Læknablaðið - 15.06.2001, Blaðsíða 62

UMRÆÐA & FRÉTTIR / HEIMILISLÆKNINGAR
ingum neytendanna. Almenn streita og óþolinmæði
hefur áhrif á kvartanir fólks og viðmót, minna fer
fyrir þakklæti og verkefnin eru orðin ógeðfelldari.
Felast þau oft í vottorðakvabbi og afskiptum af
lífsstílsvandamálum, sem krafist er læknisfræðilegra
lausna á. Heimilislæknar súpa seyðið af því að hafa
ekki snúizt gegn sjúkdómsvæðingu (medicalization)
þjóðfélagsins með markvissum hætti. Heimilislæknar
eiga það sameiginlegt með samvinnuhreyfingunni að
verða að horfast í augu við þá staðreynd, að breyttum
aðstæðum hæfa nýjar aðferðir. Pví miður hafa fæstir
heimilislæknar kjark til að reyna nýjar leiðir eða
breyta neinu, ef það kostar einhverja áhættu eða
felur í sér afsal einhvers sem við þegar höfum. Við
þetta bætist einkennileg tortryggni gagnvart þverfag-
legri samvinnu. Ekki er að vænta mikilla landvinn-
inga með þeim hugsunarhætti.
6. Alag og kröfur: Vaxandi vinnuálag er algeng
kvörtun, sem þó er misjafnlega áberandi eftir
stöðvum og skipulagi verkefna. Víða dró þó úr álagi
með tilkomu kjaranefndarúrskurðarins. Að sönnu
virðist aðsókn að heilbrigðiskerfinu fara vaxandi
vegna sjúkdómsvæðingar þjóðarinnar sem fyrr er að
vikið. Mér hefur þó stundum fundizt, að skýra mætti
erfiðiskvartanir einstaklinga úr heimilislæknastétt á
líffræðilegan hátt með hækkandi aldri okkar.
Jafnframt hefur ýmsum skítverkum verið troðið upp
á heimilislækna og er vottorðafarganið trúlega sá
þáttur, sem minnsta starfsfullnægju veitir.
7. Ihaldssemi, stéttarhroki og kjarkleysi: Vangeta
til að þróa fræðigrein okkar og verklag í ljósi breyttra
aðstæðna er mikilvæg orsök vansældar margra okkar
í starfi og fælir nýja Hðsmenn frá þessum vettvangi.
Almenn neikvæðni og viljaleysi til teymisvinnu,
skortur á samningahæfni og skilningi á taflmennsku
stjórnunar og félagsstarfs er og verður okkar
Akkilesarhæll. Ef við ætlum að brjótast út úr ógöng-
unum er mikilvægt fyrir heimilislækna að láta af
hópefli í harmagráti og vinna bug á óttanum við
breytingar, sem meðal annars birtist í margvíslegri
tilfinningalegri röksemdafærslu og slagorðum um
prinsippafstöðu. Við verðum að ná samstöðu um
fleira en kröfur um hærri laun, því þessi mál verða
ekki leyst nema með okkar forgöngu og leiðsögn.
Leiðir til úrlausna
Og hvað er þá til ráða og hvernig verður hugarfars-
breytingu af stað hrundið?
Við lausn þessa vandamáls hljótum við að þurfa
að byrja á því að skilgreina vandann, eðli hans og
orsakir, líkt og ég hef reynt að gera hér að framan. Á
þeim grunni reynum við svo að grípa til íhlutandi
aðgerða og breyta því, sem breytanlegt er. Tvennt er
mikilvægast í því sambandi. I fyrsta lagi er gagnslaust
að reyna að ná árangri með því að ráðast aðeins gegn
einum áhrifaþætti. Við verðum að ráðast á alla þá,
sem skilgreindir hafa verið og eru breytanlegir. í
annan stað verður hér að koma til samvinna allra,
sem málið varðar og ábyrgð bera, og þeir eru fleiri en
þeir sjálfir gera sér grein fyrir. Það gerist ekki með
kröfugerð einni saman heldur með gagnkvæmum
skilningi og trausti, þannig að tekið sé tillit til
sanngjarnra raka, sem ekki mega vera tilfinningalegs
eðlis eða byggð á óskhyggju. Heimilislæknum ber
hins vegar skylda til að reyna að finna þessa aðila,
koma á tjáskiptum á vitsmunalegu plani, uppfræða
þá og og virkja. Hér hef ég ekki aðeins í huga
heilbrigðisyfirvöld, alþingismenn og fjárveitinga-
valdið heldur einnig og ekki síður sveitarstjórnar-
menn og starfsmenn sveitarfélaga, verkalýðshreyf-
inguna, atvinnurekendur, fjölmiðlafólk, mennta-
kerfið og ýmis áhugamannasamtök, sem hafa for-
sendur til að skilja mikilvægi heilsugæzlu, forvarna og
heilsueflingar fyrir framtíð og efnahagslíf þessarar
þjóðar. Tíni ég nú til nokkur viðfangsefni.
1. Lýðheilsufræðileg sóknarfæri og þverfagleg
samvinna: Heimilislæknar þurfa að breyta áherzlum í
starfi sínu og setja sér raunhæf lýðheilsufræðileg
markmið og nýta sér til samvinnu það ágæta
samstarfsfólk sem við höfum í heilsugæzlunni. Þarna
þurfum við að sjálfsögðu að njóta fræðilegrar leið-
sagnar þeirra, sem til slíkrar leiðsagnar eru bærir. Þar
horfi ég annars vegar til þeirra sem finna má innan
veggja háskólans við kennslu og rannsóknir í
heimilislæknisfræði og faraldsfræði og hins vegar til
Lýðheilsustofnunar Islands, sem bráðnauðsynlegt er
að koma á fót hið fyrsta og hlúa vel að með
myndarlegum fjárveitingum og metnaðarfullum
mannaráðningum. Ekki má heldur gleyma erlendum
fræðistofnunum á sviði lýðheilsufræði (public health)
og öllum þeim íslendingum, sem þangað hafa
þekkingu sótt og geta miðlað áfram. I kjölfarið
myndu viðfangsefni okkar verða fjölbreyttari og
áhugaverðari, en jafnframt fela í sér kröfu um
jákvæðara viðhorf gagnvart samstarfi, en stéttin
hefur hingað til tileinkað sér. Þetta ásamt bættum
vinnubrögðum við hin hefðbundnu viðfangsefni
heimilislækninga myndu ljá stéttinni þekkilegri ásýnd
og slagkraft út á við og sanna það áþreifanlega fyrir
öðrum, hvers virði við erum þjóðfélaginu. Þá mun
fjölmargt annað verða auðleystara, bæði kjaramál og
skipulagsvandamál.
2. Bætt vinnubrögð: Gæðaþróun og stóraukið
gæðamat og fagrýni verður að taka upp með
skipulegum hætti í heilsugæzlunni hið snarasta, því
okkur er brýn þörf á að samræma vinnubrögð okkar
betur sannreyndri læknisfræði. Aðstaða okkar til
heimildaleitar hefur gjörbreytzt með aðgangi að
netinu. Á flestum heilsugæzlustöðvum eru til digur
gagnasöfn um okkar eigin vinnubrögð, sem okkur
hafa ekki verið sköffuð nothæf forrit til að nýta okkur
til lærdóms. Á hverjum einasta vinnustað verða
heimilislæknar að axla þá ábyrgð að skoða vinnu-
venjur sínar sameiginlega og breyta þeim eftir
562 Læknablaðið 2001/87
J