Fréttablaðið - 01.03.2013, Blaðsíða 20

1. mars 2013 FÖSTUDAGUR| SKOÐUN | 20
Það er rétt sem Ólafur Þ.
Stephensen skrifar í for-
ystugrein Fréttablaðsins
sl. þriðjudag, um fæðingar-
orlofsmálin. Því eins og rit-
stjórinn bendir réttilega á:
„Það fyrirkomulag að
greiða foreldrum 80%
launa í fæðingarorlofi, upp
að ríflegu hámarki, átti svo
að hvetja feður til að taka
sinn sjálfstæða rétt til fæð-
ingarorlofs. Í ljósi þess að
flestir karlar hafa hærri
laun en maki þeirra hefði hvatinn
fyrir feður að nýta réttinn orðið
ónógur annars.“
Á síðustu fjórum árum hefur
þetta fyrirkomulag verið sett í
uppnám, feðrum í fæðingarorlofi
fækkað og löggjöfin sem átti m.a.
að stuðla að kynjajafnrétti því leitt
til hins gagnstæða.
Við Unnur Brá Konráðsdóttir,
fulltrúar Sjálfstæðisflokksins,
bentum á þetta í minnihlutaáliti
núna á aðventunni, þegar sam-
þykktar voru breytingar á fæð-
ingarorlofslöggjöfinni. Eftir lát-
lausan niðurskurð fjármagns til
þessa málaflokks allt kjörtíma-
bilið opnuðust skyndilega allar
gullkistur og gefin voru fyrir-
heit um stóraukin framlög. Gall-
inn var hins vegar sá að efndirnar
eiga að koma á nýju kjör-
tímabili, þegar núverandi
ríkisstjórn verður vænt-
anlega farin veg allrar
veraldar. Breytingunum
verður því velt á komandi
stjórnvöld. Þeim verður
ætlað að finna fjármuni
úr ofurskuldugum ríkis-
sjóði til þess að efna lof-
orð og fyrirheit sem gefin
eru af stjórnvöldum sem
eru um það bil að missa
umboð sitt.
Það er því ljóst að kostnaðinum
af þessum breytingum er vísað inn
í framtíðina. Það getur ekki talist
ábyrgt, skynsamlegt eða trúverð-
ugt.
Helmings niðurskurður
Skoðum aðeins staðreyndir:
Á árunum 2007 til ársins 2009
námu útgjöld Fæðingarorlofssjóðs
um 11-13 milljörðum kr. árlega á
núgildandi verðlagi og voru hæst
árið 2009 eða tæpur 13,1 milljarð-
ur kr. Eftir það hafa greiðslur úr
sjóðnum minnkað verulega. Þær
voru 11 milljarðar kr. árið 2010,
8,6 milljarðar kr. árið 2011 og
7,3 milljarðar kr. á síðasta ári og
stefnt er að því að þær nemi um
8,5 milljörðum kr. í ár.
Í greinargerð fæðingarorlofs-
frumvarpsins segir: „Þykir því
mikilvægt að hefja endurreisn
fæðingarorlofskerfisins þannig að
kerfið verði í það minnsta jafnsett
því kerfi sem var í gildi fyrir árið
2009 enda hefur ávallt við breyt-
ingarnar á lögunum frá því haust-
ið 2008 verið lögð áhersla á að um
tímabundnar aðhaldsaðgerðir væri
að ræða sem yrðu endurskoðaðar
um leið og aðstæður í ríkisfjármál-
um leyfðu.“
Rúmlega tvöföldun greiðslna
Þetta þýðir í reynd að gert er ráð
fyrir að greiðslur úr Fæðingaror-
lofssjóði muni nema um 13 millj-
örðum króna við lok kjörtíma-
bilsins eða á árinu 2016 og hækki
þannig frá yfirstandandi ári um
tæpa 6 milljarða króna, sem er
nær tvöföldun frá fjárlögum síð-
asta árs.
Til viðbótar þessu er gert ráð
fyrir að fæðingarorlofstímabil-
ið lengist og verði tólf mánuðir í
stað níu nú. Kostnaður við leng-
ingu orlofstímans nemur ríflega 1
milljarði króna fyrir hvern mánuð.
Því má áætla að heildarkostnaður
kerfisins samkvæmt markmiðum
og ákvæðum frumvarpsins verði
um 16 milljarðar króna á ári. Þetta
þýðir með öðrum orðum meira en
100% hækkun að raungildi þegar
komið verður fram á árið 2016.
Tökum skerðingar til baka
Við töldum skynsamlegast að taka
ákvörðun um það núna að stefna
að hækkun hámarksgreiðslna fæð-
ingarorlofs og afnema þær skerð-
ingar sem innleiddar hafa verið í
kerfinu á síðustu árum, eftir því
sem fjárhagsaðstæður leyfðu. Í
áliti okkar Unnar Brár sagði því:
„Sú bitra staðreynd blasir við að
karlar hafa hærri laun en konur. Á
síðustu misserum, í tíð núverandi
ríkisstjórnar, hefur þessi launa-
munur kynjanna aukist fremur en
hitt, því miður. Þessi staðreynd –
hversu mjög sem okkur mislíkar
hún – mun því lita ákvörðun for-
eldra um töku fæðingarorlofs-
ins. Það virðist því nokkuð aug-
ljóst að ef feður hafa ekki efni á
að fara í fæðingarorlof vegna þess
að hámarkið er svo lágt hafa þeir
ekki heldur efni á því þótt fæðing-
arorlofið verði lengt og kannski
jafnvel enn síður. Ef menn telja
sig ekki hafa efni á báðum leiðum,
en vilja á hinn bóginn bæði hækka
hámarkið og lengja fæðingarorlof-
ið, væri eðlilegra að hækka fyrst
hámarkið og leyfa áhrifum þess að
koma fram áður en ráðist verður í
að lengja það.
Sannarlega er það áhyggjuefni
að þátttaka feðra í fæðingarorlofi
hafi minnkað. Slík þróun er óæski-
leg fyrir börn og foreldra sem í
hlut eiga og einnig út frá jafnrétt-
issjónarmiðum. Mikilvægast til
þess að auka aftur þátttöku feðra
í fæðingarorlofi er að hámarkið
verði því hækkað. Það á að vera
forgangsverkefnið, sé til þess svig-
rúm í fjármálum ríkisins að verja
meira fé til málaflokksins.“
Verðum að forgangsraða
Það er hvorki trúverðugt né
ábyrgt, eftir að hafa staðið fyrir
miklum niðurskurði á fjármunum
til fæðingarorlofs, að vakna upp
rétt fyrir kosningar og leggja til
að taka allar skerðingar til baka
og gott betur, með lengingu orlofs-
ins. Sérstaklega þegar það er gert
í trausti þess að aðrir eigi að sjá
um framkvæmdina. Við verðum
að forgangsraða og í þessu tilviki
á forgangsröðunin að vera sú sem
við settum fram í okkar áliti.
Forgangröðun vegna fæðingarorlofs
Þegar fjölskylda kaupir
áskrift að Disney-bókum og
-blöðum eins og t.d. Andr-
ési önd, Syrpu eða Disney-
klúbbsbókum, gengur hún
að áskriftarverðinu sem
vísu eitt ár fram í tímann.
Ekki ósvipað og þegar hótel
selur ferðamönnum gistingu
á ákveðnu verði eftir marga
mánuði.
Um miðjan janúar síð-
astliðinn tilkynnti Ísland-
spóstur að þann 1. apríl næstkom-
andi myndu póstburðargjöld Eddu
útgáfu fyrir tímarit Andrésar andar
og aðrar áskriftir hjá Eddu hækka
um allt að 85%. Hjá öðrum útgef-
endum blaða og tímarita er einnig
um miklar hækkanir á póstburðar-
gjöldum að ræða.
Þessi fyrirvaralitla hækkun
Íslandspósts er jafn vanhugsuð og
þegar stjórnvöld ætluðu að snar-
hækka virðisaukaskatt á gistingu
eftir að búið var að gefa út verð-
skrár.
Edda útgáfa, sem og aðrir útgef-
endur, hafa engan möguleika á að
velta fyrirvaralítilli hækkun á dreif-
ingarkostnaði út í verðlagið. Hækk-
un Íslandspósts mun skella af fullu
afli á þeim. Í tilfelli Eddu útgáfu
er hækkunin í kringum 8
milljónir króna á ári, eða
sem nemur meðalárslaun-
um tveggja starfsmanna.
Verðhækkunin of brött
Útgefendur hafa almennt
skilning á því að Ísland-
spóstur þurfi að breyta
gjaldskrá til að rekstur
fyrirtækisins gangi upp.
En þessi vinnubrögð ganga
ekki. Það er lágmarkskrafa
Eddu útgáfu og annarra útgefenda
að gjaldskrárbreytingum verði
dreift í smærri skrefum yfir lengra
tímabil.
Það hefur aldrei verið auðvelt
að gefa út lesefni fyrir börn og
unglinga á því litla málsvæði sem
íslenskan er. Hin bratta verðhækk-
un Íslandspósts er tilræði við þetta
mikilvæga starf.
Yndislestri barna stefnt í voða
Flestir sem til þekkja hafa áhyggjur
af minnkandi yndislestri íslenskra
barna og unglinga. Lestur fer hall-
oka fyrir sjónvarpi, tölvum og
snjallsímum. Til allrar hamingju
eiga Andrés önd, Syrpa og Disney-
klúbburinn stóran þátt í að viðhalda
áhuga ungra lesenda. Samtals eru
250 þúsund eintök af þeim send út á
hverju ári, eða tæplega 4 þúsund á
viku að jafnaði. Óhætt er að fullyrða
að 4-5 lesendur séu um hvert eintak.
Það má benda á að Disney-syrp-
an hefur í mörg ár verið eitt vinsæl-
asta lesefnið í bókasöfnum landsins.
Þessari miklu útbreiðslu er nú stefnt
í voða með illa ígrundaðri hækkun
póstburðargjalda.
Áratugum saman hefur verið
menningarpólitísk samstaða um
að lesefni á íslensku eigi greiðan
aðgang að heimilum landsmanna
með hlutfallslega lægri burðargjöld-
um en á gluggapósti. En Íslandspóst-
ur segist vera m.a. að bregðast við
þrýstingi frá eftirlitsstofnunum um
að burðargjald eigi að endurspegla
raunverulegan kostnað af þjón-
ustunni. Með öðrum orðum, eftir-
litsstofnanir eru farnar að stjórna
íslenskri menningarþróun og þann-
ig hafa áhrif á möguleika ungra
Íslendinga til að efla lesturshæfni
sína.
Allt of lítill fyrirvari hjá
Íslandspósti
Landspítali – háskóla-
sjúkrahús er einn stærsti
vinnustaður á Íslandi með
yfir 4.600 starfsmenn.
Stór hluti starfsmanna er
sérfræðimenntaður hvort
sem um er að ræða lækna,
hjúkrunarfræðinga, líf-
eindafræðinga, líffræð-
inga, sjúkraþjálfara, iðju-
þjálfara, sálfræðinga,
félagsfræðinga, eðlisfræð-
inga eða verkfræðinga.
Landspítalinn er jafnframt
ein stærsta mennta- og
vísindastofnun landsins með yfir
1.300 nemendur, þar af marga í
rannsóknartengdu framhaldsnámi.
Spítalinn er því órjúfanlegur
þáttur í háskóla- og þekkingar-
samfélaginu og framlag hans er
stór þáttur í styrk Háskóla Íslands
á alþjóðavettvangi. Á undaförn-
um árum hafa tengsl spítalans við
Háskólann í Reykjavík og aðrar
rannsóknastofnanir einnig eflst
mikið. Nærtæk dæmi er öflugt
samstarf Landspítalans við Hjarta-
vernd og Íslenska erfðagreiningu.
Það er hins vegar engum vafa
undirorpið að spítalinn er fyrst og
fremst sjúkrahús fyrir alla lands-
menn.
Almenningur reiðir sig á sér-
fræðiþekkingu starfsmanna og
þá aðstöðu sem spítalinn býr yfir.
Þetta er svo sem ekki ný vitneskja
þar sem óteljandi hetjudáðir eru
unnar innan spítalans sem margir
þekkja af eigin raun eða gegnum
ættingja.
Til að viðhalda og auka færni
sérfræðinga hvort sem er í
tengslum við greiningu, meðhöndl-
un eða lækningu sjúkdóma þá er
nauðsynlegt að stunda rannsóknir
og þekkingarsköpun. Margir sér-
fræðingar sem ráða sig til starfa á
háskólasjúkrahúsi gera það vegna
væntinga um að geta stundað rann-
sóknir samhliða klínískum störf-
um sínum. Þær framfarir sem
orðið hafa í meðferð sjúkdóma eiga
oftar en ekki uppruna sinn í sam-
starfi grunnvísindamanna og klín-
ískra sérfræðinga.
Staðreyndin er sú að fólk lifir
almennt mun lengur í dag en fyrir
nokkrum áratugum vegna árang-
urs í rannsóknum og flutnings á
þeirri þekkingu sem verður til yfir
í klínísk störf og meðferðir á sjúk-
lingum.
Öflugt þekkingarfyrirtæki
Í allri umfjöllun um spítalann þessi
misserin er lítið rætt hversu öfl-
ugt þekkingarfyrirtæki spítalinn
er. Það liggur í eðli allra háskóla-
sjúkrahúsa að þar fari fram grunn-
rannsóknir og nýsköpun og er
Landspítalinn engin undantekn-
ing þar á.
Á spítalanum eru stundaðar fjöl-
breytilegar rannsóknir, grunn-
rannsóknir á sjúkdómum, far-
alds- og lýðheilsurannsóknir og
klínískar rannsóknir. Jafnframt
er öflugur jarðvegur í hugbún-
aðar- og tækniþróun sem skapar
þekkingu sem nýtist innan sem
utan spítalans. Sum þessara rann-
sóknaverkefna eru þess eðlis að
það verða til einkaleyfi og sprota-
fyrirtæki sem efla atvinnu og
stuðla þannig að auknum hagvexti
í þjóðfélaginu.
Það er því nauðsynlegt að minna
á að þegar Landspítalinn lætur á
sjá eins og raun ber vitni og klínísk
starfsemi hans molnar niður vegna
ófullnægjandi húsakosts, tækja-
kosts og lágra launa þá er einnig
önnur birtingarmynd – þekking-
og nýsköpun – sem grotnar niður.
Þetta mun leiða til fjárhagslegs- og
þekkingarlegs taps.
Það tekur langan tíma að byggja
upp þekkingu og nýsköpun en að
sama skapi tekur það skamman
tíma að brjóta það niður með óaft-
urkræfum afleiðingum fyrir sam-
félagið innan sem utan spítalans.
Þekkingar- og ný-
sköpunarfyrirtækið
LSHMENNING
Jón Axel Ólafsson
útgefandi
FÆÐINGAR-
ORLOF
Einar Kristinn
Guðfi nnsson
alþingismaður
➜ Mikilvægast til þess að
auka aftur þátttöku feðra í
fæðingarorlofi er að há-
markið verði því hækkað.
VÍSINDI
Þórarinn
Guðjónsson
prófessor við
Háskóla Íslands og
Landspítala
➜ Það er lágmarkskrafa
Eddu útgáfu og annarra
útgefenda að gjaldskrár-
breytingum verði dreift í
smærri skrefum …
➜ Í allri umfjöllun
um spítalann þessi
misserin er lítið rætt
hversu öfl ugt þekk-
ingarfyrirtæki spítal-
inn er. Það liggur í
eðli allra háskóla-
sjúkrahúsa að þar
fari fram grunnrann-
sóknir og nýsköpun
og er Landspítalinn
engin undantekning
þar á.