Læknablaðið - 15.07.2002, Blaðsíða 21

FRÆÐIGREINAR / OFNÆMISLOST
hjarta- og æðakerfisins. Meðferðarkostir adrenalíns
eru því aðallega fólgnir í að vinna óbeint gegn loka-
áhrifum ofnæmisræsingarinnar, auk þess að koma í
veg fyrir losun og áhrif þeirra boðefna sem losna við
ofnæmissvarið.
Einstaklingum á (3-hemjurum er hættara við lífs-
hættulegum afleiðingum ofnæmislosts. Gjöf adrena-
líns hefur þá ekki tilskilin áhrif þar sem p-adren-
ergísk viðtæki eru fullsetin. f>ví verða a-adrenergísk
áhrif hlutfallslega meiri með auknum vagus
viðbrögðum sem leiðir til frekari berkjusamdrátta og
hægtakts (bradycardia). Aukin a-adrenergisk áhrif
geta einnig leitt til samdráttar í kransæðum með
aukinni hættu á hjartadrepi (60). í slíkum tilvikum
hefur tekist að vinna gegn áhrifum þ-hemjandi lyfja
með gjöf glúkagons (61). Glúkagon er fjölpeptíð
hormón sem eykur cAMP (catcholamin óháður
verkunarmáti) og hefur þannig bein inótrópísk áhrif
sem eru óháð a- og þ-viðtökum á yfirborði
frumunnar.
Skref 3 - Fyrirbyggjandi meðferð
Fræðsla og fyrirbyggjandi ráðstafanir eru lífsnauð-
synlegar fyrir þessa einstaklinga. Allir sjúklingar sem
fengið hafa ofnæmislost verða að eiga adrenalín-
penna (Epipen autoinjector) (2,12). Mikilvægt er að
kenna rétta notkun pennans enda erfitt að lesa leið-
beiningar meðan á kasti stendur! Eftir að penninn
hefur verið fjarlægður úr hylkinu og hann ræstur er
honum þrýst þéttingsfast að utanverðu lærinu (fólk
ætti ekki að eyða tíma í að fara úr buxum!). Við það
skýst fram nál og adrenalín sprautast sjálfkrafa í
vöðva á tveimur til þremur sekúndum. Pennamir eru
bæði til fyrir fullorðna (1:1000, 0,3 ml = 0,3 mg/ml;
EpiPen“) og börn (1:2000, 0,3 ml = 0,15 mg/ml;
EpiPen Jr“). Barnapenninn er einnig ætlaður fyrir
eldri sjúklinga með sögu um hjartasjúkdóm. Þó að
einkenni hverfi tímabundið eftir notkun adrenalíns
verður læknir að meta einstaklinginn sem allra fyrst
(til dæmis á bráðamóttöku). Penninn gefur sjúklingn-
um 30 mínútur til þess að komast undir læknishend-
ur. Mikilvægt er að fólk kalli eftir hjálp gegnum 112-
neyðarkerfið og leiti aðstoðar á bráðamóttöku (ekki
keyra sjálft). Auk lækna og hjúkrunarfræðinga ættu
foreldrar og forráðamenn barna, makar og aðrir að-
standendur, skólahjúkrunarfræðingar, kennarar og
þeir sem starfa við bráðaþjónustu (til dæmis sjúkra-
flutningamenn) að kunna á EpiPen. Jafnvel ætti slík
fræðsla að ná til flugþjónustu (flugfreyjur og þjónar).
Allir sem hafa þekkt ofnæmi eða sögu um endur-
tekið ofnæmislost eiga auk þess að vera „merktir“
með Medic Alert-festi eða armbandi (fæst hjá Lions-
hreyfingunni á íslandi, Sóltúni 20, 104 Reykjavík).
Mikið öryggi getur einnig falist í því að miðstöð
sjúkraflutninga (112) hafi vitneskju um heimili þar
sem einstaklingar með latexofnæmi búa til að tryggja
latexfrítt umhverfi sjúklingsins við sjúkraflutning.
Þar sem notkun á 3- og ACE-hemjandi lyfjum
(angiotensin converting enzyme) eykur líkur á alvar-
legu ofnæmislosti er æskilegt að einstaklingar með
sögu um ofnæmislost hætti töku þessara lyfja og noti
aðra lyfjaflokka sé þess nokkur kostur. Jafnvel augn-
dropar sem innihalda þ-hamlandi lyf geta aukið líkur
á alvarlegu ofnæmislosti. I slíkum tilfellum er mikil-
vægt að muna eftir glúkagon (samanber ofangreint).
Sjúkdómsgreining - Orsakaleit
Erfitt getur verið að greina matar- eða lyfjaofnæmi
þar sem merkingum matvæla er ábótavant. Augljóst
dæmi um slíkt eru soyablandaðir hamborgarar eða
fiskafurðir sem notaðar eru í sumar kextegundir.
Annað vandamál nýrrar aldar eru erfðabreytt mat-
væli. Dæmi um þetta er soja sem er erfðabreytt til að
framleiða hnetuprótín. Því meira prótín sem soja
inniheldur, því hærra verð fæst fyrir það. Nauðsyn-
legt er að komast að því hvað kom ofnæmislostinu af
stað. Þá skiptir nákvæm sjúkrasaga höfuðmáli. Sér-
staklega skal spyrja um fæðu og lyf (þar með talið
bólusetningar, vítamín og náttúrulyf). Auk þess um
allar ytri aðstæður (til dæmis snertingu við latex) og
athafnir fyrir ofnæmislostið (kuldi, áreynsla). Til að
komast nær greiningu er hægt að gera húðpróf fyrir
mögulegum ofnæmisvökum Þar sem hætta á falskt
neikvæðri svörun á húðprófi er umtalsverð í allt að 10
daga eftir ofnæmislost eru slík próf yfirleitt ekki gerð
fyrr en að 12-14 dögum liðnum. RAST/CAP-próf á
að framkvæma í þeim tilfellum sem húðpróf eru ekki
mögulegt, til dæmis ef sjúklingur er með mikil
húðútbrot eða getur ekki hætt notkun Hl-hemjandi
lyfja. Áreiðanleiki blóðprófa er minni en venjulegra
húðprófa.
Sé enn grunur um fæðuofnæmi sem hvorki hefur
fundist með húðprófi eða RAST/CAP er hægt að
framkvæma tvíblint áreitispróf. Þessi próf eru hættu-
leg þar sem þau geta orsakað ofnæmislost og eru
prófin því framkvæmd á sjúkrastofnun undir eftirliti
læknis. Með slíkum aðgerðum ásamt því að gera
húðpróf fyrir hugsanlegum ofnæmisvaldi er talið að
takast megi að finna orsök ofnæmislostsins í allt að
70% tilvika (6, 21, 62). Mikilvægt er að öll þessi sér-
hæfðari próf séu undir eftirliti sérfræðinga í ofnæmis-
og ónæmisfræði þar sem túlkun niðurstaðna, með-
höndlun og kunnátta á fylgikvillum getur verið flókin
og krafist sérhæfðrar þekkingar.
Ef vafi leikur á hvort um ofnæmislost hafi verið að
ræða er hægt að mæla tryptasa í sermi. Blóðsýni skal
draga sem fyrst (helst innan við eina til tvær klukku-
stundir eftir að einkenni byrja) og senda á Rann-
sóknastofu í ónæmisfræði til mælinga. Sýnið má
frysta.
Eins og að ofan greinir losna histamín og tryptasi
við ræsingu mastfrumna. Tryptasi hefur lengri helm-
Læknablaðið 2002/88 557