröfunnar
áður en farið er að horfa til annarra
fordæma þar sem útreikningum var
ekki mótmælt. Niðurstaða málsins
feli það í sér að reikna eigi lánið
með seðlabankavöxtum og draga
frá innborganir. Sú fjárhæð sem þá
standi eftir
myndi eftir-
stöðvar lánsins.
Lánveitandi
geti ekki eftir
endurreikning
með seðla-
bankavöxtum
krafist
viðbótar-
greiðslu vegna vaxta fyrir þann
tíma sem liðinn er og gefinn hefur
verið fullnaðarkvittun fyrir. Með
sama hætti eigi lántaki ekki frekari
kröfur á lánveitanda, nema hann
hafi greitt meira en sem nemur
seðlabankavöxtum á tímabilinu. Í
slíkum tilvikum myndi hann vænt-
anlega ekki kæra sig um að miða
við fullnaðarkvittanir.
Helgi bendir á að daginn eftir að
Plastiðjudómurinn féll, 30. maí sl.,
þ.e. föstudaginn 31. maí sl., hafi
Hæstiréttur komist að þeirri niður-
stöðu í tveim málum (nr. 327/2013
og nr. 328/2013) að endurreikna
bæri gengislán með óverðtryggðum
seðlabankavöxtum.
Af öllu ofansögðu telur Helgi því
að fara þurfi varlega í að draga for-
dæmisgildi af gengislánadómum
Hæstaréttar við mat á því hverjar
séu eftirstöðvar lánsins. Kröfur um
neikvæða raunvexti geti að hans
mati aldrei samrýmst réttmætum
væntingum lántaka eða eðlilegu
réttarumhverfi lánveitenda.
VÍSAÐ TIL MÁLS LANDSBANKANS GEGN PLASTIÐJUNNI
Kröfur lántaka óraunhæfar