Morgunblaðið - 13.08.2014, Blaðsíða 18

BAKSVIÐ
Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
Hann virkar stirðbusalegur og
kuldalegur þegar hann sækir Vest-
urlönd heim enda talar hann engin
erlend tungumál en er í essinu sínu á
hávaðasömum fjöldafundum í
heimalandinu og hefur nú náð tak-
markinu: Hinn sextugi Recep Tayy-
ip Erdogan hefur verið kjörinn for-
seti Tyrklands eftir 11 ára setu sem
forsætisráðherra. Mikill uppgangur
frá 2002, að meðaltali 5,6% árlegur
hagvöxtur og pólitískur stöðugleiki
eftir langa ókyrrð fyrri ára tryggðu
honum nær 52% atkvæða í forseta-
kosningum um helgina. Nái hann
endurkjöri eftir fimm ár munu Tyrk-
ir fagna 100 ára afmæli lýðveldisins
árið 2023 undir forystu hans.
Allra síðustu árin hafa reyndar
verið Erdogan erfið og mikil þátt-
Fyrrverandi götusali vill meiri völd
 Erdogan hyggst ekki verða til frambúðar bara valdalaust þjóðartákn á forsetastóli Tyrklands
 Mikill árangur í efnahagsmálum sagður hafa tryggt honum meirihluta í forsetakjörinu
taka verið í mótmælum gegn vax-
andi einræðistilburðum hans, spill-
ingu og tilraunum til að auka veg
heittrúaðra múslíma, m.a. með því
að ýta undir slæðuburð kvenna. Í
stjórnarskránni er áhersla á að rík-
isvaldið sé veraldlegt, ekki háð
reglum íslams. Þannig tilhögunar
krafðist landsfaðirinn og stofnandi
lýðveldisins, Kemal Atatürk. Erdog-
an hefur samt oftast reynt að fara
milliveg í þessum efnum.
Hann hefur hins vegar ekki hikað
við að leggja til atlögu við æðstu
menn hersins sem áratugum saman
sáu til þess að trúin ryddist ekki inn
í stjórnkerfið. Öðru hverju rændu
þeir völdum; lýðræðið í Tyrklandi
var veikt og oft hunsað.
Ekki af yfirstéttinni
Erdogan er sonur liðsmanns í
strandgæslunni, hann fæddist ekki
með silfurskeið í munni. Foreldrar
hans fluttu frá borg á Svartahafs-
ströndinni, Rize, til Istanbúl þegar
hann var 13 ára. Á unglingsárunum
seldi hann gosdrykki í fátækrahverf-
um Istanbúl til að næla sér í vasa-
peninga. Um hríð var hann atvinnu-
maður í fótbolta. En hann lauk
háskólaprófi í stjórnun við Marm-
ara-háskóla og gekk til liðs við
hreyfingu íslamista. Varð hann
borgarstjóri í Istanbúl 1994, þótti
standa sig vel og vera óspilltur. En
hann afplánaði síðar nokkurra mán-
aða dóm fyrir trúarofstækisáróður.
AK-flokkinn stofnaði hann 2001 og
varð svo forsætisráðherra 2003.
Þjóðernissinnaðir landar Erdog-
ans eru hreyknir af því að landið
skuli vera að rísa á ný og stefna á
forystuhlutverk í öllum Miðaust-
urlöndum með stórveldi soldánsins
að fyrirmynd en það hrundi 1918.
Áhuginn á aðild að Evrópusamband-
inu hefur hins vegar dvínað hratt,
bæði í ESB og Tyrklandi sjálfu.
Tyrkland er orðið mikið iðnveldi
með rúmlega 80 milljónir íbúa og
Erdogan er ekki aðeins geysivinsæll
í eigin landi heldur líka meðal araba
sem nær allir deila íslamstrú með
Tyrkjum. Almenningur í arabalönd-
um ýmist fyrirlítur eða hatar eigin
leiðtoga vegna hroka þeirra,
grimmdar, spillingar og dugleysis en
sjá í Erdogan „sterka manninn“ sem
tekst allt. Eða nærri allt. Og núna
gagnrýnir hann auk þess Ísrael
harkalega sem er vinsælt meðal
araba. Og Erdogan er þar að auki
lýðræðislega kjörinn þótt gagnrýnt
sé hversu mjög hann hafi misbeitt
valdi sínu í kosningabaráttunni.
Forsetaembættið er núna valda-
lítið en Erdogan hyggst knýja fram
breytingar. Hann segist ekki ætla að
verða bara þjóðartákn, skrautfígúra.
Formsins vegna þarf AK-flokkur
hans að fá minnst tvo þriðju hluta í
þingkosningum næsta vor til að ná
fram stjórnarskrárbreytingu um
aukin forsetavöld. En margir álíta
að takist það ekki muni „sterki mað-
urinn“ samt breyta embættinu, hvað
sem tautar og raular.
AFP
Vann Recep Tayyip Erdogan fagnar
sigri þegar talningu er að ljúka.
18 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. ÁGÚST 2014
Rússar sögðu í gær að búið væri
að ná samkomulagi við stjórnvöld
í Úkraínu um að lest 262 vörubíla,
með brýnar nauðsynjar, mat og
fleira, til íbúa Lúhansk og Do-
netsk, fengi að fara á áfangastað.
Liðsmenn Alþjóða Rauða krossins,
ICRC, myndu kanna farminn á
landamærunum.
En margir eru uggandi um að
bílalestin sé einhvers konar
Trójuhestur. Ætlun Rússa sé að
smygla með henni birgðum til að-
skilnaðarsinna sem nú eru um-
setnir af úkraínsku herliði í Do-
netsk. Jafnvel komi til greina að
þeir noti bílalestina, sem kemur
frá herstöð handan við landamær-
in, sem eins konar undanfara inn-
rásarliðs.
Aðrir fréttaskýrendur álíta þó
að með lestinni séu ráðamenn í
Kreml fyrst og fremst að bæta
ímyndina. Þeir reyni að tryggja
sér aukinn stuðning meðal íbúa í
austurhluta Úkraínu. Ljóst þykir
að Vladímír Pútín Rússlands-
forseti hafi á sínum tíma ofmetið
stuðninginn við Rússland meðal
almennings þar en um 1.500
manns hafa fallið í átökum að-
skilnaðarsinna við Úkraínuher
síðustu mánuði. Agalausir aðskiln-
aðarsinnar hafa framið ýmis af-
brot, stolið eigum fólks og jafnvel
nauðgað konum, að sögn fulltrúa
Sameinuðu þjóðanna. kjon@mbl.is
Mannúðarbílalest
Rússa Trójuhestur?
AÐSTOÐ VIÐ A-ÚKRAÍNU
Farþegar, með hanska og grímur, koma til Murtala Mohammed-flugvallar í
Lagos í Nígeríu á mánudag. Staðfest var nýtt tilfelli ebólu í Lagos sama dag
og eru þau nú orðin 10 í landinu. Alls hafa um þúsund manns dáið úr veik-
inni eftir að faraldurinn breiddist nýlega út í Vestur-Afríku. Í gær var skýrt
frá því að aldraður, spænskur prestur, sem stundaði mannúðarstörf i Líb-
eríu, væri látinn þótt hann hefði fengið nýtt, lítt prófað lyf, Zmapp, gegn
ebólu en það var þróað í Bandaríkjunum. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin,
WHO, hefur nú leyft notkun Zmapp þótt fátt sé vitað um aukaverkanir þess.
Segir WHO að þessi aðgerð sé siðferðislega verjandi vegna þess hve hratt
sóttin breiðist nú út og vegna hárrar dánartíðni af völdum hennar.
Leyfa notkun tilraunalyfs gegn ebólu
AFP
Hátúni 6a • 105 Rvk • Sími 552 4420 • fonix.is
ELDHÚSTÆKI