Læknablaðið - 15.07.2002, Blaðsíða 18

FRÆÐIGREINAR / OFNÆM ISLOST
A (ii) Lyf
Annar mikilvægur flokkur eru lyf og þá sérstaklega
penisillín og skyld sýklalyf og niðurbrotsefni þeirra.
Flest lyf eiga það sammerkt að vera of smá til að ræsa
ofnæmissvarið ein og sér. Bundin burðarprótíni
(hapten-meðvaki) verða þau ofnæmisvekjandi.
A (iii) Latex
Ahættuhópar fyrir latexofnæmi eru einstaklingar í
heilbrigðisstétt og þeir sem hafa farið í margar að-
gerðir (4,23,24). Latex er víða að finna á sjúkrastofn-
unum og er notkun latexhanska aðeins eitt dæmi.
Vegna tíðrar notkunar á þvagleggjum og endurtek-
innar snertingar latex við slímhúð er latexofnæmi sér-
staklega algengt hjá þeim sem eru með klofinn hrygg
(50%) og hjá þeim sem eru með meðfædda galla í
þvagfærum. Hægt er að fá latex-fríar vörur fyrir
áhættuhópa. Þekkt er að ofnæmi gegn einni gerð sam-
einda getur orsakað krossnæmi við aðrar tegundir.
Þetta er sérstaklega áberandi hjá einstaklingum með
latexofnæmi en þó nokkur hluti þeirra hefur jafn-
framt ofnæmi fyrir ýmsum matvörum og þá sérstak-
lega ávöxtum og fiski (bananar, avakadó, kiwi, skel-
fiskur) (4).
A (iv) Hymenoptra
Ofnæmislosti vegna skordýrabits (hymenoptra: æð-
vængjur/geitungar, hunangsflugur og svo framvegis)
hefur ekki verið lýst á Islandi. Slíkt ofnæmi er vel
þekkt erlendis. Mikilvægt er að einstaklingar læri að
forðast flugurnar, eigi adrenalínpenna, kunni að setja
stasa ofan við bitið og taka út broddinn með eitur-
sekknum ef þeir verða fyrir stungu (25,26). Hægt er að
minnka líkurnar á stungu með því að klæðast ekki
litríkum stutterma eða flegnum fötum, nota ekki ilm-
vötn og neyta ekki sætinda utandyra. Mikilvægt er að
greina ofnæmið þar sem afnæmismeðferð getur lækn-
að hymenoptra næmi í meira en 95% tilvika (27).
B. Lyf sem valda ósértækri ræsingu mastfruinna,
óháð IgE
Nokkrir lyfjaflokkar geta valdið beinni losun á boð-
efnum frá mastfrumum óháð IgE, til dæmis barbítú-
röt, kódín, opíöt, önnur verkjalyf og vöðvaslakandi
lyf, auk skuggaefna sem notuð eru við röntgenmynda-
tökur (28-31). Allt að 1-2% sjúklinga sem fá röntgen-
skuggaefni fá ofnæmiseinkenni. Hafi sjúklingur sögu
um ofnæmislost vegna skuggaefnisgjafar eru hins veg-
ar 35% líkur á losti við endurgjöf. Þessi einkenni eiga
sér stað vegna örvunar á G-prótínum sem leiða til los-
unar boðefna mastfrumna. Ólíkt því sem sést við IgE-
háð ónæmissvar getur sjúklingur fengið ofnæmisvið-
bragð í fyrsta sinn sem hann kemst í snertingu við
áreitið.
C. Sýklóoxygenasa hemjarar (NSAID/BEYGL)
Allt að 10% astmasjúklinga og 1% almennings fá
alvarlega og jafnvel lífshættulega berkjuteppu og
blóðþrýstingsfall vegna þessa lyfjaflokks. Þessi lyf
geta einnig valdið ofsakláða og ofsabjúg (32-34).
Þessi lyf valda hömlun á sýklóoxygenasa og boðefnin
færast frá sýklóoxygenasa yfir í lipoxygenasa braut og
aukning verður á leukotriene boðefnum. Ef gert er
þolpróf með asetýlsalisýlsýru (ASA) á sjúklingum
með ASA óþol sést mikil aukning á LTE4 í þvagi.
Einstaklingum með ofangreint lyfjaóþol gæti verið
óhætt að nota önnur verkja- og/eða bólgueyðandi lyf.
Má þar nefna lyf eins og parasetamól, kódín, Cox-2
hemjara (Vioxx), auk morfíns og skyldra lyfja (35).
D. Osértæk ræsing knmplímcnt kerfisins
Of mikil ræsing komph'ment kerfisins getur leitt til
einkenna sem líkjast ofnæmislosti. Algengasta ástæða
þess er gjöf á blóðhlutum. Oftast er um að ræða
myndun mótefnaflétta sem ræsa klassíska hluta
komplíment ferilsins. Lostið verður aðallega vegna
myndunar á C3a og C5a (anaphylatoxin, óþolseitur)
sem valda losun á histamíni frá mastfrumum í húð,
samdrætti í sléttum vöðvum, auk æðavíkkunar og
leka.
E. „Lífeðlisfræóileg" ræsing mastfrumna: „Mechani-
cal/physical anaphylaxis“
Þessi flokkur ofnæmislosts kallast „mechanical“ eða
„physical allergy“ og orsakast af beinni losun boð-
efna frá mastfrumum. Dæmi um slíkt er áreynsla,
kuldi, hiti, þrýstingur og litringur. Ofnæmislost vegna
áreynslu (exercise induced anaphylaxis) lýsir sér sem
kláði, ofsakláðaútbrot, roði, ofsabjúgur á vörum og
koki með eða án blóðþrýstingsfalls. Þessir einstak-
lingar fá hins vegar ekki þessi einkenni í hvert sinn
sem þeir reyna á sig. Þetta er því ólíkt því sem gerist í
ofnæmislosti af öðrum orsökum. Stundum þarf tvö-
falt áreiti til að koma þessum einkennum af stað, til
dæmis að hafa borðað ákveðna fæðu innan tveggja til
sex klukkustunda fyrir áreynsluna. Oft vita sjúkling-
arnir ekki af fæðuofnæminu þar sem einkennin koma
einungis fram þegar fæðunnar er neytt í tengslum við
mikla áreynslu.
Örsjaldan getur kuldi valdið ofnæmislosti. Það or-
sakast annars vegar af beinni losun mastfrumna en
einnig getur verið um IgE miðlað svar að ræða.
Kuldaofnæmi getur hæglega valdið dauða ef ekki er
farið varlega, það nægir jafnvel að drekka kalda
drykki, stinga sér til sunds í kalda laug eða fara út í
mikinn kulda.
E. Endurtekið ofnæmislost þar sem engin skýring
finnst (idiopathic recurrent anaphylaxis)
Þegar ítarleg leit hefur verið gerð og engin orsök fyrir
ofnæmislostinu fundist telst það „ofnæmislost af
óþekktum orsökum“. Einstaklingar með þessa grein-
ingu hafa oft annað óskylt ofnæmi eða ofnæmis-
hneigð (atopy) (36). Um helmingur þessara einstak-
554 Læknablaðið 2002/88