Læknablaðið - 15.07.2007, Blaðsíða 20

FRÆÐIGREIN / LIKNARDRAP
krabbameinslæknir um krabbameinssjúka ein-
staklinga: „Það er algengara að sjúklingar með
stöðuga verki fargi sér en sjúklingar með langt
gengið krabbamein. Skýringin á þessu er ef til vill
sú, að lífið verður því dýrmœtara sem það er styttra.
Svo dýrmœtt að einstaklingurinn lœrir að lifa upp á
nýtt ef svo má segja. Deyjandi unglingur fullorðnast
á nokkrum dögum og fer stundum langt fram úr
foreldrunum, sem koma íhumátt á eftir. “ (2).
Almennt eru íslenskir læknar á móti líknardrápi
eins og rælt verður síðar (3). Sjálfur er ég ekki
hlynntur lögleiðingu líknardráps og mun ég
rökstyðja þá afstöðu í þessari grein.
En ef umræðan um líknardráp á að vera
markviss verður skilgreiningin að vera nokkuð
skýr. Ég vil skilgreina líknardráp aðeins sem slíkt
ef sjúklingur biður um að líf hans sé stytt, þ.e. sam-
kvæmt vilja hans og beiðni. Sjúklingurinn verður
að biðja um að honum sé stytt lífið. Hollendingar
skilgreina líknardráp einnig á þennan veg. Að
stytta líf einhvers sem ekki hefur beðið um það (án
vilja) eða þá að halda að sér höndum þegar hjálpa
mætti sjúklingi (aðgerðarleysi) tel ég ekki vera
líknardráp, heldur meira í ætt við dráp.
I greininni eru fyrst og fremst rædd rök gegn
líknardrápi en rökin með líknardrápi koma einnig
fyrir. Þau hringa sig í kringum réttinn til að deyja
og að enginn munur sé á líknardrápi og líkn-
armeðferð. I fyrri hluta greinarinnar er fjallað um
læknisfræðileg og siðferðileg rök gegn líknardrápi.
Síðari hlutinn fjallar um líknarmeðferð og mik-
ilvægi samræðunnar sem svar við beiðni sjúklings
um líknardráp.
I. hluti. Læknisfræðileg og
siðferðileg rök gegn líknardrápi
Það er rangt að drepa
Þessi rök eru sannfæring margra. Þau kveða á um
að það sé rangt að drepa eða taka líf í hvaða skil-
ingi sem er (4) og að lífið sé heilagt óháð aldri eða
fötlun. Þessi sannfæring hefur sterka skírskotun til
flestra trúarbragða heimsins en einnig hafa margir
þessa sannfæringu án tilvísunar í trúarrit eða á
grunni trúarupplifunar. Ef líknardráp yrði lögleitt
gengi það í berhögg við sannfæringu fjölda fólks í
heiminum, líklega meirihluta jarðarbúa.
Gagnkvæmisrök (skaðleysisrök)
Þetta eru að mínu mati mikilvægustu rökin. Ekki
er siðferðilega réttmætt að fara fram á við eina
manneskju að hún deyði aðra. Það er óréttmæl
beiðni sem gæti haft slæm sálræn áhrif á þann
sem beðinn er. Afleiðing slíkrar beiðni eða gjörð-
ar gæti einnig truflað mjög samband læknis og
sjúklings, væri þessi möguleiki fyrir hendi (4). Ein
viðurkenndasta regla heimspeki Vesturlanda er
Frelsisregla breska heimspekingsins Johns Stuarts
Mill. Hún kveður á um að réttmætt sé að gera
það sem maður vill svo lengi sem maður skaðar
ekki aðra. Það að vera krafinn um og að taka aðra
manneskju af lífi tel ég geta verið skaðlegt fyrir
lækninn og hans sálarheill. Einhver gæti sagt: „þú
segir bara nei“. Ef líknardráp yrði lögleitt gæti
orðið mjög erfitt fyrir lækni að synja sjúklingnum
bónarinnar. Læknir vill allt fyrir sjúkling sinn gera
og erfitt er að láta ekki undan þrýstingi.
Hvert er viðhorf íslensks læknis, Vilhelmínu
Haraldsdóttur, sérfræðings í blóðsjúkdómum, sem
lærði í Hollandi?: „Ég held að það leggist mjög
þungt á hollenska lœkna að þurfa að hjálpa fólki
að deyja á þennan hátt. Það stendur í hollensku
lögunum og það megi ekki þvinga lœkna til að
fremja líknardráp og að þeir hafi ótvírœðan rétt
til að neita. Á móti kemur að lœkni getur liðið illa
ef honum finnst liann vera að bregðast sjúklingi
sínum og hann virði ekki ósk hans. ...Ég hefði aldr-
ei getað tekið þetta hlutverk að mér en ég fylgdist
með þvíhvernig slík ósk var borin fram og hvernig
henni var framfylgt. Sú reynsla sannfœrði mig enn-
frekar um að þarna vœrtt Hollendingar á rangri
leið. “(2).
Höfuðröksemd þeirra sem vilja lögleiða líkn-
ardráp hringar sig um sjálfræði einstaklingsins og
rétt hans til að deyja. Gallinn við þessa röksemd
er, eins og áður hefur komið fram, sú staðreynd
að líknardráp tekur ekki bara til sjúklingsins sjálfs,
sjúklingurinn þarf hjálp eða aðstoð lil að deyja.
Eins og Vilhjálmur Árnason segir: „Sjálfrœði hinna
deyjandi hlýtur einnig að takmarkast við þá valkosti
sem heilbrigðisstarfsfólk getur varið með faglegum
rökum....en það er reginhaf á milli réttar sjúklings
til að hafna meðferð og réttar sjúklings til að panta
meðferð. “ (5). Ennfremur segir Vi 1 hjá 1 mur:,,Ere/.v/ð
til að deyja verður því að skilja neikvœðum skiln-
ingi, þannig að sjúklingur sé laus undan óréttmœt-
um afskiptum heilbrigðisstétta, sem valda honum
einungis böli og varna honum að deyja, en ekki
þannig að hann eigi tilkall til þess að vera svipt-
ur lífi.“ (6). Það er krafa um gæðarétt sjúklings
að honum sé veitt þessi umdeilanlega þjónusta.
Gæðarétturinn myndi leggja öðrum á herðar sam-
svarandi verknaðarskyldu, það er að deyða sjúk-
linginn. Að ntínu mati er ekki hægt að leggja slíka
verknaðarskyldu á nokkurn mann: „það er rangt
og villandi að rökrœða réttmœti verknaðar afþessu
tagi án þess að taka fullt tillit til beggja aðila. Rétt
sjúklinga til að deyja verður að vera hœgt að tengja
við skyldur lœkna og hjúkrunarfólks og samrýma
hann grundvallarábyrgð þeirra. “ (7).
544 Læknablaðið 2007/93