Skessuhorn - 04.06.2008, Blaðsíða 18

18 MIÐVIKUDAGUR 4. JÚNÍ
Gróður og garðar
Hraun dís Guð munds dótt ir á
Rauðs gili í Borg ar firði hef ur á kveð­
ið að vera með ó venju lega rækt un.
Hún ætl ar að rækta heil an akur af
ís lensku plönt unni vall humli sem
not að ur verð ur í krem. Hraun dís
býr á eina býl inu í Borg ar firði sem
hef ur feng ið vott un frá vott un ar­
stof unni Túni um líf ræna rækt un.
Vall hum all inn fer í krem sem Þur­
íð ur Guð munds dótt ir fram leið ir og
geng ur und ir nafn inu Græna krem­
ið, en Þur íð ur fékk við ur kenn ingu
frá sam tök um upp finn inga­ og
hug vitskvenna inn an Evr ópu sam­
bands ins fyr ir þetta krem. Hraun­
dís er einnig nudd ari og not ar því
vall humal og aðr ar jurt ir í þeirri
vinnu. Hún var heim sótt í gróð ur­
hús sem hún hef ur til nota á Gríms­
stöð um í Reyk holts dal með an ver ið
er að klára henn ar eig ið.
Fóst ur lands ins Freyj ur
komu öllu af stað
„ Þetta byrj aði allt þeg ar ég fór
á nám skeið sem bar heit ið Fóst ur­
lands ins Freyj ur,“ seg ir Hraun dís
þar sem hún er að vökva í gróð ur­
hús inu inn an um suð andi bý flugna­
drottn ing ar. „Þar kynnt ist ég Þur­
íði Guð munds dótt ir sem með al
ann ars hef ur ver ið að búa til krem
und ir merk inu Móa. Vall humalinn
not ar hún í krem sem í dag legu tali
er kall að græna krem ið og er gíf ur­
lega græð andi. Það er mik ið not að
á bruna og er með al ann ars nýtt á
bruna deild Land spít al ans. Þur íð­
ur kom og skoð aði að­
stæð ur hjá
mér og leist vel á. Þá fór bolt inn
að rúlla. Allt sem not að er í krem in
þarf að vera 100% líf rænt, eins og
það ger ist í nátt úr unni. Því þurfti
ég að byrja á því að fá vott un hjá
vott un ar stof unni Túni. Sá á fangi
náð ist í fyrra. Þá var hægt að fara
að huga að fram kvæmd um.“
Kom ið að stóru
stund inni
Um nokk urra ára bil hef ur
Hraun dís ver ið að und ir­
búa þessa stund sem nú
er að renna upp, að
sá vall humli í akur í
eig in landi. Eins og
áður seg ir er vott un­
in feng in frá Túni.
Búið er að kaupa og
setja upp gróð ur hús
sem á eft ir að glerja
og seg ist hún vera
feg in að það var ekki
gert síð asta haust, eins og vet ur inn
var með öll sín rok. Einnig er hún
búin að koma sér upp litlu húsi þar
sem hún hef ur að stöðu til að vinna
plönt urn ar. Því var allt til reiðu í
vor þeg ar búið var að fá að stöðu í
gróð ur hús inu á Gríms stöð um til að
for rækta plönt urn ar.
Tíndi fræ in í eig in landi
Sá vall hum all sem fer í ak ur inn er
af fræj um sem Hraun dís tíndi í eig­
in landi, síð asta sum ar. „Ég fór út
og tíndi tölu vert af fræj um í fyrra
en mein ing in er að byrja með að
sá í einn hekt ara lands núna í vor.
Fræ ið var þurrk að á grind um, sett
í poka og geymt í kæli. Í vor tók ég
það upp og sáði í fullt af bökk um.
Ég gat ekki sáð eins snemma og ég
vildi því að erf ið lega gekk að fá líf­
ræna mold, það má alls ekki nota
hvað sem er. Ég nota held ur ekki
neinn til bú inn á burð, það er al veg
bann að. Á burð ur inn minn er þör­
unga mjöl og hænsna skít ur sem er
minnst sex mán aða gam all. Skít­
ur sem sett ur hef ur ver ið út að
hausti er því góð ur næsta vor. Mér
datt ekki í hug að mik ið kæmi upp.
Ég renndi al veg blint í sjó inn með
þetta og kunni svo sem ekki mik­
ið. Upp sker an reynd ist hins veg ar
svo gíf ur leg að þetta eru bara litl ar
græn ar þúf ur. Það er al veg á hreinu
að þetta mun ég aldrei dreif setja
eða planta út, plöntu fyr ir plöntu.
Mér myndi ekki end ast sum ar ið til
þess,“ seg ir Hraun dís bros andi. „Ég
ætla bara að setja þetta í önn ur ílát,
nokkr ar plönt ur sam an og síð an
út þeg ar búið er að tæta fyr ir mig
land ið sem plönt urn ar eiga að fara
í. Einnig mun ég sá beint út í ak­
ur inn, af gang in um af fræj un um. Ef
fræ ið er svona virkt þá hef ég trú á
því að það spjari sig vel þótt það sé
ekki for rækt að í gróð ur húsi. Síð an
klippi ég af plönt unni áður en hún
blómstr ar og það er not að í krem­
in. Vall hum all inn er fjöl ær þannig
að ég mun verða með skipti rækt un.
Nota þenn an akur í á kveð inn tíma,
kannski þrjú ár og skipti svo um og
hvíli þenn an.“
Mik il rýrn un
á plönt unni
Þeg ar kem ur að því að ná upp­
sker unni eru plönt urn ar klippt­
ar, ann að hvort með skær um eða
sigð. Plant an er tek in fyr ir blómg­
un og þurrk uð. Hraun dís er búin að
lofa fimm tíu kíló um af þurrk uð um
vall humli í sum ar sem ekki er eins
ein falt og það hljóm ar. „Vall hum­
all inn rýrn ar gíf ur lega við þurrk­
un eða um nærri 80% þannig að af
hund rað kíló um af ferskri plöntu
fæ ég bara um 20 kíló af þurrk aðri.
Það þarf því tölu vert magn til að
þetta ná ist en ég hef ekki á hyggj ur
af því.“ Í gegn um ald irn ar hafa Ís­
lend ing ar not að vall humal til lækn­
inga. Plant an hef ur ver ið vel þekkt
lengi þótt um tíma hafi kannski
gleymst hversu virk lækn ing a jurt
hún er. Búið er að rann saka að hún
er vatns los andi, græð andi og góð
við kvefi, gigt og aum um lið um.
Þannig að hún er not hæf bæði inn­
vort is og út vort is. „Ég nota vall­
humal einnig sjálf þeg ar ég geri
gigt ar krem sem ég nota í nudd­
inu. Þá set ég plönt una í kókos feiti.
Alls ekki má nota va sel ín eða júg ur­
smyrsl. Þau krem loka húð inni svo
mik ið og eru vart not hæf nema á
var irn ar í mikl um frost um.“
Fleiri jurt ir nýtt ar
Hraun dís er með fleiri jurt ir í
gróð ur hús inu þótt þær verði ekki
sett ar í heil an akur. Þar gaf að líta
morg un frú, þrenn ing ar fjólu og
lavend er ­ allt fræ sem pönt uð voru
frá fyr ir tæki í Banda ríkj un um sem
sér hæf ir sig í að selja líf rænt rækt­
uð fræ. „Þeg ar ég geri te nota ég
oft í það þurrk að birki sem ég tíni
snemm sum ars, áður en maðk ur­
inn fer af stað. Það er gíf ur lega gott
að nota birk ið sem bragð bæti í te
og svo að sjálf sögðu á lamba kjöt ið.
Morg un frú in er einnig lækn inga­
jurt sem má nota í te og ol í ur sem
eru góð ar fyr ir við kvæma húð. Það
versta við þess ar jurt ir mín ar, bæði
vall humalinn og morg un frúna, er
að roll um finnst þær einnig góð ar.
Ég vona samt að þar lendi ég ekki
í mik illi sam keppni,“ seg ir Hraun­
dís Guð munds dótt ir sem er að láta
draum sinn ræt ast.
bgk
Boga Krist ín Thor laci us rek­
ur blóma versl un ina Blóma lind ina
í Búð ar dal en þar geta Dala menn
fest kaup á því helsta sem þarf í
garð yrkj una fyr ir sum ar ið. Ekki er
van þörf á slíkri þjón ustu enda seg­
ir Boga að Dala menn séu upp til
hópa með græna fing ur. „Hér hef ur
ver ið mik il vakn ing í garð yrkju og
fjöl marg ir eru að laga til í kring um
sig,“ seg ir Boga. Hún seg ir skýr ing­
una að ein hverju leyti fel ast í því að
tölu vert hef ur ver ið selt af í búð um
und an far ið sem hafi áður ver ið í út­
leigu. Því séu nýir eig end ur marg ir
að taka lóð ir og garða í gegn. „Hér
er hægt að kaupa sum ar blóm in, álfa
í garð inn og þetta helsta sem þarf
fyr ir bú stað inn eða heim il ið. Ég sel
líka ým is legt sem við kem ur rækt­
un, mat jurta fræ, jurt ir, á burð, eit­
ur og fleira. Svo get ég alltaf sér­
pant að ef fólk vant ar eitt hvað sér­
stakt þótt mað ur liggi ekki endi lega
með hlut ina á stór um lag er.“
En á Boga ein hver holl ráð uppi
í erminni fyr ir les end ur Skessu­
horns? „Það er þá helst að sýna
garð yrkj unni þol in mæði. Róm ar­
borg var ekki byggð á ein um degi.“
sók
Vall hum all hef ur feng ið mörg
nöfn vegna þeirra á hrifa sem jurt­
in er tal in hafa. Lat­
neska nafn ið er Achil lea
mill efoli um og er jurt­
in kennd við Achil les,
stríðs hetju úr Tróju­
stríð inu. Achil les not­
aði lækn inga mátt jurt­
ar inn ar til að stöðva
blæð ing ar hjá særð um
her mönn um sín um.
Þeg ar Evr ópu bú ar fóru til
Norð ur Am er íku tóku þeir vall­
humal með sér og Indíán ar not­
uðu jurt ina bæði út vort is og inn­
vort is. Þeir not uðu hana á bruna­
sár, við blæð ing um, kvefi, sár ind­
um í hálsi, gigt, tann pínu, svefn­
leysi og melt ing ar trufl un um.
Vall hum all hef ur ver ið tal inn
góð ur við krampa og verkj um í
legi og til að örva tíð ir, einnig við
hita köst um og svefn leysi á breyt­
inga skeið inu. Bað lög­
ur með vall humli hef­
ur ver ið not að ur við
ýms um húð kvill um, til
dæm is of næm is út brot­
um og ex emi. Vall hum­
all er tal in ein besta
jurt in til að græða þrá­
lát sár og er þá unn ið
smyrsl úr blómun um
eða grisja vætt í seyði
og lögð við sár in.
Rann sókn ir á Raun vís inda­
stofn un hafa sýnt að í vall humli
eru sýkla drep andi efni, efni sem
hindra veiru fjölg un, sem kann að
út skýra já kvæð á hrif við kvefi og
flensu, og efni sem hindra vöxt á
krabba meins frum um.
Heim ild: Vís inda vef ur inn.
Heill akur af vall humli í krem fram leiðslu
Móa­krem sem einnig
geng ur und ir nafn inu
„ græna krem ið“ er afar
græð andi.
Hraun dís Guð munds dótt ir við Vall humalinn sem spíraði mun bet ur en hún átti von á.
Undra jurt in
Vall hum all
Dala menn með græna fing ur
upp til hópa
Boga Krist ín Thor laci us í Blóma lind inni í Búð ar dal.