Læknablaðið - 15.06.2001, Blaðsíða 61

UMRÆÐA & FRÉTTIR / HEIMILISLÆKNINGAR
Pétur
Pétursson
Höfundur er sérfræöingur í
heimilislækningum.
Millifyrirsagnir eru
Læknablaðsins.
Heimilislæknar, út úr öngstrætinu!
Á LIÐNUM ÁRUM HÖFUM VIÐ HEIMILISLÆKNAR VERIÐ
ólatir við að gera hverjum sem heyra vill grein fyrir
þeim ógöngum sem heilsugæzlan í landinu er að sigla
inní. Á ég þar við fyrirsjáanlega vöntun á heilsu-
gæzlulæknum vegna nær fullkomins áhugaleysis
unglækna fyrir þessum starfsvettvangi og vegna flótta
úr stéttinni sem nemur tugum lækna. Svo virðist sem
að minnsta kosti 20 stöður heilsugæzlulækna séu
ómannaðar á landsbyggðinni og á höfuðborgar-
svæðinu vantar heimildir fyrir að minnsta kosti 30
stöðum heilsugæzlulækna, til að heilsugæzlan geti
sinnt því hlutverki sem henni er ætlað. Þar sem
nýliðun er hverfandi lítil er ljóst, að með
áframhaldandi aðgerðaleysi og óbreyttum aðferðum
og hugsunarhætti munu lækningar á heilsugæzlu-
stöðvum smám saman færast yfir á herðar
hjúkrunarfræðinga ellegar þá að þjóðin leitar á náðir
bútasérfræðinga (sérfræðinga í takmörkuðum aldurs-
skeiðum eða líffærum) og hjálækna (skottulækna) í
enn ríkara mæli en verið hefur. Að sjálfsögðu verður
þá ekki um neinar heimilislækningar að ræða í
hugmyndafræðilegum skilningi þess orðs.
Mér er til efs, að aðferðir okkar heimilislækna til
að hafa áhrif á þessa þróun hafi verið sem
heppilegastar. Að minnsta kosti sjást þess engin
merki, að þróunin sé neitt að taka farsælli stefnu en
verið hefur. Aðferðir okkar hafa í stuttu máli verið
kröfugerð á hendur heilbrigðisyfirvöldum um fjár-
veitingar í anda þess skipulags, sem innleitt var hér á
landi fyrir rúmum aldarfjórðungi. Til stuðnings
þessari kröfugerð höfum við iðkað kórgrát og sungið
píslarsöngva fullir sjálfsvorkunnar, hvenær sem tveir
eða fleiri úr okkar röðum hittast. Árangur þessa
hljómleikahalds hefur einkum orðið sá, að áheyr-
endur hætta að taka okkur alvarlega og skilja ekki
þetta sútarhópefli okkar í ljósi þeirrar vitneskju, að
launakjör flestra okkar hafa stórbatnað við komast í
faðm Kjaranefndar. Konsertar okkar sýnast mér lítið
hafa bætt stöðu heilsugæzlunnar í landinu.
Ástæður fækkunar heimilislækna
Orsakir lítillar eftirsóknar unglækna í heimilis-
lækningar og ástæður flótta úr stéttinni eru vafalítið
mjög fjölþættar og margvíslegar. Vil ég nú víkja að
þeim helztu:
1. Launakjör: Þau hafa gjaman verið nefnd sem
gild ástæða. Þótt þau hafi hjá okkur flestum aldrei
verið betri en núna, þá felst þessi röksemdafærsla í
því að miða við tekjumöguleika í öðrum sérgreinum.
Það skal fúslega viðurkennt, að núverandi samningar
sérfræðinga við Tryggingastofnun ríkisins opna
greiðlega fyrir sjálftöku þrekmikilla fjáraflamanna úr
almannasjóðum. Mér er þó til efs, að metnaður
unglækna sé með þeim hætti, að þessi staðreynd hafi
afgerandi áhrif á starfsval.
2. Gulrótarskortur: Því er haldið fram, að fast-
launakjör þau sem kjaranefndarfyrirkomulagið býr
okkur, hafi bundið hendur okkar, skaðað sam-
keppnisaðstöðu gagnvart fyrrgreindum aflakóngum
úr öðrum sérgreinum og dregið úr vinnugleði okkar.
Þetta kann rétt að vera, en þessi skipan mála var gerð
að okkar ósk og henni er unnt að breyta, þegar
samstaða verður um það í okkar röðum.
3. Vanmat og sjálfsmyndarkreppa: Meint vanmat
kollega, sjúklinga og samstarfsfólks á hlutverki
okkar, þekkingu, færni og framlagi til heilbrigðis-
þjónustunnar er mörgum góðum heimilislækninum
drjúgt og endingargott harmsefni. Að sönnu verðum
við öll dæmd af verkum okkar, en sé um vanmat að
ræða, þá verður ekki kynt undir því með öflugri hætti
en væluganginum í sjálfum okkur. Sjálfur verð ég
ekki var við vanmat nema hjá einstöku sérfræðingi úr
öðrum sérgreinum, sem auðvitað miðla öðrum með
sér af reynslu sinni af verkum okkar. Við eigum hins
vegar að minnast þess, að reynsluheimur þessara
ágætu kollega getur verið takmarkaður, því eðli
málsins samkvæmt sjá þeir ekki þá sjúklinga, sem
okkur tekst vel upp með.
4. Opnar flóðgáttir og margverknaður: Skortur á
flæðistýringu og tilvísanakerfum og óheft aðgengi að
velflestum sérfræðingum með sjálfkrafa greiðslu-
þátttöku TR hefur að sjálfsögðu grafið undan mögu-
leikum heimilislækna til að nýta þau tækifæri til
skynsamlegra og markvissra fjölskyldulækninga, sem
hin heildræna yfirsýn getur boðið upp á. Afleiðing
þessa hefur orðið megn læknisfræðileg súrsun
(medicalization) samfélagsins og oflækningar,
bjargarleysi og tortryggni neytendanna, sóun
almannafjár í gagnslitlar og ómarkvissar rannsóknir
og svo lyfjaaustur, en ekkert af þessu er vænlegt til að
leysa þau vandamál sem helzt brenna á fólki. Vegna
pólitísks þrekleysis ákveðinna stjórnmálamanna
hefur ómælt tjón af þessu hlotizt og trúlega verður
afar erfitt að koma nokkru skikki á þessi mál úr því
sem komið er. Það er þó deginum ljósara, að
einhvern tíma neyðast heilbrigðisyfirvöld til að gera
það af kostnaðarástæðum. Og það er jafnljóst, að
þjóðin hefur hvorki efni á né heilsu til að leggja
heimilislækningar niður.
5. Breytt þjóðarsál: Að mínu viti er höfuðástæða
tilvistarkreppu heimilislækninganna á íslandi fólgin í
breyttu þjóðfélagi og breyttum kröfum og vænt-
Læknablaðið 2001/87 561