Morgunblaðið - Sunnudagur - 12.01.2014, Blaðsíða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12.1. 2014
Heilsa og hreyfing
„Flugvélin virðist mjög einföld í fram-
kvæmd og er einstaklega skemmtileg. Eins
og með allar aðrar æfingar þá er mikilvægt
að framkvæma hana rétt til að hún skili til-
ætluðum árangri. Ef allir líkamshlutar eru í
réttri stöðu o.s.frv þá er hún ótrúlega
áhrifarík og erfið,“ segir Fannar Karvel,
íþróttafræðingur hjá Spörtu líkamsrækt.
Æfingin vinnur jafnt á jafnvægi og grunn-
styrk í kvið- og bakvöðvum og kemur upp
um stífleika í mjöðmum, baki og lærum.
„Stattu nú upp frá borðinu, slepptu kaffi-
bollanum og gerðu 20 endurtekningar á
hvorn fót, þetta er enn ein æfingin sem þú
mátt gera eins oft og þú vilt en fínt er að
miða við 20 endurtekningar á hvorn fót
2-3x á dag,“ segir Fannar án þess að blása
úr nös.
ÆFING DAGSINS
Flugvél
1 Stattu með annan fótinn örlítið frá gólfi oghinn alveg beinan. Hendur eru útréttar og
þumlar visa út á við.
2 Hallaðu þér rólega fram á við og beygðu fót-inn sem þú stendur í lítilega á sama tíma.
Tærnar á hinum fætinum eiga að visa niður í gólf.
3 Hallaðu þér eins langt fram og þú kemstmeð aftari fótinn beinan. Þegar þú kemst
ekki lengra skaltu hinkra við og halda stöðunni
áður en þú ferð rólega í upphafsstöðu.
Morgunblaðið/Rósa Braga
É
g hef reynt í mörg ár að koma því til
leiðar að sykrur og mjölvaefni í mat-
vælum verði kallað kolhydrat eða
kolhydröt en ekki kolvetni eins og all-
ir rita hver eftir öðrum um þessar mundir,“
segir Jónas en hann var áður aðalkennari í
lífrænni efnafræði í læknadeild við Háskóla
Íslands samhliða öðrum störfum.
„Þetta er mjög bagalegt
því allt innihald jarðolíu er í
raun kolvetni. Metan, bens-
ín, steinolía, jarðolía eða allir
alkanar eru þannig kolvetni
og því er rangt að tala um
kolvetni í tengslum við mat.
Það þarf ekki annað en að
lesa fréttir t.d. frá Dreka-
svæðinu til að sjá þetta.“
Jónas hefur lengi barist fyr-
ir þessum málstað en á árunum 1969-1980
reyndi hann að koma slíkri breytingu til leið-
ar með markvissum hætti en án árangurs.
Röng nafnagift og hæg þróun
Orðið kolhydrat vísar til efnasambanda sem
innihalda vatn en efnatáknið fyrir vetni er
hins vegar bókstafurinn „H“. „Kolhydrötin
hafa almenna formúlu CnH2nOn eða (CH2O)n,
en í seinni formúlunni má sjá að fyrir hvert
kolefnisatóm (C) er ein vatnssameind (H2O)
og þá er líka augljóst, að nöfnin eru kolhy-
dröt en ekki kolvetni, þótt venjan hafi verið
önnur í íslenskri umræðu,“ segir Jónas.
Hann kann enga eina skýringu á þessari
röngu nafnagift hér á landi en hugsanlega
má rekja hana til þess hversu seint kornmeti
barst til Íslands í samanburði við aðrar þjóðir
í Evrópu.
„Lengi vel var fita og prótein meginuppi-
staðan í íslensku mataræði líkt og hjá Græn-
lendingum. Hér var loftslagið almennt of kalt
fyrir framleiðslu á kornafurðum og því neyttu
Íslendingar fyrst og fremst dýraafurða en
ekki plöntuafurða. Á sama tíma voru erlendir
menn að rækta margar tegundir af korni og
vinna við kornmeti var veigamikill þáttur í lífi
þeirra og menningu.“
Hann telur að neysla á byggi hafi farið
vaxandi hér á landi á átjándu öld. „Á 19. öld
var neysla landsmanna á korni eða mjölva
orðin svipuð og nú er. Þannig hefur mataræði
okkar í auknum mæli líkst því sem tíðkast
hjá öðrum þjóðum en þrátt fyrir það er þetta
nafnarugl við lýði hér á landi.“
Meginflokkur matvæla og efna
Jónas segir kolhydröt vera efnafræðilegt heiti
fyrir meginefnaflokk matvæla og því er mik-
ilvægt að kalla hlutina réttum nöfnum.
Hann segir kolhydrötin í korni (hveiti, hrís-
grjónum, byggi og rúgi) vera í sterkju eða
fjölglúkósaástandi. Það er þessi sama sterkja
sem hefur verið ranglega kölluð kolvetni í
bókum og skrifum um langt skeið hér á Ís-
landi.
„Þessi flokkur hefur mestan hluta orkunn-
ar í mat Íslendinga. Hann nær yfir 45-50% af
allri orku sem kemur úr matvælum Íslend-
inga og upp í 82% af allri matvælaorku íbúa í
Rúanda.“ Hann segir bruna kolhydrata
(fjölglúkósa) mynda megnið af orku í mat
allra þjóða.
„Fjölglúkósi er einnig meginuppistaða í öllu
korni heims og einnig í öðrum plöntu-
matvælum eins og grænmeti og ávöxtum. Ein
tegund glúkósa er meira að segja meginuppi-
staðan í öllu timbri og grasi jarðar, hvorki
meira né minna.“ Þá eru bækur og blöð að
mestu úr fjölglúkósa og mörgum þykir und-
arlegt að átta sig á því að við lifum og hrær-
umst í slíkum glúkósaheimi að sögn Jónasar.
Eftir að sterkjan (fjölglúkósi) hefur verið
melt í meltingarfærum manna og dýra, þá fer
hún auðveldlega og skjótt inn í efnaferli í
frumum líkamans og oxast í koltvíoxíð og
vatn og framkallar orku. „Glúkósinn er eins
og bensín fyrir menn og dýr og þessi efna-
breyting er aðalkyndingin og aðalorkugjafinn
í líkömum manna.“
Kolvetnalausir kúrar eru slæmir
Jónas telur núverandi umræðu um kolvetni
vera villandi og segir bækur sem fjalla um
kolvetnalausan mat að sínu mati varasamar.
„Kolhydratalaus matur veitir ekki eins góða
saðningu og venjulegur matur. Þess vegna er
eins líklegt að fólk borði meira af honum til
þess að öðlast saðningu. Ef líkaminn er svelt-
ur af slíkum sykrum getur verið hætta á
aukningu á líkum á hjarta- og æðavanda-
málum. Auk þess er ekki vitað hver áhrifin
eru á heilann. Þau kunna að vera neikvæð og
valda minni heilavirkni því sykrurefnin eru
hinn eðlilegi orkugjafi heilans,“ segir Jónas.
HEFUR BARIST Í 45 ÁR FYRIR MÁLSTAÐNUM
Kolvetna-umræða
á villigötum
Matvælasérfræðingar tala oft um kolvetni í opinberri umræðu. Þetta er rangt að mati doktors í
efnaverkfræði enda finnast kolvetni undir yfirborði jarðar sem olía eða jarðgas.
* Aðalmáli skiptir, að íslenskæska verði ekki áfram látin lesa
þetta allt vitlaust um alla framtíð. Í
öllum öðrum tungumálum, sem ég
veit um, er mjölvaefni og sykrur
kallað kolhydrat en ekki kolvetni,“
segir Jónas og nefnir ensku,
dönsku, þýsku, og fleiri tungumál
sem dæmi.
* Grænlendingar og inúítar íKanada neyta sumir kolhydrats-
lauss matar vegna mikils dýra-
afurðaáts að sögn Jónasar. „Þeir
eru búnir að gera það í langan
tíma og hafa aðlagast þeim að-
stæðum. Auk þess sem þeir hafa
vanið sig á mikla líkamlega
áreynslu. Af þessum ástæðum lúta
þeir öðrum lögmálum en er hátt-
að um t.d. kyrrsetumenn í Evrópu
eða N-Ameríku.“
DOKTOR JÓNAS BJARNASON, EFNAVERKFRÆÐINGUR, SEGIR RANGT AÐ
TALA UM KOLVETNI Í TENGSLUM VIÐ MAT OG VILL TAKA UPP
ALÞJÓÐLEGA ORÐIÐ KOLHYDRAT Í STAÐINN. HANN ER EINNIG
MÓTFALLINN SVOKÖLLUÐUM KOLVETNAKÚRUM SEM HAFA VERIÐ
VINSÆLIR SÍÐUSTU MISSERI.
Jón Heiðar Gunnarsson jonheidar@mbl.is
Jónas
Bjarnason
Frá 1. janúar 2014 eru tannlækningar gjaldfrjálsar fyrir 3 ára börn og börn á aldrinum 10 til 17
ára. Greiðsluþátttaka sjúkratrygginga er háð því að börnin séu skráð hjá heimilistannlækni og
því eru foreldrar hvattir til að skrá barn/börn á www.sjukra.is. Nauðsynlegt er að borga
2.500 kr. árlegt komugjald og mælt er með skráningu barns hjá tannlækni við eins árs aldur.
Gjaldfrjálsar tannlækningar fyrir börn