Læknablaðið - 15.07.2007, Blaðsíða 22

FRÆÐIGREIN / LÍKNARDRÁP
á jafnvel rétt á sér. En með þeim er oft fundin
almenn réttlæting á lögleiðingu þess. Hafa sumir
höfundar haldið því fram að þau hafi leitt til þess
að Hæstiréttur Bandaríkjanna heimilaði fylkjum
landsins að ákveða hvort líknardráp yrði leyft í
hverju ríki fyrir sig (4). í kjölfar þessa var sjálfsvíg
með aðstoð læknis (PAS) lögleitt í Oregon ríki (4).
Að mínu mati er mjög varasamt að gera einstök
tilfelli að stoð fyrir almennri reglugerð. En því
miður er það leið lagakerfisins, að minnsta kosti
í Bandaríkjunum. Einstök mál verða prófmál og
almenn regla skapast út frá þeim. Þó að með laga-
setningunni sé verið að vernda rétt sjúklingsins
sem á í hlut getur reglugerðin sem af því skapast
skert rétt mun fleiri aðila fyrir vikið.
Reynsla Hollendinga
Hvað með reynslu þeirra sem leyfa líknardráp?
„Pann 28. nóvember 2000 voru samþykkt á hol-
lenska þinginu lög sem kveða á um refsileysi verði
lœknir við ósk sjúklings um að vera styttur aldur
með skilyrðum um viðeigandi líkn (due care).
Skilyrðin eru að lœknirinn:
a) Sé sannfœrður um að beiðni sjúklingsins sé sjálf-
viljug og ígrunduð,
b) sé sannfœrður um að þjáning sjúklingsins sé við-
varandi og óbœrileg,
c) hafi upplýst sjúklinginn um ástand sitt og horf-
ur,
d) og sjúklingurinn séu sannfœrðir um að engin
önnur skynsamleg lausn er til á ástandi hans,
e) hafi ráðfœrt sig við að minnsta kosti einn annan,
óháðan lækni sem hefur séð sjúklinginn og veitt
skriflegt álit um skilyrði a.-d., og
f) stytti sjúklingnum aldur eða aðstoði hann við
sjálfsvíg með viðeigandi líkn.“ (10).
Gefnar hafa verið út tvær skýrslur í Hollandi
árið 1991 og 1996 sem taka saman reynslu
Hollendinga. Eftirfarandi kafli er að stórum hluta
byggður á þeim og tölur fengnar þaðan (11).
og getur skapað það tortryggni. En líknardráp
er ekki eingöngu einkamál læknis og sjúklings.
Heldur ber lækninum að fylgja löggjöfinni og gæta
að orðspori fagstéttarinnar. Auk þessa voru þeir
læknar í Hollandi, sem haft var samráð við, yf-
irleitt læknar sem störfuðu á sama stað og því má
efast um hlutleysi þeirra. í aðeins 7% tilfella voru
þeir ósammála. Nánast aldrei var haft samband
við sérfræðing í líknarmeðferð. Almennt eru
menn sammála um að Hollendingar hafa verið
seinir til að þróa líknar- og verkjameðferð. Þeir
eru aðeins lítillega farnir að tileinka sér hospice-
hugmyndafræðina, en hún miðast að því að veita
deyjandi sjúklingum læknismeðferð og aðhlynn-
ingu við hæfi og það getur ef til vill skýrt afstöðu
þeirra til líknardráps. í ljósi þessa má álykta að
löggjöf þeirra stuðli ekki að frekari þróun líkn-
armeðferðar.
Erfitt mat. Hver ræður?
Helstu rökin fyrir líknardrápi byggja á rétti
sjúklings til sjálfræðis. Samt er það læknir sem
heimilar eða neitar. Því takmarkast sjálfræði
sjúklingsins við sannfæringu læknisins. En ef
sjálfræði sjúklings er talin höfuðröksemdin fyrir
líknardrápi, getur læknirinn þá neitað sjúklingi
um líknardráp? Hvað ræður afstöðu læknisins?
Hollensk lög kveða á um að læknirinn meti hvort
þjáningar sjúklings séu viðvarandi og óbærilegar.
En erfitt getur verið að meta þjáningar annars
einstaklings. Ein algengasta ástæðan fyrir höfnun
á beiðni um líknardráp í Hollandi, er að lækni hafi
ekki þótt þjáningar sjúklings vera nægjanlegar.
Hver geta verið rök læknis fyrir því að þjáning-
arnar teldust ónógar, þegar þjáning sjúklings er
fyrst og fremst huglæg tilfinning þess sem þjáist?
Hvert verður áframhaldandi samband læknis og
sjúklings, neiti læknirinn? Mun sjúklingurinn leita
annað?
Aukning líknardráps og
misbrestur tilkynninga
í Hollandi hefur líknardráp aukist um nær helm-
ing á 5 árum frá 1990-1995 (12). Árið 1995 voru
aðeins 41% líknardrápstilfella tilkynnt. Samráð
við annan lækni var viðhaft í 99% tilkynntra til-
fella en aðeins í 18% ótilkynntra tilfella. Af hverju
var ekki haft samráð í þeim tilfellum sem ekki
voru tilkynnt? Auðvelt er að álykta að eitthvað
vafasamt eigi sér stað, a.m.k. er gefið tilefni til
þess. Læknirinn sem framkvæmir líknardrápið er
sá hinn sami og tilkynnir það til yfirvalda: því er
hann einn til frásagnar. Því er ferlið ekki gegnsætt
Fótfesturök
í áðurnefndum skýrslum kemur fram nokkuð sem
virðist styðja hræðslu manna um að líknardráp sé
ekki undir nógu góðri stjórn í Hollandi, að farið
sé að beita líknardrápi á víðtækari forsendum
en ætlað var í upphafi. Eru þetta ein veigamestu
rökin gegn líknardrápi og kallast fótfesturök
(slippery slope) eða hin „hála braut“. Vísa þau til
þess að menn hafi misst fótfestuna gagnvart upp-
haflegri áætlun og skilgreiningu á viðfangsefninu.
Vitandi eða óafvitandi breytast viðmiðin. Þá fer
að halla undan fæti og menn vakna síðar upp við
vondan draum þegar þeir átta sig á ástandinu.
Skýrum þetta nánar.
546 Læknablaðið 2007/93