Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.07.2014, Blaðsíða 32

Græjur
og tækni
Líf á öðrum hnöttum
AFP
AFP
*Vísindamenn telja mestar líkur á því að finna lífannars staðar í alheiminum á plánetum þar sembæði vatn og haf er að finna. Frá því að Kepler-sjónaukinn var sérstaklega notaður til að leitaað byggilegum plánetum hefur NASA fundið1.739 plánetur í vetrarbrautinni sem mögulegageta stutt við líf. Miðað við stærð alheimsins má
nærri því bóka það að líf sé að finna annars stað-
ar en á jörðinni, en hvar er stóra spurningin.
N
ýr kafli í sögu geim-
rannsókna og geim-
ferða var opnaður fyrir
rúmum 45 árum, þegar
Neil Armstrong og Buzz Aldrin
stigu fyrstir manna fæti á tunglið
um mitt ár 1969. Ári áður höfðu
áhafnarmeðlimir Apollo 8 verið
fyrstu mennirnir til að komast á
braut um tunglið og sjá fjærhlið
þess. Gífurlegir áfangar höfðu því
náðst á skömmum tíma og Banda-
ríkin komin í forustu í geimkapp-
hlaupinu við Sovétríkin. Kapp-
hlaupið til tunglsins var nefnilega í
eðli sínu pólitískt enda hörð sam-
keppni milli hins frjálsa heims með
Bandaríkin í forustu og alræðisríkj-
anna í austri undir hatti Sovétríkj-
anna.
Framan af höfðu Sovétmenn
vinninginn í kapphlaupinu enda
fyrstir til að senda gervitungl á
sporbraut um jörðina og fyrstir til
að senda mann út í geiminn.
Bandaríkin og ekki síst bandaríska
geimferðastofnunin, NASA, hlutu
því uppreisn æru þegar Neil Arm-
strong steig fyrstu skrefin á tungl-
inu og gerði afrekið m.a. ódauðlegt
með orðunum: „That’s one small
step for a man, one giant leap for
mankind“ eða: „Lítið skref fyrir
mann en risastökk fyrir mann-
kynið.“
Þorðu að láta sig dreyma
Þegar haft er í huga að flestir
snjallsímar í dag búa yfir meiri
reiknigetu en geimflaugin sem bar
fyrstu mennina til tunglsins er ekki
hægt að draga neina aðra ályktun
en þá að ferðin hafi verið algjör
glæfraför. Óteljandi hlutir gátu far-
ið úrskeiðis og björgunarleiðangur
svo gott sem ómögulegur. Engu að
síður var stefnan sett á tunglið og
það var enginn annar en John F.
Kennedy, 35. forseti Bandaríkj-
anna, sem í stefnuræðu sinni á
sameiginlegu þingi Bandaríkjanna
árið 1961 lýsti því yfir að Banda-
ríkin myndu senda mann til tungls-
ins og til baka fyrir lok áratug-
arins.
Það má segja að skýr stefna og
háleitir draumar manna sem vissu
hvað þeir vildu og hvert þeir ætl-
uðu hafi gert Bandaríkjamönnum
kleift að verða fyrstir þjóða til að
senda mannaða leiðangra til tungls-
ins.
Vísindalegt afrek ferðanna
Geimferðirnar til tunglsins voru
ekki einungis farnar með það að
markmiði að skáka Sovétríkjunum,
því vísindalegt gildi þeirra var mik-
ið. Í sex mönnuðum ferðum á ár-
unum 1969 til 1972 voru sendir tólf
geimfarar til tunglsins og söfnuðu
þeir 382 kg af tunglsteinum og
grjóti sem komið var með til baka
til jarðar. Rannsóknir á þeim stein-
um hafa gefið okkur nokkuð áreið-
anlegar vísbendingar um aldur
tunglsins og uppruna þess. Sökum
þess að tunglið er jarðfræðilega
óvirkt og hefur verið í milljarða ára
er að finna þar mun eldri steina en
finna má á jörðinni en þeir gefa
vísindamönnum vísbendingar um
aldur sólkerfisins og einnig mik-
ilvægar upplýsingar um jörðina.
Þá var komið fyrir ýmsum
tækjabúnaði á tunglinu sem not-
aður hefur verið við ýmsar rann-
sóknir, s.s. jarðskjálftamælar og
önnur tæki. Framlag tunglferðanna
til vísinda hefur því verið mikið.
Í desember árið 1972 lenti síð-
asta mannaða geimflaugin á tungl-
inu og hefur ekkert ríki síðan sent
mannað geimfar til tunglsins. Hluti
af ástæðunni er eflaust kostnaður-
inn en flaugarnar sem báru geim-
farana kölluðust Saturn V og voru
110 metrar á lengd eða tæpum 40
metrum hærri en Hallgrímskirkja.
Þrátt fyrir að tunglið sé ekki í sigt-
inu lengur beinast augu manna að
plánetunni Mars og vonandi kom-
umst við þangað og til baka með
mönnuð geimför.
Tunglferðirnar
FYRIR NÁKVÆMLEGA VIKU VORU LIÐIN 45 ÁR FRÁ ÞVÍ
FYRSTA MANNAÐA GEIMFARIÐ LENTI Á TUNGLINU OG ÚT
STIGU ÞEIR NEIL ARMSTRONG OG BUZZ ALDRIN. AT-
BURÐURINN ÁTTI EFTIR AÐ MARKA KAFLASKIL Í GEIM-
RANNSÓKNUM OG VERA INNBLÁSTUR FYRIR FRAMTÍÐ-
ARLEIÐANGRA ÚT Í GEIMINN.
Vilhjálmur Andri Kjartansson vilhjalmur@mbl.is
Árið 1969 stigu Bandaríkjamennirnir Neil Armstrong og Buzz Aldrin fyrstir manna fæti á tunglið.
Saturn V eldflaugin var 110 metrar á hæð eða 40m hærri en Hallgrímskirkja.
Bandaríski heraflinn hefur það
sem af er þessari öld og lengst af
á síðustu öld getað státað af því að
vera skrefi á undan andstæðingum
sínum. Lykillinn hefur oftar en
ekki verið fólginn í því að hugsa
út fyrir boxið og finna nýjar og oft
á tíðum frumlegar lausnir til að ná
og halda yfirburðum yfir önnur
herveldi. Ætla má að einungis
brot af þeim hugmyndum sem
koma fram til að efla styrkja her-
mátt Bandaríkjanna verði að veru-
leika en rata þó í skýrslur og
minnisblöð. Árið 1959 var gerð
100 blaðsíðna skýrsla um eftirlits-
stöð á tunglinu. Skýrslan sem
leynd var nýlega aflétt af ber
nafnið „Project Horizon“ og var
hugmyndin sú að eftirlitsstöð á
tunglinu gæti fylgst með sam-
skiptum á jörðinni. Einnig kom til
greina að setja upp vopnakerfi á
tunglinu sem gæti hæft skotmörk
á jörðinni eða í geimnum. Jafn-
framt voru uppi áætlanir um að
prófa kjarnorkuvopn á tunglinu.
Allar þessar hugmyndir komu þó
heilum áratug áður en Bandaríkj-
unum tókst að lenda með menn á
tunglinu.
Eftirlitsstöð á tunglinu
KJARNORKUTILRAUNIR
Marga hefur dreymt um að heimsækja tunglið, gista og borða góðan mat.
Væntingar voru miklar eftir fyrstu
tunglferðina og bjuggust eflaust
margir við því að byggðar yrðu
geimstöðvar úti í geimnum sem al-
menningur gæti heimsótt. Aðrir sáu
fyrir sér að fljótlega yrði stefnt að
því að kom fyrsta mannaða geim-
farinu til Mars en raunin varð önnur.
Heldur dró úr geimkapphlaupinu
eftir fyrstu mönnuðu geimferðina til
tunglsins og í kjölfar falls Sovétríkj-
anna var pólitískur þrýstingur minni
í Bandaríkjunum. Með tilkomu
einkageirans í geimferðir og rann-
sóknir með fyrirtækjum á borð við
SpaceX og Virgin Galactic er kom-
inn nýr kraftur og bjartsýni sem
Buzz Aldrin hefur nýtt sér. Hann
hefur að undanförnu verið ötull tals-
maður þess að send verði mönnuð
geimför til Mars. Dr. Ellen Stofan,
einn helstu vísindamanna hjá
NASA, tekur undir þau sjónarmið
og segir stefnuna vera tekna á
mannaðar geimferðir til Mars.
NÆSTI KAFLI Í GEIMFERÐUM
Stefnt á mannaðar
geimferðir til Mars
NASA dreymir um að senda mann-
aðar geimflaugar til Mars.