Læknablaðið - 15.06.2001, Qupperneq 7

FRÁ RITSTJÓRN
Sjúkdómsgreining fyrr og nú
Tímalaus læknislist í stöðugri framþróun
Sú var tíðin að eiginleg
læknavísindi og læknislist
voru tæpast til. Örlög sjúkra
voru á valdi grískra guða
þar sem Eskulapíus ríkti
með snákastafinn í hendi og
naut aðstoðar barna sinna
Hýgeu og Panakeu. En
grískir læknar með „föður
læknisfræðinnar“, Hippó-
krates, í broddi fylkingar
breyttu viðhorfinu til sjúkdóma, þeir reyndu að
skilja eðli þeirra og lögðu þar með grunninn að
síðari tíma lækningahefð. í stað yfimáttúrulegra
afla leituðu þeir skýringa á vanheilsu í manninum
sjálfum. Ójafnvægi í líkamsvessunum, blóði, gulu
galli (frá lifur), svörtu galli (frá milta) og slími var
talið skýra flesta sjúkdóma. Með eigin skynfæri og
hugsun að vopni skráðu grísku læknarnir
sjúkrasögu og skoðun af mikilli kostgæfni.
Skilningarvitin fimm, snerting, sjón, heym, lykt og
bragð nýttust til sjúkdómsgreiningar. Yfirbragð
sjúklings, útlit húðar eða hárs og mýkt kviðar þótti
skipta máli. Ennfremur lyktin af þvagi, saur, svita
og andadrætti. Þeir létu einskis ófreistað til að fá
sem bestar upplýsingar um ástand hins sjúka, til
dæmis „efnagreindu" þeir líkamsvessa með
bragðlaukunum. Sætan í þvaginu benti til sykur-
sýki (mellitus = sætur). Eldhugur þessara frum-
kvöðla var aðdáunarverður.
Á meðan svartnætti miðaldanna grúfði yfir
Evrópu urðu litlar framfarir í læknisfræði og að
sumu leyli var beinlínis um afturför að ræða. í
háskólum sem voru stofnaðir einn af öðrum upp úr
11. öldinni, var áhersla lögð á lyflæknisfræðilega
nálgun en handlækningum ýtt til hliðar. Bart-
skerum voru eftirlátin þau verkefni að stinga á
kaunum, gera að sárum og laga beinbrot. Pað er
furðulegt til þess að hugsa að á fyrri hluta 18. aldar
byggðist sjúkdómsgreining á því einu að skrá niður
kvartanir sjúklings, meta almennt yfirbragð hans,
athuga slagæðarpúls og skoða líkamsvessa.
Líkamsskoðun var sjaldan gerð, því hún þótti bæði
óviðurkvæmileg og gefa litlar viðbótarupplýsingar.
Með tilkomu upplýsingarinnar urðu straum-
hvörf í læknisfræðilegu mati á sjúklingum.
Handlækningar urðu hluti af órofa heild læknis-
fræðinnar og fræðimenn eins og Giovanni
Morgagni (1682-1771) og René Laennec (1781-
1826) hófu líffæramiðaða sjúkdómsgreiningu til
vegs og virðingar. Hagnýtar aðferðir til
sjúkdómsgreiningar voru fundnar upp, til dæmis
„percussion" 1761, hlustpípan 1816 og hitamæl-
ingar 1868.
Smám saman varð ljóst hversu lærdómsríkt væri
fyrir kennslu og framþróun í læknisfræði að sjá
hvernig það sem fyndist við krufningu látins
sjúklings samsvaraði þeirri sjúkdómsgreiningu er
hann hafði fengið í lifanda lífi. Hefðbundnum
vinnudegi hjá Laennec á Charité sjúkrahúsinu í
París er svo lýst: Að morgni dags var stofugangur
þar sem Laennec dvaldi við sjúkrabeð hvers
sjúklings og kenndi nemunum sögutöku og líkams-
skoðun. Þá var farið í fyrirlestrasalinn og tilfellin
rædd nánar. Dagurinn endaði svo í krufninga-
salnum þar sem tækifæri gafst til að bera saman
niðurstöðu krufningar og sjúkdómsgreiningu.
Á 19. öldinni varð hröð framþróun í
læknisfræði. Rudolf Wirchow innleiddi vefja-
meinafræðilega smásjárskoðun (1855), Louis
Pasteur uppgötvaði tilveru sýkla (1857), mein-
efnafræði þróaðist hægt og bítandi og Wilhelm
Röntgen uppgötvaði fyrir tilviljun notagildi
röntgengeisla til sjúkdómsgreiningar (1895). Þar
með höfðu að verulegu leyti verið lagðir þeir
hornsteinar sem við enn í dag byggjum sjúk-
dómsgreiningu á. Aukin þekking krafðist sér-
hæfingar því einum og sama lækninum er ógerlegt
að vera nægilega vel að sér á öllum sviðum. Á
Massachusett's General Hospital óttuðust menn
að með aukinni sérhæfingu myndi sú heildræna
mynd, sem einn læknir hafði áður af vandamálum
sjúklingsins, brotna. Því var komið á reglu-
bundnum sjúkratilfellafundum sem allar götur
síðan hafa notið mikilla vinsælda, eins og vikuleg
umfjöllun í því virta blaði The New England
Journal of Medicine ber vitni um.
Á síðustu 20 árum hafa orðið geysimiklar
framfarir í greiningu sjúkdóma ekki síst í mynd-
greiningartækni. Þrátt fyrir allar þessar mikilvægu
tækniframfarir er staðreyndin þó sú að vel tekin
sjúkrasaga og nákvæm læknisskoðun halda gildi
sínu ár og síð.
Góðir kollegar! Sjúkratilfellafundirnir Við
rúmstokkinn verða vonandi gagnlegir fræðslu-
fundir öllum læknum og læknanemum. Um leið og
þeir eru skírskotun til vestrænnar læknishefðar
ættu þeir að vera okkur til áminningar og
brýningar um að viðhalda iðkun hinnar klínísku
læknislistar.
Arnór
Víkingsson
Höfundur er sérfæöingur í lyflækningum með gigtsjúkdóma
sem undirgrein.
Frágangur
fræðilegra greina
Höfundar sendi tvær geröir
handrita til ritstjórnar
Læknablaðsins,
Hlíðasmára 8,200
Kópavogi. Annað án nafna
höfunda, stofnana og án
þakka sé um þær að ræða.
Greininni fylgi yfirlýsing
þess efnis að allir höfundar
séu lokaformi greinar
samþykkir og þeir afsali
sér birtingarrétti til
blaðsins.
Handriti skal skilað með
tvöföldu línubili á A-4
blöðum. Hver hluti skal
byrja á nýrri blaðsíðu í
eftirtalinni röð:
• Titilsíða: höfundar,
stofnanir, lykilorð á ensku
og íslensku
• Ágrip og heiti greinar á
ensku
• Ágrip á íslensku
• Meginmál
• Þakkir
• Heimildir
Töflur og mvndir skulu vera
á ensku eða íslensku, að
vali höfunda.
Tölvuunnar niyndir og gröf
komi á rafrænu formi
ásamt útprenti. Tölvugögn
(data) að baki gröfum fylgi
með, ekki er hægt að nýta
myndir úr PowerPoint eða
af netinu.
Sérstaklega þarf að semja
um birtingu litinvnda.
Eftir lokafrágang berist allar
greinar á tölvutæku formi
með útprenti.
Sjá upplýsingar um frágang
fræðilegra greina:
http://www.icemed.is/
laeknabladid
Umræðuhluti
Skilafrestur efnis í næsta
blað er 20. undanfarandi
mánaðar nema annað sé
tekið fram.
Læknablaðið 2001/87 507