Læknablaðið - 15.07.2007, Blaðsíða 25

FRÆÐIGREIN / LÍKNARDRÁP
ferð en hún er enn vannýtt og veldur því þekk-
ingarleysi á henni sem meðferðarformi. Leggja
ber áherslu á það að líknarmeðferð er rnjög virk
meðferð, en það vill kveða við, vegna þekking-
arleysis, að fólk, jafnvel fagaðilar, halda að ekkert
sérstakt sé að gert þegar líknarmeðferð er viðhöfð.
Notuð er öll læknisfræðileg og hjúkrunarfræðileg
þekking til að bæta líðan einstaklingsins og til að
hjálpa honum að lifa innihaldsríku lífi meðan hann
lifir. I líknarmeðferð er megináhersla lögð á líðan
sjúklingsins. Þar er horft heildstætt á sjúklinginn
og reynt að taka tillit til þarfa hans í sem víðustum
skilningi. Þar er sérstaklega reynt að sinna sálræn-
um og andlegum þörfum hans. I líknarmeðferð eru
yfirleitt margir valkostir fyrir sjúklinginn og margt
hægt að gera til þess að honum líði sem best. Þessi
þjónusta krefst þó mikils tíma og orku.
Fylgismenn líknardráps segja gjarnan, að líkn-
armeðferð sé nokkurskonar falið líknardráp. Því
til stuðnings fullyrða þeir að morfín sé vísvitandi
gefið í þeim tilgangi að stytta lífið. En því er til að
svara að í fyrsta lagi er það ekki gefið vísvitandi til
að stytta lífið. f öðru lagi bendir fjöldi rannsókna til
þess að morfín lengi líf frekar en hitt (16). Yfirleitt
hafa lokastigssjúklingar verið lengi á morfíni og
byggt upp töluvert þol gagnvart aukaverkunum
lyfins. Auðvitað er hægt að flýta dauða ef óvarlega
er farið. Reynsla margra lækna er þó sú að fólki
líður mun betur á morfíni. Það slakar betur á, önd-
unin verður hagkvæmari, það eyðir minni orku
í að erfiða, en það verður auðvitað að nota lyfið
rétt eins og öll önnur lyf. Ef óvarlega er farið getur
morfín vissulega stytt líf en óbærilegar líkamlegar
þjáningar, sem eru ein helsta forsenda liknardráps,
eru með aukinni þekkingu í verkjameðferð og
líknarmeðferð, mun sjaldgæfari en áður.
Munur á líknarmeðferð og líknardrápi?
Forvígismenn líknatdráps halda því gjarnan fram
að ekki sé eðlismunur á líknarmeðferð og líknar-
drápi (17). Með líknarmeðferð sé aðeins verið að
deyða fólk á hægari máta. Að mínu mati er þetta
alröng hugsun. I öðru tilfellinu er verið að líkna
en í hinu er verið að deyða. Það er skýr munur á
þeirri hugsun og þeim ásetningi sem að baki liggur.
Þegar ásetningurinn er að deyða er væntanlega
gefinn svo stór skammtur af viðkomandi lyfi að
hann nægi til þess að dauðann beri fljótt að. Þegar
ásetningurinn er að líkna er það aðalatriði með-
ferðarinnar. Það er því reginmunur á því hvort
gripið er til aðgerða sem lina þjáningar með þeirri
mögulegu afleiðingu að sjúklingurinn deyr eða
hvort aðgerðin er vísvitandi notuð til að deyða
sjúklinginn. Ásetningurinn skiptir því höfuðmáli.
Ef læknar gefa vísvitandi skammta umfram það
sem þarf til að verkjastilla í þeim tilgangi að deyða,
þá eru þeir að framkvæma líknardráp. Á hinn
bóginn er ekki er rétt að halda því fram að það sé
leynilega verið að drepa fólk með líknarmeðferð
þegar tilgangurinn er að lina þjáningar.
Mikilvægi samræðunnar
Samræður auðvelda sjúklingi að tjá vilja sinn og
rækta sjálfræði sitt. En hverjar eru forsendur ár-
angursríkra og siðferðilegra samræðna læknis og
sjúklings? Það eru fyrst og fremst tveir mann-
legir eiginleikar, annars vegar samrœðuvilji og
hins vegar samrœðuhœfni. Vilhjálmur Árnason
lýsir þesssu þannig: „Með samrœðuvilja á ég við
vilja til þess að taka þátt í samrœðum og lúita lög-
málum þeirra, að tjá sig og hlusta á aðra, og með
samræðuhæfni á ég í þessu tilviki við getu til þess
að geta gefið af sér, verið heiðarlegur og einlægur
og geta sett sig í spor annarrar manneskju. Þetta
eru hvort tveggja eiginleikar eða mannkostir sem
allir hafa eða œttu að geta tileinkað sér og til þess er
iðkun samræðna bezta leiðin. Þessum markmiðum
verður þó ekki náð nema fólk geft sér þann tíma
sem eiginlegar samrœður krefjast. “ (6).
Almennt held ég að ekki hafi verið lögð nógu
mikil áhersla á að komast að ástæðum þess að
einhver kjósi að deyja. Beiðnin um að fá að deyja
kallar á samræðu og er í raun ákall á samræðu. Ef
ákallinu er svarað og sjúklingi hjálpað þá hverfur
oftast löngunin. Algengast er að beiðnin sé vegna
einhvers sem hægt er að lækna eða lina t.a.m.
verkir eða þunglyndi. Könnun á ástæðum beiðn-
innar er því nauðsynleg. Læknar verða að gefa sér
tíma í að kanna þessar ástæður þó það geti verið
erfitt og tímafrekt. Best er að læknir sjúklings geri
það, en ef hann telur sig ekki geta það verður að
fá sérfróðan aðila, t.d. geðlækni eða sálfræðing í
málið. í samræðunni er mikilvægt að láta sjúkling-
inn ekki upplifa skömm vegna beiðni sinnar. Ekki
gengur að hefja eða ljúka samræðum með valds-
mannslegum tón og segja: „veistu ekki að þetta er
ólöglegt í þessu landi, þú getur ekki beðið mig um
að drepa þig. “
Hér verða heiðarleg samskipti að eiga sér
stað. Innilegar samræður þar sem hlustað er vel á
sjúklinginn og að hann látinn finna fyrir andlegum
og tilfinningalegum stuðningi, þ.e. hluttekningu
umönnunaraðilans. Taka verður tillit til óska
sjúklingsins og þeirrar kröfu að hann sé virtur sem
manneskja, því á þessu stigi upplifir sjúklingur sig
oft varnarlausan, hjálparvana og finnst sjálfræði
sínu ógnað. Hinn sjúki verður að upplifa stjórn að
einhverju leyti, en ekki firringu. Að tapa stjórninni
er afar óþægileg tilfinning. Aukin verkaskipting
á sjúkrastofnunum má ekki leiða til þess að heil-
Læknablaðið 2007/93 549